Krew ma ogromne znaczenie dla życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Mamy jej średnio 5-5,5l co stanowi około 7% masy całego ciała. Składa się w około 45% z elementów komórkowych i w około 55% z osocza. Przykładowym zadaniem krwi jest utrzymywanie równowagi składników wodno-mineralnych, czyli tzw. homeostazy. Ważną właściwością krwi jest również jej zdolność do krzepnięcia, która musi być ściśle regulowana, ponieważ zarówno obniżona, jak i nadmierna stwarza niebezpieczeństwo. Rozkładając słowo “hemtologia” na czynniki pierwsze, możemy powiedzieć, że jest to nauka o krwi. Na czym polegają badania hematologiczne krwi? Czym zajmuje się hematolog?
Co to jest hematologia?
Hematologia krwi to dziedzina medycyny, wchodząca w skład ogromnego działu jakim są choroby wewnętrzne. Lekarz hematolog to specjalista od chorób związanych m.in. z upośledzeniem działania mechanizmów krzepnięcia krwi, z niedoborami składników morfotycznych krwi (czyli różnych komórek pływających w osoczu) oraz nowotworami pochodzącymi z elementów produkujących komórki krwi czy układu odpornościowego. Lekarz hematolog na co dzień spotyka się z niespecyficznymi objawami jak osłabienie, zimne poty w nocy czy wybroczyny (siniaki) powstające przy najmniejszym urazie.
Komórki krwi, czyli krwinki czerwone, białe i płytki krwi stale powstają w procesach krwiotwórczych, zachodzących w szpiku. Proces ten nazywa się hematopoezą i składa się z wielu innych procesów np. czerwone krwinki powstają w wyniku erytropoezy z proerytroblastów. Badania hematologiczne krwi pozwalają na wykrycie wielu chorób, dlatego warto robić je regularnie.
Jakie badania hematologiczne krwi może zlecić hematolog?
Badaniami znajdującymi się w diagnostycznym arsenale lekarza hematologa, znajdują się badania hematologiczne krwi (laboratoryjne), szpiku kostnego oraz węzłów chłonnych. Zatem materiał do badań można uzyskać na drodze zarówno zwykłego pobrania krwi jak i bardziej skomplikowanych zabiegów. Do takich należą np. biopsja szpiku, którą uzyskujemy jedynie pojedyncze komórki tzw.”utkania szpiku”, co umożliwia szybkie wstępne rozpoznanie ewentualnej białaczki. Trepanobiopsja pozwala na ocenę funkcjonowania komórek szpiku pod kątem aktywności, innym słowy odpowiada na pytanie, czy szpik nie produkuje za mało lub za dużo komórek.
Jak wyglądają badania hematologiczne krwi?
Technicznie opis wyżej wymienionych zabiegów wygląda podobnie, oba z nich polegają na pobraniu komórek ze szpiku (najczęściej z talerza kości biodrowej lub z mostka) różnią się jednak użytymi narzędziami oraz uzyskanym materiałem do badań. Węzły chłonne mogą zostać pobrane w całości przez chirurga lub wyłącznie zlepek komórek podczas biopsji cienko- lub gruboigłowej.
Zapamiętaj: Hematologia zajmuje się układem krwiotwórczym i chorobami, które są z nim związanym.
W diagnostyce chorób hematologicznych przydatne są również badania obrazowe, służące poszukiwaniu węzłów chłonnych niedostępnych badaniem “gołymi rękami”. Ultrasonografiści pracujący w szpitalach z oddziałami hematologii, prawdopodobnie będą potrafili je znaleźć i ocenić przy pomocy aparatu USG. Specjalista hematologii musi ściśle współpracować ze specjalistami innych dziedzin jak np. genetycy, patomorfolodzy, radiolodzy.
W rozpoznaniu chorób hematologicznych znaczenie odgrywa wiele parametrów, których badania zlecić nie mogą lekarze rodzinni jak np. badania genetyczne w poszukiwaniu mutacji BCR-ABL1 czy cytogenetyczne poszukiwanie chromosomu Philadelphia. Mutacje te zostały sklasyfikowane jako ważny czynnik rokowniczy oraz stwarzają przestrzeń gdzie działać mogą najnowocześniejsze leki.
Choroby hematologiczne
Badania hematologiczne krwi pozwalają wykryć liczne choroby. Wczesna ich diagnoza pozwala szybciej rozpocząć leczenie. Znamy następujące choroby hematologiczne tzw. “choroby krwi”:
- niedokrwistości – niedobory czerwonych krwinek;
- białaczki szpikowe – nowotwory pochodzące z komórek hematopoezy;
- białaczki/ chłoniaki limfoblastyczne- nowotwory pochodzące z komórek układu odpornościowego, znajdujących się w węzłach chłonnych;
- szpiczaki – nowotwór pochodzący z komórek układu odpornościowego produkujących przeciwciała;
- zaburzenia hemostazy – choroby upośledzające krzepnięcia krwi;
- małopłytkowość – choroba w której z często nieznanych przyczyn szpik produkuje zbyt mało płytek krwi, bardzo potrzebnych do krzepnięcia krwi;
- włóknienie szpiku – choroba w której z często nieznanych przyczyn szpik przestaje produkować komórki krwi i zastępuje go inna tkanka.
Jak leczy hematologia?
