Czym naprawdę jest rezonans magnetyczny? Kiedy zdecydować się na taką diagnostykę? Czy jest wart swojej wysokiej ceny?
Badanie nazywane w skrócie MRI lub MR to tzw. tomografia rezonansu magnetycznego. Wykorzystuje on zdolność jąder atomów wodoru do pochłaniania fal elektromagnetycznych w naładowanym polu. Fale te, odmienne dla różnych tkanek, emitowane są później przez owe jądra i nadają sygnał przetwarzany w obraz MRI. Za wdrożenie rezonansu w dziedzinę medycyny Paul Lauterberg w 2003 roku otrzymał Nagrodę Nobla. W czasach, kiedy został wynaleziony szacowano, że zapotrzebowanie na jego zastosowanie medyczne zaspokoi 1 urządzenie na każdym kontynencie. Dziś już wiemy, że przydatność rezonansu jest tak duża, że nawet kilka ośrodków dysponujących nim w większym mieście, nie zapewni nam swobodnego dostępu do diagnostyki.
Rezonans magnetyczny głowy
Stanowi tzw. „metodę z wyboru” w przypadku konieczności wykonania szczegółowej diagnostyki ośrodkowego układu nerwowego. Jest zdecydowanie dokładniejszy aniżeli inne metody diagnostyczne. Za dużą zaletę w tym wypadku można uznać nie tylko obrazowanie morfologiczne i anatomiczne, które pozwala na ocenę ogólnej budowy i lokalizacji struktur mózgowia, ale również możliwość swoistego „obejrzenia” funkcjonowania tych struktur, a więc dokonanie oceny czynnościowej. Zapamiętaj: Rezonans magnetyczny głowy to obecnie najdokładniejsze badanie diagnostyczne mózgu.
Wyróżniamy kilka typów rezonansu magnetycznego znajdujących zastosowanie w diagnostyce procesów patologicznych toczących się w obszarze głowy:
- czynnościowe obrazowanie mózgu – wykorzystuje zależność polegającą na intensyfikacji przepływu mózgowego w przypadku wzrostu aktywności danego obszaru kory mózgowej. Stosowane jest przede wszystkim podczas operacji neurochirurgicznych. Opierając się na znajomości lokalizacji odpowiednich ośrodków czynnościowych w konkretnych okolicach kory, możemy oszacować jak zabieg lub jego ewentualne powikłania wpłyną na funkcje poznawcze pacjenta;
- obrazowanie perfuzyjne MR – możemy wykonać tę diagnostykę z użyciem środka kontrastowego lub bez niego. Pozwala określić przepływ w najmniejszych naczyniach mózgu. Jest to niezwykle istotne podczas poszukiwania podłoża chorób naczyniowych w obszarze głowy lub zaburzeń w obrębie naczyń, które odpowiedzialne są za patologiczne objawy neurologiczne u pacjenta;
- obrazowanie dyfuzyjne MR – gwarantuje najwcześniejsze uwidocznienie zmian niedokrwiennych, poprzez wykazanie zwolnienia przepływu cząsteczek wody i wzmocnienia sygnału. Warto je wykonać, jeżeli podejrzewany jest: obrzęk cytotoksyczny, obrzęk naczynioruchowy czy procesy demielinizacyjne (stwardnienie rozsiane). Również monitorowanie tych chorób przebiega z wykorzystaniem obrazowania dyfuzyjnego. Wątpliwy charakter guza, także może zostać sprecyzowany przy użyciu tej techniki;
- angiografia MR – niezmiernie ważna w przypadku chorób naczyniowych. Nie wymaga podania środka kontrastowego, więc ryzyko ewentualnych powikłań można określić jako stosunkowo niewielkie. Wyjątkiem jest postawienie podejrzenia patologii w zakresie mikrokrążenia. Zobrazowanie naczyń o bardzo małej średnicy wymaga bowiem podania środka cieniującego. Naczyniaki, tętniaki, niedrożność naczyniowa, zwężenie tętnic, unaczynienie guzów – wszystkie te aspekty podlegają ocenie angiograficznej MR;
- spektroskopia MR – stosowana przede wszystkim w diagnostyce chorób związanych z zaburzeniami metabolicznymi w obrębie tkanki nerwowej. Dzięki niej jesteśmy w stanie śledzić patologie w chorobie Alzheimera, niedokrwienie mózgu wraz z oszacowaniem prawdopodobieństwa jego odwrócenia, dokonać wnikliwej oceny guzów glejowych, nerwiaków i guzów przerzutowych, jak również zanalizować procesy demielinizacyjne.
