Co to jest paciorkowiec? Objawy zakażenia oraz sposoby leczenia

Paciorkowiec jest to bakteria, która towarzyszy nam każdego dnia, niezależnie od tego, gdzie przebywamy. Czasami stanowi ona czynnik chorobotwórczy powodując rozmaite choroby. Z czego to wynika i jakie mogą być tego skutki?

Co to jest paciorkowiec?

Paciorkowce (łac. Streptococcus) są to bakterie, które obejmują dużą liczbę gatunków. Te nieszkodliwe stanowią florę fizjologiczną jamy ustnej, gardła i przewodu pokarmowego żyjąc w harmonii z ich zdrowym gospodarzem. Z kolei chorobotwórcze paciorkowce mogą wywoływać różnorodne pod względem ciężkości objawy. Od powstawania płytki nazębnej i błahych zakażeń skóry do niebezpiecznych dla życia schorzeń, jak np.: martwicze zapalenie powięzi, gorączka reumatyczna czy kłębuszkowe zapalenie nerek.

Wyróżniamy wiele gatunków paciorkowców, jednak biorąc pod uwagę śmiertelność i chorobotwórczość największe znaczenie mają:

  • Paciorkowce grupy A, do których zaliczamy np. Streptococcus pyogenes, który wywołuje m.in. zapalenie gardła (anginę), liszajec, różę czy szkarlatynę (płonicę). Powikłaniami zakażenia przez tą bakterię mogą być: gorączka reumatyczna i ostre zapalenie kłębuszków nerkowych.
  • Paciorkowce grupy B, do których należy np. Streptococcus agalactiae. Jest on obecnie główną przyczyną sepsy u noworodków i częstą przyczyną infekcji poporodowych u matek.
  • Paciorkowce zieleniejące, których przedstawicielem jest Streptococcus mutans biorący udział w tworzeniu się próchnicy zębów.
  • Pneumokoki czyli Streptococcus pneumoniae, które są najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalenia płuc we wszystkich grupach wiekowych.

Jak można zarazić się paciorkowcem?

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.
Zapisuję się

Paciorkowce szerzą się głównie drogą kropelkową. Zakażenie przenosi się poprzez bliski kontakt z chorym, gdy podczas mówienia, kichania bądź kaszlu rozpylana jest wydzielina z jamy ustnej i nosa. Jest ona wdychana wraz z powietrzem przez osobę zdrową i wtedy może dojść do zakażenia. Zaraźliwość jest największa podczas ostrej infekcji dróg oddechowych.

Do zakażenia może dojść również przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami chorego. Miejscami wniknięcia drobnoustroju do organizmu mogą w tym przypadku stać się drobne urazy takie jak zadrapania, otarcia, skaleczenia lub miejsca po ukąszeniach owadów.

Paciorkowce grupy B wywołujące wczesne zakażenia okołoporodowe są przenoszone z dróg rodnych matki na dziecko. Mogą się one dostać do jamy owodniowej po pęknięciu błon owodniowych i w ten sposób dochodzi do zakażenia płodu i jamy macicy.

Na rozwój choroby spowodowanej paciorkowcem ma wpływ wiele czynników. Należą do nich między innymi: obniżenie odporności, starszy wiek, urazy, zażywane leki czy zaburzenia czynnościowe wynikające z innych chorób. Dochodzi wtedy do zaburzeń w zakresie fizjologicznej mikroflory z namnażaniem bakterii chorobotwórczych.

Pamiętajmy także, że niektóre chorobotwórcze paciorkowce mogą występować w organizmie człowieka nie dając żadnych objawów i taką osobę nazywamy wtedy nosicielem bezobjawowym. Może ona zarażać innych, a w szczególności najbardziej podatne są osoby z obniżoną odpornością, przewlekle chore, osoby starsze i dzieci.

Objawy zakażenia paciorkowcem

Objawy chorób wywołanych paciorkowcami są niezwykle zróżnicowane i zależą od tego, jaki gatunek spowodował infekcję. Typową postacią paciorkowcowej choroby układu oddechowego wywołaną przez Streptococcus pyogenes u dzieci i dorosłych jest zapalenie gardła. Początek jest nagły z gorączką, dreszczami, złym samopoczuciem, bólem gardła i głowy. Mogą również wystąpić nudności lub wymioty. Błony śluzowe gardła są zaczerwienione, obrzęknięte i pokryte białym nalotem.

