Diagnostyka chorób zapalnych jelit w głównej mierze oparta jest na inwazyjnym badaniu endoskopowym – kolonoskopii. Często te same objawy mogą towarzyszyć innym dolegliwościom jelit, w przypadku których wykonanie kolonoskopii nie jest konieczne. Jedną z metod pozwalających na ocenę stopnia nasilenia stanu zapalnego w jelitach jest oznaczenie stężenia kalprotektyny w kale. Sprawdź, jaki wynik stężenia kalprotektyny pozwala wykluczyć konieczność wykonania kolonoskopii?
Co to jest kalprotektyna?
Kalprotektyna to białko, które występuje w białych krwinkach – głównie w neutrofilach (w ziarnistościach oraz w cytoplazmie komórkowej) oraz w mniejszych ilościach w makrofagach i monocytach. Posiada działanie antybakteryjne (hamuje wzrost bakterii oraz ich przyleganie w śluzówce jelita) oraz indukuje apoptozę (czyli niszczenie) zarówno prawidłowych jak i nowotworowych komórek. Aktywacja neutrofilii w odpowiedzi na bodziec, jakim może być toczący się stan zapalny, skutkuje uwolnieniem kalprotektyny z ziarnistości do przestrzeni pozakomórkowej, co prowadzi do wzrostu jej stężenia w płynach ciała (może to być surowica krwi, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy), a także w kale, gdzie osiąga znacznie wyższe stężenie w porównaniu do surowicy krwi.
W przebiegu stanów zapalnych błony śluzowej jelit (np. w chorobie Leśniowskiego-Crohna) zachodzi aktywna migracja białych krwinek – głównie neutrofili z krwi obwodowej do miejsca toczącego się zapalenia, czyli objętej procesem chorobowym śluzówki jelita (w tym czasie jest ona rozluźniona, co pozwala na przejście białych krwinek). Również i tam dochodzi do aktywacji neutrofili, które mają za zadanie zwalczać toczący się stan zapalny. Pobudzone komórki wydzielają duże ilości kalprotektyny, która następnie wydalana jest z organizmu wraz z kałem, stąd możliwe jest oznaczenie jej stężenia w tym materiale.
Czy wiesz że: zespół jelita drażliwego (IBS), którego częstą przyczyną jest stres, dotyka nawet 30% osób będących pomiędzy 20 - 40 rokiem życia?
Wiele badań naukowych potwierdziło występowanie istotnie wyższego stężenia kalprotektyny w kale wydalanym przez pacjentów cierpiących na nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD) w porównaniu do stężenia kalprotektyny w kale pacjentów zdrowych oraz z zespołem jelita drażliwego (IBS).
Na czym polega badanie kalprotektyny w kale?
W diagnostyce nieswoistych chorób zapalnych jelit złotym standardem wśród badań jest kolonoskopia. Istnieją również takie jednostki chorobowe (np. IBS – Zespół Jelita Drażliwego), które dają takie same objawy jak choroby zapalne jelit, jednakże nie wymagają wykonania kolonoskopii. Oznaczenie kalprotektyny w kale ma charakter badania przesiewowego – pozwala przeprowadzić wstępną “selekcję” pacjentów, wśród których należy bądź nie jest konieczne wykonanie inwazyjnych badań. Jeśli chcemy uniknąć niepotrzebnego badania kolonoskopowego, pierwszym krokiem w przypadku występowania niżej wymienionych objawów jest wykonanie oznaczenia stężenia kalprotektyny w wydalanym kale. Wskazaniem do wykonania badania jest przewlekłe występowanie objawów, takich jak:
- bóle brzucha,
- wzdęcia, gazy,
- uczucie napięcia,
- biegunki (często krwawe),
- zaparcia (biegunki i zaparcia często mogą występować naprzemiennie).
Ilość kalprotektyny w wydalanym w kale koreluje z ilością neutrofili znajdujących się w jelicie, a więc ze stopniem zaawansowania procesu zapalnego. Stąd im wyższe stężenie tego białka w wydalonym kale, tym silniejszy proces zapalny ma miejsce w jelicie. Z uwagi na dużą stabilność kalprotektyny w wydalanym kale (białko to nie ulega degradacji nawet do 7 dni) oraz wysokie jego stężenie, możliwe jest jego oznaczenie w tym materiale.