Rezonans magnetyczny kręgosłupa
Co można zobrazować przy użyciu tego typu badania? Z pewnością cechy zmian nowotworowych, czyli osteolizę (ubytki kostne), przerwanie warstwy korowej kości, patologiczne odczyny okostnowe, wzmocnione po podaniu kontrastu, a więc w skrócie wszystko, co sugeruje złośliwość podejrzanej zmiany. Za pomocą MRI możemy określić także zasięg guza. Przydatność badania w procesach diagnostycznych obejmuje jednak o wiele więcej chorób aniżeli procesy nowotworowe. W przypadku urazu kręgosłupa rozpoczynamy co prawda od tańszej diagnostyki, czyli RTG. Jeżeli jednak pacjent zgłasza się z wyraźnie zaznaczonymi objawami neurologicznymi po urazie, wtedy algorytm diagnostyczny ulega zmianie – bezwzględnie kierujemy go bezpośrednio na MRI. Jeżeli struktury nerwowe zostały uszkodzone, z pewnością zostanie to potwierdzone na podstawie uzyskanego tu obrazu. Złamania rotacyjne (z mechanizmu obrotowego) oraz dystrakcyjne (z rozciągania) również wymuszają na lekarzu wykonanie MRI jako najpewniejszej metody diagnostycznej. Pozwala także na dokonanie oceny zakresu obszaru objętego stanem zapalnym. Jest badaniem rozstrzygającym w przypadku zaburzeń naczyniowych, które ujawniają się jako martwica jałowa kości. Obrzęk szpiku kostnego w MR może sugerować natomiast CRPS, czyli zespół złożonego bólu miejscowego – skutek przebytego urazu. Pacjentom z RZS, a więc reumatoidalnym zapaleniem stawów pozwala na wczesne uwidocznienie zmian błony maziowej i obecności nadżerek w obrębie ruchomych połączeń kostnych. Konieczne jest wówczas wykonanie badania z kontrastem. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) da obraz patologiczny przede wszystkim w zakresie stawów krzyżowo-biodrowych badanych przy użyciu MRI. Zmiany uwidaczniane są zanim pojawią się w RTG. MRI jest więc metodą uzupełniającą diagnostykę po postawieniu klinicznego podejrzenia ZZSK. Zmiany zapalne w szpiku kostnym również diagnozowane są z wyboru z użyciem technik rezonansu magnetycznego – szczególnie ropnie i nacieki w kanale kręgowym, zapalenia swoiste, a więc gruźlica, szczególnie, jeśli przebiega ona w odcinku piersiowym kręgosłupa. Czy wiesz że: 3 na 10 pacjentów badanych metodą rezonansu magnetycznego ma atak klaustrofobii?
Rezonans magnetyczny kolana
Jest przydatny przede wszystkim w diagnostyce uszkodzeń tkanek miękkich lub zmian kostnych, których w typowych obrazach RTG po prostu nie widać. Również wszelkie zapalenia i procesy nowotworowe toczące się w obszarze stawu kolanowego mogą zostać wykazane przy użyciu MRI. Jednym z podstawowych wskazań do diagnostyki rezonansem będzie uszkodzenie aparatu więzadłowego kolana. Podobnie jak w przypadku kręgosłupa choroba zwyrodnieniowa również i tutaj będzie wyraźnie widoczna. MR sprawdza się wyjątkowo dobrze w złamaniach przezstawowych z niewielkim przemieszczeniem lub wklinowaniem, gdyż pozwala na zdiagnozowanie 100% takich uszkodzeń. Jednak dopiero po klinicznym stwierdzeniu podejrzenia uszkodzenia stawu kolanowego lekarz może zalecić wykonanie MR. Określi ono wówczas zakres uszkodzenia rozróżniając naciągnięcie, naderwanie i zerwanie. Uszkodzone łąkotki dadzą wzmożony sygnał w MR. Będziemy mogli określić, gdzie zlokalizowane jest pęknięcie i jakiego jest ono typu. Najczęściej MR stosuje się w celu dokładniejszego poznania zmian zwyrodnieniowych w stawie kolanowym, należy ono wówczas do badań zakresu diagnostyki podstawowej, gdyż zmiany mogą zostać uwidocznione zanim pojawią się w RTG. Na podstawie patologii w chrząstce możemy zaklasyfikować stopień uszkodzenia wg. tzw. klasyfikacji Outerbridge’a, aby ocenić stopień i postęp choroby. Jeżeli wykazany zostanie sygnał płynowy z dużym prawdopodobieństwem cierpimy na tzw. torbiel podkolanową i to ona może być przyczyną nieprawidłowości, z którymi zgłosiliśmy się do ortopedy.