Streptococcus pyogenes wywołuje również szkarlatynę. W przypadku tej choroby poza zapaleniem gardła występuje drobna czerwona wysypka blednącą pod wpływem ucisku, rozpoczynająca się na tułowiu i stopniowo rozprzestrzeniająca się na kończyny. Charakterystyczny jest także wygląd języka, określany w literaturze jako “malinowy”.

Inną chorobą, która może być wywołana przez tą bakterię jest liszajec. Występuje on częściej u dzieci niż u dorosłych pod postacią ostrej powierzchniowej infekcji skóry. Zwykle ma postać małych pęcherzyków, które pękają i rozprzestrzeniają się w obrębie naskórka. Następnie gojąc się przybierają postać strupów o charakterystycznej miodowej barwie. Zmiany skórne ustępują bez pozostawienia blizn.

Kolejną chorobą wywołaną bakterią S. pyogenes jest róża. Cechuje się ona miejscowym zaczerwienieniem, obrzękiem i nadmiernym uciepleniem skóry i tkanki podskórnej. Towarzyszą temu gorączka i ogólne złe samopoczucie. Najczęściej tego typu zmiany pojawiają się po drobnym urazie na podudziu lub twarzy. Z pozoru łagodne zakażenie może być przyczyną poważnych powikłań jakimi są gorączka reumatyczna, która prowadzi do zapalenia serca i stawów czy ostre paciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek.

Paciorkowiec S. agalactiae jest szczególnie niebezpieczny dla noworodków, u których w wyniku zakażenia dochodzi do sepsy, czyli uogólnionego zakażenia organizmu. Objawia się to między innymi sinicą (niebieskim zabarwieniem skóry), trudnościami z oddychaniem i nieregularnym tętnem. Następnie może dojść do zapalenia opon mózgowo rdzeniowych, gdzie występuje sztywność karku, ból głowy, światłowstręt, gorączka i wymioty.
S. agalactiae stanowi również zagrożenie dla kobiety w ciąży. Może wystąpić poporodowe zapalenie błony śluzowej macicy, dla którego charakterystyczne są bóle podbrzusza, gorączka i obfita krwista wydzielina. Zakażenie tym paciorkowcem jest obecnie rzadko obserwowane, ponieważ istnieją badania przesiewowe pozwalające na wykrycie zakażenia u kobiet w ciąży, a także odpowiednia profilaktyka, co jest opisane w dalszej części artykułu.

Paciorkowce zieleniejące, których przedstawicielem jest Streptococcus mutans często prowadzą do powstawania próchnicy zębów. Jest ona widoczna jako ciemne przebarwienia na ich powierzchni. Streptococcus pneumoniae natomiast powoduje pneumokokowe zapalenie płuc. Wśród objawów wyróżniamy: gorączkę, dreszcze, kaszel i trudności w oddychaniu. Może on również wywołać ciężkie infekcje takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Badania na paciorkowca

W większości przypadków zakażenia paciorkowcem (np. w postaci anginy, róży, szkarlatyny itd.) są rozpoznawane na podstawie objawów klinicznych i nie ma potrzeby wykonywania dodatkowych testów. W celu stwierdzenia, czy dana osoba przebyła zakażenie wywołane przez paciorkowce grupy A zleca się badanie krwi i oznaczenie odczynu antystreptolizynowego – ASO. Badanie to polega na wykryciu przeciwciał przeciwko enzymowi produkowanemu przez paciorkowce, streptolizynie O. Podwyższone ASO pojawia się po kontakcie z paciorkowcem i jest wskaźnikiem przebycia zakażenia lub świadczy o nosicielstwie. Badanie to jest wskazane głównie u osób, u których podejrzewamy rozwinięcie powikłań po zakażeniu paciorkowcami, aby potwierdzić ich etiologię i zróżnicować z innymi przyczynami chorób nerek lub serca.

W przypadku infekcji górnych dróg oddechowych paciorkowce możemy również wykryć wykonując wymaz z tylnej ściany gardła. Preferowanym w ciąży badaniem jest wymaz z przedsionka pochwy, który pozwala wykryć paciorkowca grupy B – Streptococcus agalactiae. Wykonywane jest ono rutynowo pomiędzy 35, a 37 tygodniem ciąży.

Leczenie paciorkowca

Głównym sposobem leczenia zakażeń wywołanych przez paciorkowce jest antybiotykoterapia. Stosowane są np. penicylina, ampicylina i cefalosporyny. W celu łagodzenia bólu można dodatkowo zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne jak np. Ibuprofen.

Czy wiesz że: paciorkowce mają też zastosowanie we współczesnej medycynie, gdyż produkują wykorzystywane przez człowieka enzymy np. streptokinazę mającą zastosowanie w rozpuszczaniu zakrzepów i hialuronidazę rozkładającą kwas hialuronowy wykorzystywaną w medycynie estetycznej?

