Co to jest, jak rozpoznać i jak leczyć świerzb. Czy świerzb jest zaraźliwy?

Organizm człowieka jest dogodnym miejscem bytowania wielu pasożytów. Jednym z nich jest świerzbowiec ludzki (łac. Sarcoptes scabiei). Bytując na skórze ludzkiej ma doskonałe warunki do funkcjonowania i rozmnażania się, a przy okazji przysparza swojemu gospodarzowi wielu trudności, dając specyficzne dolegliwości pod postacią choroby, zwanej świerzbem. Czym jest świerzb? Jak rozpoznać zakażenie tym pasożytem u człowieka i jakie znamy metody leczenia?

Co to jest świerzb?

Świerzb jest to choroba zakaźna wywołana przez zakażenie pasożytem świerzbowca ludzkiego. Pajęczak ten, po zakażeniu, bytuje w naskórku, dając objawy związane z jego podrażnieniem oraz odpowiedzią układu odpornościowego człowieka na obecność obcego organizmu. Przy pierwszym zakażeniu świerzbowcem objawy pojawiają się po około 3-6 tygodniach. Inaczej sytuacja ma się przy kolejnym kontakcie z pasożytem, gdyż wówczas od zakażenia do pojawienia się objawów mija jedynie kilka dni. Główna dolegliwość to silny świąd skóry, który nasila się wieczorem i w godzinach nocnych, często może wybudzać ze snu. Jest on także bardziej uciążliwy po wysiłku fizycznym lub po gorącej kąpieli, gdyż wyższa temperatura pobudza pasożyty do zwiększonej aktywności. Pierwszymi zauważalnymi zmianami skórnymi są drobne, czerwonoróżowe lub pokryte łuską, grudki, wywołane drążeniem przez samice pasożyta nor w leżącej najbardziej na powierzchni warstwie naskórka – warstwie rogowej. Zmiany te, pod wpływem silnego świądu, często są drapane, co skutkuje pojawianiem się w ich okolicy przeczosów, a więc śladów po zadrapaniu, strupów, nadżerek i przebarwień, które łatwo ulegają nadkażeniu bakteryjnemu.

U większości chorych w każdym wieku zmiany skórne pojawiają się zwykle:

  • na bocznych powierzchniach dłoni i stóp oraz w szparach międzypalcowych, co jest bardzo charakterystyczną lokalizacją dla świerzbu;
  • na bocznych powierzchniach tułowia;
  • w szparze międzypośladkowej i na pośladkach;
  • w pachach i pachwinach;
  • w okolicach sutków;
  • w okolicach narządów płciowych i na ich powierzchni.

U niemowląt i małych dzieci oraz u osób z obniżoną odpornością dodatkowo zmiany mogą lokalizować się w okolicy między łopatkami, na owłosionej skórze głowy, a także na podeszwach stóp.
Poza opisaną klasyczną postacią świerzbu, istnieje kilka podtypów występujących rzadziej. Są to:

  • Świerzb guzkowy – w jego przebiegu występują czerwono-fioletowe guzki, które mogą być rozsiane nawet na całej powierzchni ciała. Są one skutkiem nasilonej reakcji zapalnej organizmu na obecność pasożyta.
  • Świerzb norweski – bardzo zakaźna postać, charakteryzująca się nietypowo dużą ilością pasożytów bytujących u zakażonego chorego. Dochodzi w nim do znacznie nasilonego rogowacenia powierzchownych warstw naskórka, co skutkuje powstawaniem silnie zrogowaciałych łusek i brodawkowatych zmian. W typie tym zajęte są także płytki paznokciowe. Do rozwoju tej postaci świerzbu predysponują stany obniżonej odporności, choroby nowotworowe, niedożywienie czy przewlekłe stosowanie sterydów.
  • Świerzb utajony – postać choroby imitująca inne powszechnie występujące choroby dermatologiczne, takie jak pęcherzyca, liszajec czy pokrzywka. Postać ta nastręcza znacznych trudności w diagnostyce i jest często błędnie leczona.

Jak rozpoznać świerzb?

