Wielu z nas zdarzyło się choć raz doświadczyć sytuacji, gdy wiemy, że skądś “kojarzymy” mijaną osobę, ale nie potrafimy sobie przypomnieć jej imienia i nazwiska. Często mówi się wówczas, że nie jesteśmy w stanie dopasować twarzy do nazwiska. Na szczęście, dla większości z nas jest to tylko chwilowe, fizjologiczne zaburzenie pamięci, zdarzające się raz na jakiś czas i przemijające po krótkim czasie. Istnieje jednak grupa osób cierpiących na zaburzenie neurologiczne zwane prozopagnozją, które nie są w stanie rozpoznawać twarzy znanych im osób, także tych z najbliższego otoczenia. Czym spowodowana jest prozopagnozja oraz jak przebiega jej leczenie?
Co to jest prozopagnozja?
Prozopagnozja jest to zaburzenie neurologiczne, polegające na niezdolności do rozpoznawania twarzy dobrze znanych pacjentowi osób np. dzieci, żony, matki. Nazwa schorzenia pochodzi z języka greckiego i wywodzi się od słów prosopon oznaczającego “twarz” oraz agnosia – “niemożność rozpoznawania”. Prozopagnozja stanowi jeden z rodzajów agnozji- zaburzenia rozpoznawania doznań czuciowych, które występują przy zachowanych funkcjach narządów zmysłów (wzroku, słuchu, dotyku, smaku, węchu). Prozopagnozja nie jest związana z zaburzeniami pamięci, problemami ze wzrokiem ani z trudnościami w uczeniu się. Zdolność rozpoznawania twarzy nie jest jednakowa wśród osób zdrowych- wyróżnia się osoby mające trudności w tym zakresie, a także jednostki o ponadprzeciętnych umiejętnościach rozpoznawania twarzy. Większość populacji znajduje się mniej więcej pośrodku tego zakresu.
Zapamiętaj: Zdarza się także, że nieumiejętność rozpoznawania twarzy jest spowodowana mutacją genetyczną, przekazywaną dziecku przez rodziców.
Prozopagnozja – objawy
Osoba cierpiąca na prozopagnozję nie rozpoznaje znajomych twarzy, pomimo że widzi przed sobą twarz i jest w stanie określić poszczególne jej składowe tj. nos, usta, oczy itp. W zależności od stopnia ciężkości zaburzenia, pacjenci cierpiący na prozopagnozję mogą mieć problemy jedynie z odróżnieniem twarzy mniej znanych osób np. aktorów, inni zaś nie są w stanie zidentyfikować na podstawie twarzy nawet członków najbliższej rodziny. Osoby z prozopagnozją o skrajnie dużym nasileniu nie są w stanie rozpoznać własnej twarzy w lustrze. Pacjenci cierpiący na prozopagnozję w codziennym życiu radzą sobie, posiłkując się innymi, znanymi im cechami danej osoby np. barwą głosu, sposobem poruszania się czy stylem ubioru.
Pacjenci z prozopagnozją bardzo często skarżą się, że nie są w stanie śledzić fabuły serialu, gdyż w kolejnych odcinkach nie rozpoznają twarzy głównych bohaterów i za każdym razem od nowa próbują przyporządkować twarz aktora do jego serialowego imienia i granej przez niego roli. Prozopagnozja bardzo utrudnia chorym społeczne funkcjonowanie i może skłaniać ich do wycofywania się i izolacji. Ciągłe pytanie się bliskich znajomych o to, kim są, jest zarówno dla samego chorego, jak i jego najbliższego otoczenia frustrujące i krępujące. Osoby nierozumiejące istoty prozopagnozji mogą odbierać takie zachowanie jako obraźliwe lub poniżające.
Prozopagnozja – przyczyny
Uważa się, że w większości przypadków prozopagnozja jest wynikiem nieprawidłowości lub uszkodzeń w obrębie prawego zakrętu wrzecionowatego – obszaru zlokalizowanego w płacie skroniowym mózgu, odpowiedzialnego za rozpoznawanie i zapamiętywanie twarzy. Uszkodzenia w tym obszarze skutkują niemożnością rozpoznawania twarzy członków rodziny oraz bliskich przyjaciół, pomimo że pacjent dobrze zna te osoby i nie ma problemów ze wzrokiem. Do uszkodzeń w tej lokalizacji może dojść w różnych okolicznościach, między innymi w wyniku:
- udaru niedokrwiennego mózgu;
- ciężkiego urazu czaszkowo-mózgowego;
- guza mózgu zlokalizowanego w płacie skroniowym;
- procesów neurodegeneracyjnych np. choroby Alzheimera lub choroby Parkinsona, w przebiegu których dochodzi do obumierania komórek nerwowych (neuronów). Jeżeli proces ten obejmie swoim zasięgiem obszar płata skroniowego, wówczas u pacjenta może wystąpić prozopagnozja.
