Obniżona odporność – to główny czynnik predysponujący do rozwoju zakażeń grzybiczych. W przypadku grzybic powierzchownych, źródło zakażenia ma charakter egzogenny, ponieważ jest nim środowisko, w którym na co dzień żyjemy. Widoczne zmiany na skórze, łuszczenie, odmienna barwa czy kształt paznokcia – to objawy grzybic powierzchownych dosyć łatwe do zaobserwowania. Aby zniwelować problem, konieczne jest szybkie podjęcie leczenia. Identyfikacja gatunku, który spowodował zakażenie, pozwala na dobranie skutecznej terapii, a w konsekwencji na szybkie wyleczenie choroby.
Co to jest badanie mykologiczne?
Badanie mikologiczne obejmuje szereg technik, dzięki którym możliwa jest identyfikacja rodzaju oraz gatunku grzyba odpowiedzialnego za wywołanie objawów klinicznych oraz określenie jego wrażliwości na stosowane leki.
Praktycznie każdy materiał pochodzący z miejsc, w których podejrzewa się niekontrolowany rozrost grzybów, można poddać diagnostyce mikologicznej w celu potwierdzenia bądź wykluczenia przyczyny choroby. Niestety jest to długotrwały proces, stąd najczęściej powierzchowne postaci zakażenia grzybiczego są leczone bez identyfikacji grzyba.
Diagnostyka grzybic powierzchniowych
Rodzaj materiału badanego zależy od miejsca dotkniętego zakażeniem grzybiczym. W przypadku grzybicy powierzchownej materiał wykorzystywany do badania to:
- wymaz z granicy zmiany,
- łuski skórne (pobrane z każdego ogniska zapalnego),
- łuski skórne oraz włosy (pobrane ze zmian zlokalizowanych na skórze owłosionej),
- opiłki paznokci,
- ropa z wałów paznokciowych.
Materiał należy pobrać przed rozpoczęciem leczenia przeciwgrzybiczego lub 4 tygodnie po jego zakończeniu i umieścić go w jałowym, zamkniętym pojemniku. Nie należy stosować żadnych kremów ani maści w miejscu, z którego chcemy pobrać materiał do badania.
Diagnostyka mikologiczna zakażeń powierzchownych obejmuje:
- badanie mikroskopowe,
- posiew i hodowle,
- identyfikację na podstawie cech morfologicznych i biochemicznych,
- ocenę lekowrażliwości.
Badanie preparatów bezpośrednich przy użyciu technik mikroskopowych pozwala na szybkie wykrycie obecności grzybów, orientacyjną ocenę ich ilości oraz wstępną identyfikację.
Rodzaje preparatów bezpośrednich wykonanych z pobranego materiału klinicznego:
- preparat w soli fizjologicznej,
- preparaty barwione: metodą Grama, tuszem chińskim lub nigrozyną, barwnikami fluorescencyjnymi,
- preparat rozjaśniony z KOH,
- preparat odbitkowy pod przezroczystą taśmą przyklejoną na łuski skóry (przy podejrzeniu łupieżu pstrego).
Posiew, a następnie hodowla, pozwala na wyizolowanie grzyba z pobranego materiału klinicznego. Niestety proces wzrostu grzybów na podłożach izolacyjnych (mieszanina różnych substancji, która zawiera m.in. składniki umożliwiające wzrost grzyba oraz antybiotyki chroniące przed rozrostem bakterii) jest bardzo długotrwały, najkrótszy dla drożdży (48–72h), a najdłuższy dla dermatofitów i grzybów dimorficznych (od 3–4 tygodni).
Powszechnie stosowane do izolacji grzybów jest podłoże płynne lub stałe Sabourauda, często z dodatkiem antybiotyku (w celu zahamowania wzrostu bakterii) lub oliwy z oliwek.
Ocena czasu wzrostu, zapachu oraz wyglądu kolonii, pozwala na wstępną identyfikację wyizolowanego grzyba oraz podjęcie decyzji o dalszej diagnostyce.
Kolejnym etapem jest posiew wyizolowanego grzyba na podłoża różnicujące, czyli takie, które umożliwią ocenę morfologii (np. podłoże ryżowe, kukurydziane) i pozwolą wykryć aktywność enzymatyczną (podłoża chromogenne).
Identyfikacja na podstawie cech morfologicznych kolonii polega na ocenie:
- koloru,
- kształtu,
- wypukłości ( wypukła, płaska, stożkowata, itp.),
- powierzchni (szorstka, gładka, błyszcząca, itp.),
- brzegu (postrzępiony, równy, falisty, itp.),
- zapachu,
- wytwarzanych do podłoża barwników.
Charakterystyczne cechy kolonii grzybów pleśniowych pozwalają na ich identyfikację już na podstawie cech makroskopowych. W przypadku grzybów drożdżopodobnych warto ocenić mikroskopowo preparat z hodowli na podłożach zubożonych pod szkiełkiem nakrywkowym.
Niezbędna przy identyfikacji grzybów drożdżopodobnych jest również ocena ich właściwości biochemicznych, dokonywana na podstawie:
- testów fermentacji węglowodanów,
- testów asymilacji węglowodanów i związków azotowych,
- próby na ureazę,
- testów komercyjnych np. API Candida, automatyczne testy Vitek.
Kolejnym etapem jest ocena wrażliwości na leki, dzięki której możliwe jest dobranie skutecznej terapii. Metodę referencyjną stanowi ilościowa metoda rozcieńczeniowa, na podstawie której otrzymujemy wartość MIC (najmniejsze stężenie leku hamujące wzrost grzyba), jednak jest ona dość pracochłonna. W ocenie lekowrażliwości stosowane są również metody jakościowe, ilościowe lub półilościowe:
- dyfuzyjno-krążkowa,
- komercyjne, np. Fungitest, E-test.
Otrzymany wynik badania mikologicznego należy odnieść do występujących objawów klinicznych choroby, stąd zawsze powinien być on zinterpretowany przez lekarza. Tylko na tej podstawie może być podjęta decyzja o rozpoczęciu terapii.
Należy również pamiętać, że grzyby powszechnie występują w naszym otoczeniu, stąd bardzo łatwo może dojść do zanieczyszczenia nimi materiału przekazanego do badania. Skutkiem tego może być fałszywie dodatni wynik testu.