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.
Zapisuję się

Do rozpoznania świerzbu, celem jego szybkiego leczenia i ograniczenia transmisji na inne osoby, najczęściej wystarczający jest zebrany od pacjenta wywiad oraz obecność charakterystycznych, opisanych wcześniej zmian skórnych i uogólnionego świądu, który nasila się pod wpływem temperatury. Dla pewnego potwierdzenia rozpoznania zakażenia świerzbowcem ludzkim konieczne jest wykrycie pasożyta, jego jaj, odchodów lub wydrążonych przez samice nor. Zidentyfikować można je pod mikroskopem w zeskrobinach z naskórka lub w badaniu histopatologicznym wycinka skóry pobranego na drodze biopsji. Pomocny może być także tzw. test atramentowy, gdzie na obszar skóry podejrzewanej o zajęcie przez świerzbowca nakrapia się zabarwiony roztwór, który powinien uwidocznić nory pasożytów. Są to jednak metody żmudne i rzadko wykonywane. W przebiegu zakażenia wykrywane są także zwiększone stężenia przeciwciał IgE we krwi oraz zwiększony odsetek jednej z grup białych krwinek w rozmazie krwi tzw. eozynofili. Parametry te nie są jednak specyficzne tylko dla zakażenia świerzbowcem, gdyż są one podwyższone w każdej infekcji pasożytniczej czy reakcji alergicznej. Próbę leczenia świerzbu podejmuje się więc jedynie na podstawie objawów, a dobrą odpowiedź w postaci redukcji dolegliwości uznaje się za potwierdzenie wcześniejszego rozpoznania. Osoba, które podejrzewa u siebie świerzb, powinna udać się do swojego lekarza rodzinnego, a ten może albo sam zaordynować leczenie, albo, w razie wątpliwości, skierować do specjalisty dermatologa.

Przyczyny świerzbu

Przyczyną rozwoju świerzbu jest zakażenie roztoczem z gromady pajęczaków, zwanym świerzbowcem ludzkim. Jest to pasożyt zewnętrzny, co znaczy, iż bytuje na zewnętrznych powłokach ciała swojego gospodarza, którym jest człowiek. Samice świerzbowca, po przedostaniu się na powłoki skórne człowieka, drążą korytarze w warstwie rogowej naskórka, a następnie w wytworzonych w ten sposób norach składają jaja. Z jaj po kilku dniach wykluwają się larwy, które wracają na powierzchnię skóry, aby po upływie około 2 tygodni stać się dorosłymi osobnikami. Cały cykl życiowy tego pasożyta odbywa się więc dzięki zakażeniu człowieka. Choroba ta dotyka osoby w każdym wieku, jednak pewne grupy wiekowe i społeczne są bardziej narażone na zakażenie. Są to głównie osoby przebywające często i długo w ciągu dnia w dużych skupiskach ludzi, wzajemnie stykających się ze sobą. Będą to więc dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, osoby starsze przebywające w szpitalach, sanatoriach, ośrodkach pomocy społecznej czy zakładach opiekuńczo-leczniczych, a także pracownicy tych miejsc. Do cięższego przebiegu świerzbu predysponują stany obniżonej odporności, takie jak nowotwory złośliwe, chemioterapia, czy też wrodzone lub nabyte zespoły niedoboru odporności, na przykład AIDS.

Czy świerzb jest zaraźliwy?

Świerzb jest to choroba zakaźna. Do zakażenia dochodzi w wyniku bezpośredniego zetknięcia się z chorą osobą, a więc w wyniku kontaktu “skóra do skóry” podczas m.in. przytulania, kontaktów seksualnych, witania się podaniem ręki, spania w jednym łóżku, karmienia piersią, a także podczas pielęgnacji czy badania chorej osoby przez lekarza czy pielęgniarkę. Do zakażenia może dojść również w wyniku kontaktu pośredniego, gdyż odkryto, że świerzbowiec ludzki może przeżyć poza organizmem człowieka nawet do 2-3 dni. Bytuje on wówczas na przedmiotach codziennego użytku, z których przedostać się może na skórę innej osoby. Nie dochodzi zaś do objawowego zakażenia się tym roztoczem od zwierząt, gdyż gatunki świerzbowców zwierzęcych nie są w stanie przejść całego cyklu życiowego w naskórku człowieka. Zwierzęta nie stanowią więc źródła zakażenia dla ludzi.