Przy omawianiu leczenia należy wspomnieć, że istnieje profilaktyka, dzięki której można zmniejszyć ryzyko zakażenia. Przeciwko Streptococcus pneumoniae, czyli pneumokokom wywołującym ciężkie zapalenie płuc istnieje szczepionka. Higiena osobista, odpowiednie odżywianie i warunki mieszkaniowe, edukacja zdrowotna i dostęp do opieki medycznej są ważnymi czynnikami w zapobieganiu rozwoju chorób wywołanym przez paciorkowce. Zdarzają się również przypadki, gdy zakażenie tymi bakteriami nie powoduje żadnych objawów i może ustępować bez leczenia.

Paciorkowiec w ciąży

Szczególnie niebezpiecznym dla kobiety w ciąży jest paciorkowiec należący do grupy B (GBS) – Streptococcus agalactiae. Bakteria ta często występuje w jamie ustnej, przewodzie pokarmowym i pochwie zdrowych kobiet. Jednak dla matki i rozwijającego się w jej ciele płodu stanowi przyczynę wielu powikłań, a nawet zagrożenie życia. Zakażenie S. agalactiae jest uznawane za jeden z głównych powodów przedwczesnego pęknięcia błon płodowych, przedwczesnych porodów oraz małej masy urodzeniowej dziecka. Dlatego bardzo ważną rolę odgrywa profilaktyka. Każda kobieta w ciąży między 35. a 37. tygodniem ciąży według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego powinna wykonać badanie, które pozwala wykryć paciorkowce z grupy B w pochwie. Jest ono wykonywane niezależnie od tego, czy planowany jest poród naturalny, czy przez cięcie cesarskie. W momencie, gdy wynik jest dodatni stosuje się profilaktykę okołoporodową, czyli w trakcie porodu podaje się dożylnie antybiotyk – penicylinę. W przypadku uczulenia na ten lek, stosuje się cefazolinę lub klindamycynę. Pełne działanie zapobiegające zakażeniu noworodka osiąga się po podaniu antybiotyku co najmniej 4 godziny przed zakończeniem porodu. Profilaktyka ta korzystnie wpływa na stan kliniczny noworodków i ogranicza wystąpienie dalszych powikłań.

Paciorkowiec u noworodka i dzieci

Paciorkowce u dzieci mogą powodować zakażenia o różnej intensywności objawów. Ze względu na niedojrzały układ immunologiczny noworodek jest bardzo podatny na rozwój infekcji powstałej wewnątrzmacicznie lub okołoporodowo. Jedną z głównych przyczyn powikłań u noworodków jest zakażenie paciorkowcem grupy B – Streptococcus agalactiae. Gdy obecność tej bakterii nie zostanie rozpoznana u kobiety w czasie ciąży i nie zostanie zastosowana profilaktyka okołoporodowa wówczas może dojść do zakażenia noworodka podczas przechodzenia przez kanał rodny w trakcie porodu. Stanowi to duże zagrożenie, ponieważ może to wywołać u niego posocznicę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie szpiku, a w wielu przypadkach spowodować śmierć.

Zapamiętaj: W większości przypadków zakażenia paciorkowcem (np. w postaci anginy, róży, szkarlatyny itd.) są rozpoznawane na podstawie objawów klinicznych i nie ma potrzeby wykonywania dodatkowych testów.

Liszajec paciorkowcowy pojawia się często u niemowląt, a szczyt zachorowań zwykle osiąga około 6 roku życia. Paciorkowcowe zapalenie gardła wywołane Streptococcus pyogenes występuje często u dzieci w wieku 9–12 lat. U nastolatków choroby wywołane tymi bakteriami są zwykle łagodniejsze i często charakteryzują się samoograniczającym przebiegiem. Chorobą pneumokokową spowodowaną przez Streptococcus pneumoniae szczególnie zagrożone są małe dzieci poniżej drugiego roku życia. Ze względu na to, że może powodować niebezpieczne dla życia powikłania takie jak sepsa, czy zapalenie opon mózgowo rdzeniowych wprowadzono dla niemowląt obowiązkowe szczepienia.

Podsumowując, zakażenia paciorkowcami stanowią powszechny problem wśród ludzi. Bardzo ważna jest szybka diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia, aby nie doszło do rozwoju powikłań. Dbajmy również o naszą odporność poprzez prawidłowe odżywianie się, aktywność fizyczną, wysypianie się oraz unikanie sytuacji stresowych.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *