Zespół parafreniczny należy do grupy zaburzeń psychotycznych. Obecnie parafrenia ma znaczenie głównie historyczne, ponieważ nie znalazła miejsca w aktualnych klasyfikacjach chorób psychiatrycznych. Jednak ciągle zdarza się używać określenia „parafrenia” opisując pacjentów, którzy spełniają dawne kryteria tego zespołu.
Co to jest zespół parafreniczny?
Klasyczny opis parafrenii został stworzony przez Kraepelina, jednego z ojców-założycieli współczesnej psychiatrii. Kraeplin lokował zespół parafreniczny obok schizofrenii, pośród przewlekłych zespołów psychotycznych. Są to zaburzenia charakteryzujące się m.in. objawami wytwórczymi, takimi jak halucynacje i urojenia. W odróżnieniu od schizofrenii, w parafrenii nie miały występować zaburzenia emocji, motywacji czy różnych wymiarów funkcjonowania społecznego. W porównaniu do zespołów paranoicznych natomiast – urojenia parafreniczne nie są tak usystematyzowane. Mówiąc „parafrenia”, najczęściej ma się na myśli tzw. późną parafrenię ujawniającą się u osób starszych. Wczesne badania epidemiologiczne wskazywały, że właśnie w tym wieku występuje największa zachorowalność.
Czy wiesz że: Emilowi Kraepelinowi – twórcy pojęcia parafrenia – przypisuje się pierwszą współczesną próbę opisania schizofrenii? Nazywał ją wówczas dementia praecox, czyli otępienie przedwczesne.
Tak jak już wspomniano – parafrenia nie pojawia się we współczesnych klasyfikacjach chorób psychiatrycznych (ICD, DSM). Wynika to z kilku powodów. Po pierwsze pojęcie parafrenii ukuto w początkowej fazie tworzenia się pojęć psychiatrycznych. Tym terminem określano „szarą strefę” zespołów psychotycznych – trochę po omacku, starając się w sposób systematyczny objąć olbrzymią różnorodność objawów u pacjentów. Parafrenia występuje rzadko i bazując na skąpym materiale naukowym postanowiono usunąć ją z klasyfikacji medycznych do czasu przeprowadzenia większej ilości wysokojakościowych badań na jej temat. Ponadto u części pacjentów parafrenia rozwijała się w pełnoobjawową schizofrenię. Obecnie objawy parafrenii lokowałyby się np. spektrum schizofrenii. Pomimo usunięcia parafrenii ze współczesnych klasyfikacji psychiatrycznych pozostała tradycja używania tego pojęcia. Pojawia się ono w starszych podręcznikach lub np. w psychiatrii niemieckiej.
Zespół parafreniczny – objawy
Parafrenia zaczyna się podstępnie i powoli, często na podłożu zaburzeń osobowości (np. osobowości schizotypowej). Charakteryzują ją objawy wytwórcze tj. urojenia i halucynacje. Urojenia są zbliżone do tych, które występują w schizofrenii. Wśród najczęstszych można wymienić urojenia prześladowcze (poczucie prześladowania) lub ksobne (zjawiska niepowiązane osoba chora uznaje za odnoszące się bezpośrednio do niej – np. prezenter telewizyjny zwraca się wprost do chorego). Halucynacje – doświadczanie rzeczy, które nie znajdują odzwierciedlenia w rzeczywistości – są o wiele bardziej różnorodne, niż w schizofrenii. Częściej dotyczą smaku i zapachu. Halucynacje wiążą się z urojeniami. Doświadczanie niezidentyfikowanych zapachów przywodzi na myśl osobie chorej, że jest truta. Omamy słuchowe mogą być całkiem „racjonalne” – ciągły dźwięk „wiercenia za ścianą” nasuwa myśli o „znęcaniu” się nad nią przez nieżyczliwego sąsiada. To co odróżnia opis zaburzeń parafrenicznych od schizofrenii to brak tzw. objawów negatywnych schizofrenii. Są to na przykład spłaszczenie afektu (brak wyrażania emocji), apatia, dezorganizacja zachowania, pogorszenie funkcjonowania społecznego lub funkcji umysłowych. Według danych epidemiologicznych zespół parafreniczny dotyczy szczególnie osób starszych i dużo częściej kobiet.
Zespół parafreniczny – przyczyny
Nie są znane. Wskazuje się na związek parafrenii z izolacją społeczną osób starszych, powtarzalnością codziennej rutyny – szczególnie gdy osoba ta większość czasu spędza samotnie wśród swoich „czterech ścian”.
Zapamiętaj: Parafrenia zaczyna się podstępnie i powoli, często na podłożu zaburzeń osobowości (np. osobowości schizotypowej). Charakteryzują ją objawy wytwórcze tj. urojenia i halucynacje.
Urojenia i halucynacje tylko pogłębiają izolację osób chorych. Zachowując się nietypowo pacjenci tworzą wokół siebie aurę “dziwaka”, znajomi zaczynają ich unikać, co prowadzi do zjawiska błędnego koła. Wykazano również związek parafrenii z ubytkiem słuchu. Gorszy słuch może utrudniać odbiór bodźców płynących z zewnątrz, a co za tym idzie – kontakt z rzeczywistością. Najprawdopodobniej parafrenia nie ma podłoża rodzinnego – nie udowodniono częstego występowania chorób psychicznych u rodzin osób z objawami parafrenicznymi.
Zespół parafreniczny – diagnostyka
Jako że parafrenia nie występuje w aktualnych klasyfikacjach chorób psychicznych, nie stawia się takiej diagnozy. Jednakże obecność halucynacji i urojeń typowych dla parafrenii powinna zostać oceniona przez lekarza psychiatrę. Kluczowe znaczenie dla właściwej diagnozy ma rzetelnie zebrany wywiad.
Zespół parafreniczny – leczenie
Nie ma specyficznego leczenia parafrenii. W razie wystąpienia objawów psychotycznych stosuje się m.in. neuroleptyki. W trakcie badania psychiatrycznego należy upewnić się, czy nie współwystępuje istotne obniżenie nastroju. Zwraca się też uwagę na konieczność aktywizacji osób starszych, aby przerwać społeczną izolację pogarszającą stan chorego. W razie ubytku słuchu należy zaproponować aparat słuchowy
Parafrenia to zespół objawów należących do kręgu zaburzeń psychotycznych. Charakteryzuje się występowaniem urojeń i omamów (mniej usystematyzowanych, niż w przewlekłych zaburzeniach paranoicznych). W parafrenii nie pojawiają się jednak objawy negatywne – typowe dla schizofrenii. Objawy parafrenii występują najczęściej u osób starszych, żyjących samotnie.