Zdarza się także, że nieumiejętność rozpoznawania twarzy jest spowodowana mutacją genetyczną, przekazywaną dziecku przez rodziców. Wówczas nie obserwuje się uszkodzenia mózgu (np. udaru, urazu), a objawy pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie. Wrodzona prozopagnozja związana jest z nieprawidłowym rozwojem połączeń nerwowych w obszarach mózgu odpowiedzialnych za rozpoznawanie twarzy. Przypadki dziedzicznej prozopagnozji występują rodzinnie i są obserwowane u wielu członków danej rodziny, w kolejnych pokoleniach.
Prozopagnozja – diagnostyka
Rozpoznanie zazwyczaj stawiane jest na podstawie przeprowadzonego wywiadu z pacjentem, testów neuropsychologicznych obejmujących zadania związane z rozpoznawaniem twarzy oraz badań obrazowych ośrodkowego układu nerwowego. W testach wykorzystywane są zdjęcia osób bliskich dla chorego lub powszechnie znanych np. aktorów. W ten sposób sprawdzane są zdolności pacjenta do rozpoznawania i odtwarzania wizerunków różnych osób.
Do dodatkowych badań obrazowych stosowanych w diagnostyce prozopagnozji należą:
- tomografia komputerowa (TK) głowy;
- rezonans magnetyczny (MR) głowy.
Badania te mają na celu wykazanie przyczyny prozopagnozji, czyli w większości przypadków – uszkodzenia mózgu. Po urazach czaszkowo-mózgowych oraz przy podejrzeniu udaru mózgu, badaniem z wyboru jest tomografia komputerowa, a w przypadku schorzeń neurodegeneracyjnych i nowotworowych- rezonans magnetyczny.
Prozopagnozja – leczenie
Terapią prozopagnozji zajmują się neurolodzy oraz neuropsycholodzy. Sposób leczenia prozopagnozji ściśle uzależniony jest od przyczyny, jaka ją wywołała. Przykładowo:
- jeśli wystąpienie objawów prozopagnozji poprzedzone było ciężkim urazem czaszkowo-mózgowym, wówczas leczenie polega najczęściej na zabiegu neurochirurgicznym, mającym na celu np. odbarczenie (usunięcie wylanej krwi) krwiaka wewnątrzczaszkowego;
- jeżeli przyczyną wystąpienia prozopagnozji jest udar niedokrwienny mózgu, leczeniem z wyboru jest leczenie trombolityczne (mające na celu rozpuszczenie skrzepu zamykającego światło naczynia krwionośnego, które zaopatruje w krew dany obszar mózgu), stosowanie leków poprawiających krążenie mózgowe oraz długotrwała rehabilitacja neurologiczna;
- w przypadku procesów neurodegeneracyjnych stosowane jest leczenie farmakologiczne (w chorobie Parkinsona- analogi dopaminy, w chorobie Alzheimera – leki zwiększające stężenie acetylocholiny w ośrodkowym układzie nerwowym).
*dopamina i acetylocholina – neuroprzekaźniki w ośrodkowym układzie nerwowym, czyli substancje chemiczne odpowiedzialne za przekazywanie sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi. W przypadku schorzeń o podłożu neurodegeneracyjnym obserwowany jest ich niedobór, a złagodzenie objawów chorobowych możliwe jest poprzez zastosowanie leków zwiększających stężenie odpowiednich neuroprzekaźników w mózgu.
Czy wiesz że: prozopagnozja bywa także nazywana “ślepotą twarzy”?
Należy podkreślić, że w większości przypadków wystąpienie prozopagnozji poprzedzone jest poważnym uszkodzeniem mózgu o różnorodnej etiologii i na chwilę obecną nie istnieje jedna skuteczna metoda, umożliwiająca trwałe wyleczenie tego zaburzenia. Odpowiednie postępowanie terapeutyczne znacznie poprawia jednak jakość życia pacjenta i sprawia, że prozopagnozja staje się dla chorego mniej uciążliwa.
Jeżeli prozopagnozja jest zaburzeniem wrodzonym u danego pacjenta, wówczas jej nasilenie jest z reguły niewielkie np. chory rozpoznaje twarze członków najbliższej rodziny, a trudność sprawia mu jedynie rozpoznawanie twarzy dalszych znajomych. W tych przypadkach zaleca się naukę rozpoznawania osób na podstawie ich cech charakterystycznych np. pieprzyka na twarzy, koloru oczu, odstających uszu czy nietypowej fryzury. Dla osób zmagających się z prozopagnozją pomocny jest także kontekst sytuacyjny – przykładowo, łatwiej jest im rozpoznać twarz ich lekarza rodzinnego, jeśli spotkają go w pobliżu przychodni, niż w galerii handlowej.
Na co dzień idąc ulicą, z reguły nie zastanawiamy się zbyt długo nad tym, czy znamy mijaną osobę, lecz automatycznie i niejako podświadomie witamy się ze znajomym lub przystajemy, by zamienić z nim kilka słów. Występowanie prozopagnozji pozwala uświadomić sobie, jak niezwykle złożonym i wyspecjalizowanym procesem jest umiejętność rozpoznawania twarzy. Zdolność ta pełni bardzo istotną rolę, umożliwiając nam społeczne funkcjonowanie i nawiązywanie bliższych relacji międzyludzkich.