Rezonans magnetyczny jamy brzusznej
Jeśli doskwierają nam dolegliwości, których podłoże patologiczne może leżeć w żołądku, MRI raczej nie będzie przydatnym dla nas badaniem. Co innego, jeżeli mamy problemy z jelitem cienkim. Konieczne jest wówczas dobre przygotowanie pacjenta – dieta bezresztkowa, płyny wieloelektrolitowe, zwiotczenie ściany jelita. Należy przyjąć środek cieniujący doustnie (badanie określane jest wówczas jako enterografia) lub przez sondę (mówimy wtedy o enteroklizie). Co prawda za pomocą MRI jamy brzusznej nie ocenimy drobnych zmian śluzówkowych, ale nie jesteśmy narażeni na promieniowanie. W badaniu za to widoczne będą choroby zapalne jelit, nowotwory, wady wrodzone i przetoki. W przypadku jelita grubego rezonans stanowi po prostu alternatywę dla tomografii komputerowej. Dla pacjentów z rozpoznanym rakiem odbytnicy możliwa jest ocena stopnia zaawansowania procesu nowotworowego. Pelvic phased-array to odmiana badania MRI jamy brzusznej wykonana z użyciem cewki w celu uwidocznienia narządów dolnej części miednicy. Z kolei obrazowanie dyfuzyjne, pozwala na ocenę odpowiedzi na terapię neoadjuwantową i radioterapię oraz ocenę węzłów chłonnych u pacjentów onkologicznych. Klasyfikacja charakteru, wykrywanie i różnicowanie zmian ogniskowych w wątrobie także wykonywane jest stosunkowo często przy użyciu MRI. Stanowi ono najbardziej swoiste badanie do oceny stłuszczenia wątroby i jego różnicowania z przerzutami lub chłoniakiem. W odniesieniu do trzustki MR jest głównie traktowane jako badanie zastępcze przy braku możliwości wykonania diagnostyki TK.
Cholangiopankreatografia MR umożliwia dokładną ocenę pęcherzyka i dróg żółciowych, przewodu trzustkowego oraz dróg wyprowadzających mocz. Przy zmianach ogniskowych nerek określi ich wielkość, kształt i położenie u osób uczulonych na środki jodowe ze wskazaniami do diagnostyki tomografem.
Rezonans magnetyczny serca
Stanowi niezastąpioną pomoc podczas wykonywania dokładnej diagnostyki kardiologicznej. Niezwykle istotna jest tutaj możliwość uzyskania obrazu w wielu projekcjach i przekrojach, która pozwala na uwidocznienie jam serca i ich wnętrza. Tak jak w innych przypadkach i tutaj podanie środka kontrastowego dostarcza lekarzowi ważnych informacji na temat czynności tego narządu. Możemy ocenić wówczas przepływy (perfuzję) przez poszczególne jamy serca jak i naczynia. Na podstawie uzyskanego obrazu specjalista będzie również w stanie powiedzieć, czy zastawki pracują prawidłowo. Istnieją dwie podstawowe techniki, przy pomocy których można wykonać badanie: statyczna, służąca do oceny budowy anatomicznej serca oraz dużych naczyń i dynamiczna wykorzystywana podczas określania przepływów, czynności zastawek, zmian objętości jam serca, ruchomości ścian i ich grubości w poszczególnych fazach cyklu pracy mięśnia sercowego. W przypadku podejrzenia zmian niedokrwiennych (zawału) po podaniu środka kontrastującego będzie możliwe zlokalizowanie obszarów martwicy/niedokrwienia. Zmiany intensywności zachodzących w mięśniu sercowym przemian metabolicznych uwidocznimy w badaniu spektroskopii MR, analizującym reakcje poszczególnych pierwiastków – przede wszystkim wodoru i fosforu. Badanie jest niezwykle przydatne podczas diagnostyki guzów serca, zmian morfologii – kardiomopatii, wad wrodzonych, czy w ocenie blizn pozawałowych. Barierą na drodze tak dokładnej diagnostyki są jednak zaburzenia rytmu. Niemiarodajne będą wyniki badania u osób z tachykardią. Poważną przeszkodą są również koszty tego badania, jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania prywatnie.
Rezonans magnetyczny nie zawsze jest pierwszym wyborem w schemacie diagnostycznym, jednak badanie niewątpliwie cechuje mała szkodliwość i bardzo duża dokładność. Wykorzystywane jest przede wszystkim jako uzupełnienie badań podstawowych, głównie z powodu jego wysokiej ceny. Jeśli jednak mamy możliwość zobrazowania zmian za pomocą rezonansu, nie powinniśmy się wahać, pozwoli ono bowiem na szczegółową analizę patologii i dostosowanie planu leczenia do stopnia zaawansowania choroby.