Gorączka Q jest zakaźną, groźną chorobą. Jej nazwa jest dosyć zagadkowa. Pierwotnie sądzono, że pochodzi od nazwy stanu w którym pierwszy raz ją rozpoznano – Queensland w Australii u pracowników rzeźni. Jednak inna, bardziej prawdopodobna teoria głosi, że pochodzi od pierwszej litery słowa query które oznacza zapytanie, wątpliwość. Przez długi czas bowiem nie udawało się ustalić przyczyny choroby. Kto jest zagrożony gorączką Q? Czym się ona objawia?
Czym jest gorączka Q?
Gorączka Q to choroba zakaźna wywołana przez bakterie – riketsje Coxiella burnetii. Stwierdzana jest na wszystkich zamieszkałych kontynentach i we wszystkich krajach z wyjątkiem Nowej Zelandii. Największa w Polsce (i jedna z największych w Europie) epidemia gorączki Q u bydła mlecznego i ludzi wystąpiła w ówczesnym województwie zamojskim w 1983 r. Zakażonych było wówczas ponad 1000 osób. Człowiek zakaża się od zwierząt, u których choroba przebiega bezobjawowo. U ludzi objawia się przede wszystkim wysoką gorączką i często zapaleniem płuc.
Objawy gorączki Q
Gorączka Q występuje w dwóch postaciach klinicznych – ostrej i przewlekłej. Okres wylęgania może trwać od 10 do 14 dni, a w niektórych przypadkach nawet do 35. Czasem choroba może sama się ograniczyć.
- Postać ostra
Początek choroby jest nagły, z gorączką, dreszczami, bólami głowy, światłowstrętem. Gorączka zwykle utrzymuje się przez 1-2 tygodnie Objawy kliniczne różnią się u poszczególnych pacjentów, chorobie mogą towarzyszyć bóle mięśni (u 37%), bóle stawów (u 27%), kaszel (u 34%), infekcje oddechowe, zapalenie płuc (u 30-50%). Zaburzenia ze strony serca występują u 2% pacjentów. Jednym z nich jest zapalenie mięśnia sercowego, które może prowadzić do zgonu. Mogą pojawić się objawy neurologiczne, gdy dojdzie do zajęcia mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych.
- Postać przewlekła
Postać przewlekła gorączki Q u człowieka rozwija się w ciągu miesięcy, a nawet lat, licząc od momentu zakażenia. Efektem jest w 75% przypadkach zapalenie wsierdzia. Schorzeniu towarzyszą zmiany patologiczne na tle zapalnym w zastawkach sercowych. Może rozwijać się zapalenie stawów i szpiku kostnego, przewlekłe zapalenie wątroby oraz inne powikłania narządowe.
Przyczyny gorączki Q
Źródłem zakażenia dla człowieka są zwierzęta hodowlane, takie jak kozy, owce czy bydło. Niestety każde zakażone zwierzę stanowi dla nas niebezpieczeństwo, więc dotyczy to również psów, kotów, a nawet gryzoni czy ptaków. Kleszcze stanowią główny rezerwuar choroby w środowisku przyrodniczym.
Czy wiesz że: Coxiella burnetii należy do drobnoustrojów szczególnie odpornych na działanie czynników zewnętrznych i chemicznych? W kale kleszcza Dermacentor andersoni przeżywa 586 dni, w kurzu 120 dni, w wysuszonym moczu – 49 dni, w mleku – co najmniej 30 dni, w wełnie w temp. 4-6°C wykrywano żywe bakterie przez 12-16 miesięcy, przy temperaturze od −20°C do −70°C przeżywała 2 lata.
Można zachorować po ugryzieniu takiego kleszcza, ale również z powietrza wdychając pył z wysuszonych odchodów. Dotyczy to odchodów każdego zakażonego zwierzęcia. Do zakażeń dochodzi często przez kontakt bezpośredni, np. z rannymi zwierzętami podczas udzielania im pomocy lub przy odbieraniu porodu, dojeniu krów, przy obróbce mięsa itp. Także picie niepasteryzowanego mleka i nabiału jest niebezpieczne. Wśród ludzi szczególnie narażone są osoby mające kontakt ze zwierzętami hodowlanymi lub ich produktami. Są to rolnicy, lekarze weterynarii, pracownicy rzeźni, zakładów przetwórstwa mięsnego, mleczarni, garbarni, przemysłu skórzanego i wełnianego. Zakażenia z człowieka na człowieka występują bardzo rzadko, głównie w szpitalach, gdzie chorzy zarażają się wzajemnie poprzez plwocinę uwalniającą się podczas gwałtownego kaszlu. Istnieje również ryzyko zakażenia płodu od matki.
Diagnostyka gorączki Q
We współczesnej diagnostyce laboratoryjnej gorączki Q u ludzi testem z wyboru jest test immunofluorescencji pośredniej (IFT). Wykrywa on swoiste przeciwciała, czyli białka układu odpornościowego przeciwko antygenom bakterii, które można porównać do znaczników.
Zapamiętaj: W leczeniu ostrej gorączki Q lekiem z wyboru jest doksycyklina, przy czym leczenie antybiotykami jest najskuteczniejsze, gdy zostanie ono rozpoczęte w ciągu pierwszych 3 dni choroby
Coxiella burnetii występuje w tzw. dwóch fazach antygenowych, fazie I i II. Cecha ta jest szczególnie istotna w diagnostyce. W ostrych przypadkach gorączki Q wzrasta poziom przeciwciał przeciwko antygenom II fazy i jest on zazwyczaj wyższy niż poziom przeciwciał przeciwko antygenom I fazy, często o kilka rzędów wielkości. Obecność przeciwciał przeciwko antygenom II fazy może być wykryta już w drugim tygodniu choroby. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku przewlekłej gorączki Q.
Leczenie gorączki Q
W leczeniu ostrej gorączki Q lekiem z wyboru jest doksycyklina, przy czym leczenie antybiotykami jest najskuteczniejsze, gdy zostanie ono rozpoczęte w ciągu pierwszych 3 dni choroby. Na ogół stosuje się leczenie doustne, dwa razy dziennie, przez 15-21 dni. Alternatywnie można stosować także erytromycynę – antybiotyk z tej samej grupy, albo ciprofloksacynę z innej. Antybiotykoterapia powinna być rozpoczęta ponownie, jeśli pojawią się nawroty choroby. Postać przewlekłą, z powikłaniami leczy się min. 2-3 lata.
W związku z przemysłem mięsnym istnieje stałe zagrożenie występowania gorączki Q w naszym kraju. Prawdopodobnie występuje ona u ludzi i zwierząt pod maską innych chorób zakaźnych ale trudności diagnostyczne oraz słabe rozeznanie tego zagadnienia wśród lekarzy weterynarii uniemożliwia rutynowe jej rozpoznawanie. Mimo że gorączka Q podlega nadzorowi epidemiologicznemu, liczba rejestrowanych przypadków nie oddaje rzeczywistej liczby zachorowań.