Aby móc wykonać badanie wystarczy dostarczyć próbkę kału do laboratorium, które wykonuje oznaczenie tego parametru. Oznaczenie stężenia kalprotektyny w kale nie jest objęte refundacją NFZ (możemy je wykonać wyłącznie odpłatnie), zatem nie musi być zalecane przez lekarza. Jednakże wynik badania zawsze należy skonsultować z lekarzem.
Kalprotektyna w kale u dziecka
W porównaniu do zakresu wartości referencyjnych określonego dla grupy zdrowych dorosłych i starszych dzieci, zdrowe niemowlęta i dzieci poniżej 4 roku życia posiadają znacznie wyższe stężenia kalprotektyny w wydalanym kale. Wartości te mogą wynosić nawet powyżej 500 ug/g kału u zdrowych niemowląt będących w przedziale wiekowym od 1 do 6 miesiąca życia. Z wiekiem te wartości spadają, stąd im starsze dziecko, tym zakres wartości zbliżony jest do osób dorosłych. Zatem interpretując wyniki tego oznaczenia u tak małych dzieci trzeba być niezwykle ostrożnym – tylko i wyłącznie konsultować je z lekarzem, aby niepotrzebnie nie narażać dziecka na stres związany z wykonaniem badania kolonoskopowego.
Kalprotektyna w kale zakres wartości referencyjnych
Prawidłowe stężenie kalprotektyny w kale: poniżej 50 µg/g. Taki wynik wyklucza występowanie stanu zapalnego w jelicie, stąd lekarz może zrezygnować z wykonania badania kolonoskopowego. Przyczyną występujących dolegliwości może być zespół jelita drażliwego.
Stężenie kalprotektyny w zakresie 50 – 150 µg/g
Taki wynik wymaga rozszerzenia diagnostyki w celu rozpoznania przyczyny występujących objawów (np. zakażenia bakteryjne, wirusowe, nietolerancja pokarmowa) lub ewentualnego powtórzenia badania. Jeżeli objawy budzą niepokój, lekarz może zalecić wykonanie kolonoskopii.
Stężenie kalprotektyny powyżej 150 µg/g
Wysokie stężenie kalprotektyny wymaga poszerzenia diagnostyki (kolonoskopia, badania obrazowe, rozszerzenie badań laboratoryjnych). Ocena stężenia kalprotektyny wydalanym kale znalazła również zastosowanie w monitorowaniu leczenia chorób zapalnych jelit (ocena skuteczności leczenia, stanów remisji czy zaostrzenia choroby).
Kalprotektyna podwyższona
Wysokie stężenie kalprotektyny w wydalanym kale obserwowane jest w przebiegu: nieswoistej choroby zapalnej jelit (IBD) – np. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego (choroby te często mają takie same objawy jak zespół jelita drażliwego (IBS) – stąd istotne jest oznaczenie kalprotektyny w celu podjęcia decyzji o konieczności wykonania kolonoskopii), nowotworu jelita grubego, choroby trzewnej (np. celiakii), leczenia niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ). Wysokie stężenie kalprotektyny wraz z współistniejącymi objawami choroby zapalnej jelit wymagają poszerzenia diagnostyki, a w przypadku rozpoznania choroby podjęcia leczenia.
Kalprotektyna – wynik ujemny
Wartość kalprotektyny poniżej 50 µg/g wyklucza proces zapalny w jelicie. Objawy nieprawidłowej pracy jelit w tym przypadku najprawdopodobniej mogą wynikać z zespołu jelita drażliwego (IBS), którego rozpoznanie nie wymaga wykonania kolonoskopii.
Zapamiętaj: Stężenie kalprotektyny w kale zdrowych dzieci poniżej 4 r.ż jest znacznie wyższe (nawet 10-krotnie w przypadku niemowląt!) w porównaniu do zdrowych osób dorosłych.
Z uwagi na prosty sposób uzyskania materiału do badania (kał), kalprotektyna staje się coraz częściej oznaczanym parametrem w przypadku przewlekłego występowania objawów związanych z nieprawidłową pracą jelit. Należy jednak pamiętać, że ocena stężenia kalprotektyny ma charakter badania przesiewowego i nie zastąpi kolonoskopii w przypadkach, gdy wykonanie tego badania jest niezbędne w celu rozpoznania choroby.