Jak leczyć świerzb?

Najważniejszą zasadą w leczeniu świerzbu jest objęcie terapią oraz izolacją domową wszystkich osób, z którymi chory miał i ma bezpośredni kontakt. Dotyczy to także osób z otoczenia chorego, które nie wykazują objawów zakażenia, gdyż mogą one się u nich ujawnić dopiero po kilku dniach, gdy zdążą już zarazić kolejne osoby z bezpośredniego kontaktu. Najczęściej wspólne leczenie i izolacja dotyczy domowników chorego.

Zapamiętaj: Przyczyną rozwoju świerzbu jest zakażenie roztoczem z gromady pajęczaków, zwanym świerzbowcem ludzkim. Jest to pasożyt zewnętrzny, co znaczy, iż bytuje na zewnętrznych powłokach ciała swojego gospodarza, którym jest człowiek.

Podstawową metodą leczenia świerzbu są leki stosowane miejscowo na skórę. Najlepiej poznanym i wykazującym największą skuteczność przeciwko świerzbowcowi jest 5% roztwór permetryny w postaci kremu. Do pozostałych, pomocniczo lub wymiennie stosowanych, w razie słabej skuteczności permetryny, preparatów należą: benzoesan benzylu, krotamiton, a także maści na bazie związków siarki. Substancje te należy aplikować na skórę po umyciu i wysuszeniu jej. Należy nałożyć preparat na skórę całego ciała, począwszy od szyi, aż do samych stóp, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc najbardziej zajętych przez pasożyta, i pozostawić na 8-10 godzin. Powtórne nakładanie preparatu na skórę zalecane jest po około 1-2 tygodniach. Dodatkowo w leczeniu uciążliwego świądu stosuje się leki przeciwhistaminowe, a w przypadku nadkażeń bakteryjnych zmian skórnych, w wyniku ich drapania, zastosować można maści z antybiotykiem.

Czy wiesz że: świerzb jest chorobą przenoszącą się jedynie pomiędzy ludźmi? Świerzbowce zwierzęce nie są w stanie rozmnażać się w naskórku ludzi, a więc do zakażenia odzwierzęcego praktycznie nigdy nie dochodzi.

Niezmiernie istotne jest wyeliminowanie świerzbowca z przedmiotów codziennego użytku. Całość garderoby, pościeli, ręczników, które były używane w przeciągu około tygodnia wstecz, należy wyprać w temperaturze minimum 60 stopni. Utrzymywanie się świądu lub zmian skórnych powyżej 2 tygodni od rozpoczęcia kuracji jest wskazaniem do ponownego udania się do lekarza, celem oceny, czy nie doszło do nawrotu choroby. Wówczas należy powtórzyć całe leczenie od początku.

Jak długo leczy się świerzb?

Izolacja chorego powinna trwać co najmniej do momentu skutecznego zakończenia stosowania kuracji lekami o działaniu miejscowym, a więc do momentu, gdy chory, ani żadna osoba pozostająca w jego najbliższym otoczeniu, nie odczuwa dolegliwości. Leczenie miejscowe należy powtórzyć co najmniej raz, w odstępie około 1-2 tygodni od pierwszej aplikacji na skórę. Długość leczenia zależy od zastosowania się chorego oraz najbliższych z jego otoczenia do zaleceń lekarza odnośnie izolacji oraz odkażenia miejsc i przedmiotów codziennego użytku. W przypadku chorych obciążonych dodatkowo innymi chorobami przewlekłymi, obłożnie chorych, żyjących w złych warunkach socjalno-ekonomicznych, czas ten może być znacznie wydłużony.

Choroby zakaźne często charakteryzują się trudniejszym tokiem leczenia, gdyż poza stosowaniem odpowiednich leków, mających na celu eliminację czynnika będącego przyczyną choroby, bardzo ważna jest samodyscyplina chorego i świadomość własnej zakaźności. Dlatego ważna jest odpowiednia edukacja chorego cierpiącego na chorobę zakaźną, którą może on przekazać osobom ze swojego otoczenia. Właściwie dobrane leczenie i staranne przekazanie informacji odnośnie sposobów transmisji danej choroby skutkować może krótszym czasem leczenia i zmniejszonym ryzykiem nawrotu choroby.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *