Kreatynina to związek będący produktem przemian zachodzących w komórkach mięśni szkieletowych. Wydalana jest prawie całkowicie z organizmu przez nerki. W rutynowej diagnostyce stanowi jeden z biochemicznych markerów oceny funkcji nerek.
Co to jest kreatynina?
Kreatynina powstaje w wyniku rozpadu kreatyny (uczestniczy w wytwarzaniu energii niezbędnej do skurczu mięśni) produkowanej w komórkach mięśni szkieletowych. Zatem jej ilość zależy od masy mięśniowej, a także od płci (wyższe wartości u mężczyzn niż u kobiet i dzieci) oraz ilości spożywanego mięsa.
Kreatynina, jako produkt końcowy metabolizmu kreatyny w mięśniach, jest wydzielana z organizmu prawie całkowicie drogą przesączania kłębuszkowego przez nerki. Wykorzystując ten fakt, związek ten uznano za biochemiczny marker funkcji nerek.
Kreatynina we krwi
Poziom kreatyniny we krwi zdrowych osób utrzymuje zazwyczaj wartość stałą, jednak jak wcześniej wspomniano, może wzrastać wraz ze wzrostem masy mięśniowej oraz ilości spożywanego mięsa w diecie, co równocześnie nie świadczy o patologii.
Oznaczenie kreatyniny we krwi pobranej na czczo najczęściej zlecane jest rutynowo wraz z innymi badaniami podstawowymi, gdy istnieje podejrzenie zaburzenia funkcji nerek, a także przed wykonaniem badań obrazowych, np. tomografii komputerowej (podczas wykonywania tomografii podawane są środki kontrastujące mogące uszkodzić nerki).
Kreatynina w moczu
Oznaczenie kreatyniny w moczu wykorzystywane jest głównie do oszacowania wielkości przesączania kłębuszkowego (GFR) na podstawie klirensu kreatyniny, który jest wskaźnikiem określającym czynność nerek. Klirens konkretnej substancji (w tym przypadku kreatyniny) określa ilość osocza (w mililitrach) oczyszczonego całkowicie przez nerki z danej substancji (czyli kreatyniny) w jednostce czasu (minuty). Aby móc wyliczyć klirens kreatyniny, należy oznaczyć jej stężenie w dobowej zbiórce moczu oraz we krwi.
Dobowa zbiórka moczu polega na 24-godzinnym zbieraniu wydalanego moczu. Pierwszą poranną próbkę moczu należy odrzucić, następnie kolejne porcje moczu oddać do jednego naczynia wraz z pierwszym porannym moczem oddanym następnego dnia. Dodatkowo w dzień zbiórki moczu pobierana jest na czczo krew żylna, w której oznaczane jest stężenie kreatyniny.
Niski poziom kreatyniny
Obniżone stężenie kreatyniny we krwi jest rzadko spotykane, zwykle nie świadczy o niepokojących zmianach w organizmie. Można je zaobserwować:
- w ciąży,
- u pacjentów z niską masą mięśniową,
- u pacjentów niedożywionych, wyniszczonych.
Wysoki poziom kreatyniny
Wzrost stężenia kreatyniny w surowicy krwi następuje dopiero przy znacznym upośledzeniu funkcji nerek (obniżenie o 50% filtracji kłębuszkowej), gdy dochodzi do zaburzenia filtracji nerkowej, co prowadzi do zmniejszonego wydalania kreatyniny z organizmu, a w konsekwencji do wzrostu jej stężenia we krwi. Stąd nieznaczne zaburzenie funkcji nerek (stężenie kreatyniny w surowicy krwi nie przekracza 2 mg/dl) można wykryć oceniając klirens kreatyniny (wyliczony ze wzoru na podstawie oznaczenia kreatyniny w dobowej zbiórce moczu i krwi).
Podwyższona wartość kreatyniny może być objawem:
- przewlekłej niewydolności nerek,
- ostrej niewydolności nerek,
- odwodnienia organizmu,
- zwiększonej masy mięśniowej (np. w akromegalii).
Należy również pamiętać o wpływie różnych leków, mogących fałszywie zawyżać stężenie kreatyniny oznaczanej we krwi, np. kwas acetylosalicylowy, cyklosporyna, naproksen.
Ocena funkcji nerek u osób starszych na podstawie otrzymanego stężenia kreatyniny w surowicy krwi może być utrudniona ze względu na często występującą małą masę mięśniową i wyniszczenie organizmu (czyli prawidłowe wartości kreatyniny przy znacznym upośledzeniu czynności wydalniczej nerek).
Nieznaczne podwyższenie stężenia kreatyniny może być związane z dysfunkcją nerek, a także ze wzrostem masy mięśniowej (również z suplementacją kreatyny). Samodzielna interpretacja wyniku może prowadzić do błędnych wniosków, zatem każdy wynik, którego wartość przekracza zakres wartości referencyjnych, należy skonsultować z lekarzem.