Po ustaleniu diagnozy należy rozpocząć leczenie. W przypadku niedokrwistości, leczenie najczęściej polega na podawaniu potrzebnego do produkcji czerwonych krwinek składnika. Takim składnikiem może być np. żelazo lub witamina B12. Jest jednak grupa niedokrwistości – hemolityczne, gdzie konieczna może być operacja. Tą operacją jest splenektomia czyli usunięcie śledziony, która nadmiernie niszczy potrzebne nam do życia czerwone krwinki. W normalnych warunkach niszczy ona jedynie “stare i zużyte” erytrocyty (czerwone krwinki odpowiedzialne za przenoszenie tlenu do tkanek). W chorobach związanych z zaburzeniami hemostazy, zazwyczaj należy uzupełnić brakujące czynniki krzepnięcia krwi.
Leczenie ostrych białaczek/chłoniaków można podzielić na 3 fazy:
- indukcja remisji – usunięcia masy nowotworu;
- konsolidacja remisji – usunięcie choroby resztkowej;
- leczenie pokonsolidacyjne – zapobieganie nawrotom.
Wyjaśnijmy teraz na czym polegają poszczególne fazy.
Indukcja remisji to “wybijanie” populacji komórek nowotworu oraz przywrócenie normalnych procesów krwiotwórczych. Służą do tego różnego rodzaju chemioterapeutyki zwane potocznie “chemią”. W niektórych rodzajach tych chorób zaczyna się od steroidów. Remisja to pojęcie używane przez lekarzy, gdy mówią o stanie ustępowania choroby. Może być całkowita lub częściowa. Pełna remisja oznacza jej całkowite ustąpienie, a częściowa konsolidacja remisji to leczenie pomimo “zadowalających” wyników. Choroba w tej fazie nie została zaleczona, a jedynie podstawowe ilościowe badania nie są w stanie znaleźć niebezpiecznych komórek. Komórki, które przetrwały mogą być oporne na dotychczas podawane leki i zlokalizowane w strefach gdzie te leki nie docierają. Taką strefą może być ośrodkowy układ nerwowy, dlatego leki można podać bezpośrednio do kanału kręgowego, skąd przemieszczają się wraz z płynem mózgowo-rdzeniowym.
Celem leczenia po konsolidacji remisji jest utrzymanie stanu w którym choroba ustąpiła. Pamiętajmy jednak, że choroba może nawrócić dlatego jest to ważny etap terapii. W grupach korzystnego rokowania, wystarczającym może być jedynie kontrola remisji. Jednak w przypadku nawrotu, zaraz po ponownym uzyskaniu remisji należy wykonać przeszczep szpiku. W grupach niekorzystnego i pośredniego rokowania, przy braku przeciwwskazań należy wykonać przeszczep szpiku, możliwie jak najszybciej.
Czy wiesz że: w dawnych czasach jedną z podstawowych metod leczenia były tzw. krwioupusty? To zabieg polegający na pobieraniu z człowieka, określonej przez lekarza objętości krwi. W XIX wieku, czasach tzw. medycyny heroicznej, niektórzy adepci medycyny profilaktycznie każdemu upuszczali pół litra krwi.
Leczenie przewlekłych białaczek nieco różni się pod względem celów terapeutycznych oraz postępowania ze względu na inny przebieg choroby. Pojęcie choroba przewlekła oznacza, że pełne wyleczenie przyczynowe jest niemożliwe. Przykładem takiej choroby jest również cukrzyca typu I, którą leczymy, podając insulinę, a nie potrafimy uruchomić trzustki do jej produkcji. Białaczka przewlekła oznacza, że we krwi stale jest wyższy poziom pewnych komórek, a chory nie odczuwa tego dotkliwie w codziennym życiu. Choroba ma fazę przewlekłą oraz fazy akceleracji i przełomu blastycznego co możemy nazwać “zaostrzeniem” choroby. Nazwa ta jednak może być myląca, ponieważ chory może nie zauważyć objawów. W fazie przewlekłej celem jest pozbycie się zmutowanych komórek, co ma wydłużyć przeżycie. Natomiast w fazie akceleracji należy uzyskać remisję tego procesu.
Jak przygotować się do wizyty u hematologa?
Profesorowie strofują studentów “na hematologii wywiad zbiera się dokładnie”. Rzeczywiście hematolodzy zwracają uwagę na dużą ilość szczegółów, zadają mnóstwo pytań i zbierają ogromne ilości informacji o pacjencie. Choroby hematologiczne wymagają porządnego rozpoznania różnicowego. Od chorego oczekuje się żeby pamiętał jakim szczepieniom był poddawany, a zatem warto sprawdzić to przed wizytą. Prawdopodobnie padnie pytanie o choroby nowotworowe/hematologiczne w rodzinie. Znaczenie ma wykonywany zawód ze względu na kontakt z substancjami, zwiększającymi ryzyko chorób nowotworowych.
Oprócz tego warto zabrać ze sobą dokumentację z dotychczasowych hospitalizacji oraz wyniki badań krwi jakie wykonywano do tej pory. Jeśli ma być pobierana krew, warto pamiętać, że tylko do “morfologii” nie trzeba przyjść na czczo, warto zatem zapytać lekarza o to jak się przygotować. Na pewno dzień wcześniej należy pić odpowiednie dla zapotrzebowania ilości wody oraz unikać nadmiernego wysiłku fizycznego aby nie zafałszować wyników.
Hematolog to lekarz wyspecjalizowany w czytaniu informacji o człowieku z jego wyników morfologii krwi. Zlecone przez niego badania hematologiczne krwi sprawdzają parametry komórek krwi jakich nie może zlecić inny specjalista np. lekarz rodzinny.