Złośliwy nowotwór jajnika stanowi jeden z najczęstszych nowotworów dotykających kobiety na całym świecie. Brak specyficznych objawów przekłada się na jego późne wykrycie, wpływając na wysoki odsetek śmiertelności. Badanie ginekologiczne czy USG jamy brzusznej to podstawowe badania pozwalające na wykrycie ewentualnych zmian. Powszechnie stosowanym dziś narzędziem do różnicowania charakteru tych zmian jest test ROMA. Kiedy warto wykonać test ROMA i jaki wynik może wskazywać na złośliwy charakter zmiany w jajnikach?
Co to jest test ROMA?
ROMA (ang. Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) to matematyczny algorytm pozwalającym ocenić ryzyko wystąpienia złośliwego nowotworu jajnika lub złośliwości wykrytego już guza jajnika, w sytuacji gdy nie został określony jego charakter. Algorytm ten pozwala wyłącznie oszacować ryzyko wystąpienia złośliwej zmiany w obrębie jajników – czy prawdopodobieństwo jest wysokie czy niskie. Na tej podstawie możliwe jest kwalifikowanie pacjentek do grupy zwiększonego ryzyka, które powinny być objęte zwiększoną profilaktyką w celu ewentualnego wczesnego wykrycia mogących pojawić się zmian. Wynik testu podawany jest w wartościach procentowych. Według Polskiego Towarzystwa Ginekologów wykonanie testu ROMA zalecane jest kobietom:
· po ukończeniu 18 roku życia,
· u których została wykryta zmiana nowotworowa w miednicy mniejszej o nieokreślonym charakterze,
· u których planowane jest chirurgiczne leczenie wykrytej zmiany,
· w przypadku wystąpienia niespecyficznych objawów mogących sugerować rozwój nowotworu jajnika (np. wzdęcia, zaparcia, bóle podbrzusza, uczucie ucisku podbrzusza, ogólne osłabienie, złe samopoczucie).
Testu nie należy wykonywać u kobiet poniżej 18 r.ż, oraz będących w trakcie chemioterapii lub w przeszłości leczonych onkologicznie.
Czy wiesz że: każdego roku ponad u 3000 Polek diagnozuje się raka jajnika?
Na czym polega badanie ROMA?
W celu wyliczenia matematycznego algorytmu jakim jest test ROMA konieczne jest oznaczenie stężenia dwóch markerów (czyli takich substancji, których obecność lub zwiększenie stężenia wiąże się z rozwojem nowotworu) nowotworowych we krwi pacjentki: CA 125 i HE4. Zatem, aby wykonać test ROMA należy od pacjentki pobrać próbkę krwi żylnej, by móc ocenić stężenie tych parametrów.
Antygen CA125 przez wiele lat był powszechnie stosowanym markerem biochemicznych w diagnostyce nowotworu jajnika. Białko to wytwarzane jest przez komórki nabłonka m.in. endometrium, jajowodów, osierdzia, opłucnej czy otrzewnej, natomiast nie stwierdza się jego obecności w komórkach nabłonkowych prawidłowego jajnika. Zwiększona ekspresja CA 125 stwierdzana jest na komórkach nowotworowych jajnika, stąd marker ten przez wiele lat pełnił istotną rolę w diagnostyce tych zmian. Jednakże jego stężenie może również wzrastać w przebiegu wielu innych stanów patologicznych (np. endometrioza, zapalenie otrzewnej, marskość wątroby), w ciąży czy w przebiegu nowotworów łagodnych jajnika. Ponadto bardzo często w początkowych stadiach zaawansowania złośliwego nowotworu jajnika stężenie CA 125 w surowicy krwi jest prawidłowe, stąd jego skuteczność w diagnostyce złośliwych nowotworów jajnika jest ograniczona.
HE4 to nowszy od CA 125 marker nowotworowy, który znalazł zastosowanie w diagnostyce nowotworów jajnika. Prawidłowe komórki jajnika wydzielają niewielką ilość tego białka. Marker ten cechuję się wyższą czułością oraz swoistością diagnostyczną w porównaniu z CA 125. Wzrost jego stężenia obserwowany jest często już we wczesnym etapie zaawansowania złośliwego nowotworu jajników. Natomiast na jego ewentualnie fałszywy wzrost stężenia ma wpływ znacznie mniej chorób nienowotworowych. Marker ten znajduję również zastosowanie w ocenie progresji choroby, skuteczności leczenia oraz wykryciu ewentualnej wznowy choroby.
Często zdarza się sytuacja, gdy mimo obecnej zmiany złośliwej na jajniku poziom CA 125 jest w zakresie wartości prawidłowych. Połączenie obu tych markerów w postaci algorytmu jakim jest test ROMA w znacznym stopniu zwiększa skuteczność tych badań w diagnostyce nowotworu jajnika. Jednakże interpretacja wyniku testu ROMA powinna być oceniana przez lekarza specjalistę (np. ginekologa, onkologa) równocześnie z objawami klinicznymi pacjentki, wiekiem (okres okołomenopauzalny, postmenopauzalny) oraz w oparciu o badania obrazowe (np. USG).
Test ROMA – interpretacja wyników
| Kobieta przed menopauzą | |
| Niskie ryzyko ROMA < 11,4 % | Wysokie ryzyko ROMA > lub = 11,4 % |
| Kobieta po menopauzie | |
| Niskie ryzyko ROMA < 29,9 % | Wysokie ryzyko ROMA > lub = 29,9 % |
Tab. 1 Wartości decyzyjne testu ROMA
Podwyższony test ROMA
U kobiet z rozpoznanym już nowotworem jajnika wysoka wartość testu ROMA może wskazywać na złośliwy charakter zmiany. Ostateczną diagnozę stawią się wyłącznie w oparciu o wynik badania histopatologicznego (mikroskopowa ocena badanego materiału) pobranego w trakcie operacji materiału. Jeżeli wartość testu ROMA jest podwyższona, mimo braku obecności guza jajnika w badaniu USG oraz innych objawów klinicznych, warto badanie powtórzyć co jakiś czas oraz podjąć działania profilaktyczne (np. częstsze wizyty u ginekologa, badanie USG narządów rodnych), które pozwolą na wczesne wykrycie ewentualnej zmiany nowotworowej w przyszłości. Należy jednak pamiętać, że interpretacja wyniku należy wyłącznie do lekarza specjalisty.
Zapamiętaj: Test ROMA to obecnie jedna z najskuteczniejszych metody wykrywających raka jajnika.
Ile kosztuje test ROMA?
Cena za wykonanie oznaczenia stężenia markerów CA125 i HE4 oraz wyliczenie na ich podstawie wskaźnika Roma waha się od 60-100 zł. Badanie to również można wykonać w ramach NFZ, jeżeli dostaniemy na nie skierowanie od lekarza specjalisty (np. ginekologa).
Test ROMA nie jest badaniem diagnostycznym, a jedynie algorytmem matematyczny, który pozwala oszacować ryzyko wystąpienia złośliwego nowotworu jajnika. Podwyższona jego wartość nie pozwala na ostateczne stwierdzenie obecności złośliwego nowotworu jajnika w organizmie. Test ROMA ma charakter pomocniczy, a jego wynik należy zawsze rozpatrywać w połączeniu ze stanem klinicznym pacjenta oraz w oparciu o wyniki badań obrazowych, co należy wyłącznie do lekarza specjalisty.