Paranoja to słowo doskonale znane każdemu z nas. Często pojawia się ono w rozmowach i dyskusjach. Problem w tym, że termin ten ma różny wydźwięk: może oznaczać zarówno coś niedorzecznego (np. sytuację), postawę, jak i chorobę psychiczną. W psychiatrii oznacza ona zaburzenia urojeniowe. Czym jest i jak rozpoznać paranoję?
Co to jest paranoja?
W codziennym języku, często mówi się o paranoi w odniesieniu do osoby, która jest nadmierne podejrzliwa lub zafiksowana na jednym temacie. W tym rozumieniu, każdy człowiek może być od czasu do czasu paranoiczny. W klinicznym języku paranoja oznacza jednak psychozę, którą charakteryzują urojenia o irracjonalnej treści, utrzymujące się przez dłuższy okres czasu, co najmniej kilka miesięcy. Mają one różnorodną treść. Przykładowo, dana osoba może być przekonana, że jest śledzona i podsłuchiwana. Może ona także być nieufna wobec innych ludzi, interpretując ich zachowania jako wrogie, a także przejawiać roszczeniową postawę czy notorycznie podejrzewać partnera o zdradę. Jej myślenie jest sztywne i odporne na jakiekolwiek racjonalne argumenty. Choroba najczęściej rozpoczyna się między 35. a 45. rokiem życia.
Objawy paranoi
Myślenie paranoiczne może mieć kilka form. Chory często ma wrażenie, że świat jest przeciwko niemu, a ludzie chcą go zniszczyć lub upokorzyć. Może on uważać, że jest śledzony lub podsłuchiwany. Wiele naturalnych zachowań ze strony innych ludzi odbiera jako dowód wrogości, czuje się krytykowany i atakowany. Kolejną formą paranoi jest przeświadczenie o własnej (często bardzo poważnej) chorobie, choć nie ma na to żadnych medycznych dowodów. Nierzadko zdarza się, że osoba doświadczająca urojeń jest przekonana o nielojalności partnera i jest chorobliwie o niego zazdrosna. Paranoja może także dotyczyć sfery erotycznej. Chory ma wówczas wrażenie, że dana osoba (nierzadko ktoś sławny, znany z mediów) jest nim zainteresowana, a nawet darzy go uczuciami. Urojenia mogą także dotyczyć wysokiej samooceny, zadufania, nieadekwatnej wiary w swoje własne umiejętności. Niezależnie od treści, zawsze mają irracjonalny charakter, a sam chory przekonany jest o ich prawdziwości i nie potrafi potraktować swoich myśli w krytyczny sposób. Ma on tendencję, by wycofywać się z życia społecznego, a wszystko za sprawą podejrzliwości i poczucia krzywdy. Jednocześnie taka osoba często potrafi dobrze funkcjonować na polu rodzinnym i zawodowym, a jej bliscy mogą w niektórych przypadkach akceptować jej urojenia.
Przyczyny paranoi
Przyczyny paranoi są wieloczynnikowe. Może ona wynikać z nadmiernego spożywania alkoholu lub narkotyków. Często wiąże się z ona z problemami natury neurologicznej jak guz mózgu, choroba Alzheimera czy Parkinsona. Może wynikać z zaburzeń osobowości. Mówiąc o źródłach paranoi, wskazuje się także na ogromną rolę środowiska. Przyczyną mogą być doświadczenia z dzieciństwa: pełne nieufności relacje rodzinne i poczucie braku bezpieczeństwa. Nie bez znaczenia jest tło kulturowe i doświadczenia życiowe konkretnej osoby. Czynnikiem ryzyka jest przynależność do mniejszości lub odizolowanej grupy, a także bycie ofiarą dyskryminacji. Do powstawania urojeń przyczynia się także długotrwały stres.
Diagnoza paranoi
Jedną z najważniejszych przesłanek do diagnozy paranoi jest sztywny i irracjonalny tok myślowy o urojeniowym charakterze. Same urojenia są objawem pojawiającym się w różnych zaburzeniach psychicznych. Bardzo ważne jest więc, by odróżnić zaburzenia urojeniowe od osobowości paranoicznej czy schizofrenii.
Czy wiesz że: paranoja częściej występuje u kobiet?
Proces diagnozowania jest trudny. Poprzez brak wyglądu, pacjent nie dostrzega, że ma jakikolwiek problem, a w wielu przypadkach będzie ona traktować lekarzy i psychologów jako wrogów. Może mieć ona przeświadczenie, że zespół medyczny coś knuje i pragnie działać na jej szkodę. Osoby o urojeniowym toku myślenia bywają antyspołeczne i niechętne kontaktom z innymi, przez co bardzo ciężko zachęcić je do spotkania ze specjalistą. Równocześnie mogą one świetnie wywiązywać się z codziennych obowiązków rodzinnych i zawodowych, przez co trudno otoczeniu postrzegać je w kategoriach osób zaburzonych.
Leczenie paranoi
Leczenie paranoi polega na połączeniu farmakologii (leki przeciwpsychotyczne) z psychoterapią. Najtrudniejszym etapem jest rozpoczęcie pracy terapeutycznej z powodu nieufności pacjenta. W niektórych przypadkach istnieje konieczność leczenia szpitalnego, zwłaszcza, jeśli chory jest agresywny lub impulsywny. W trakcie leczenia, nie wolno sięgnąć po alkohol ani substancje psychoaktywne, które mogą nasilać myślenie urojeniowe. Ważną rolę odgrywa psychoedukacja. Chodzi o to, by pacjent zapoznał się z definicją choroby, jej objawami i korzyściami płynącymi z leczenia.
Zapamiętaj: Myślenie paranoiczne może mieć kilka form. Chory często ma wrażenie, że świat jest przeciwko niemu, a ludzie chcą go zniszczyć lub upokorzyć. Może on uważać, że jest śledzony lub podsłuchiwany.
Paranoja ma różne formy i intensywność. Można ją rozpoznać po tym, że dana osoba nadinterpretuje pewne sytuacje i wydarzenia, jest podejrzliwa i nieufna, a czasem nawet agresywna. Połączenie psychoterapii z farmakologią może jednak przynieść bardzo wiele korzyści. Najtrudniejszy jest jednak pierwszy krok, czyli namówienie chorego do skorzystania z pomocy.