Badania krwi często są zlecane przez lekarza, ponieważ poziomy oznaczanych substancji stanowią ważną informację o stanie zdrowia pacjenta. Szacuje się, że 70% wszystkich decyzji zdrowotnych mających wpływ na diagnozę lub leczenie wiąże się z badaniami laboratoryjnymi, a co najmniej 10% wszystkich rozpoznań nie jest uznawanych za ostateczne do czasu zakończenia badań laboratoryjnych. Jednak należy pamiętać, o drodze, jaką musi przejść próbka krwi, aż do otrzymania wyniku przez pacjenta. Na każdym jej etapie istnieje możliwość pojawienia się błędów. Skąd one się biorą i w jaki sposób można ich uniknąć?
Skąd się biorą błędy laboratoryjne w badaniu krwi?
Badania laboratoryjne to bardzo złożony proces. Z tego powodu laboratoria kliniczne od dawna skupiają swoją uwagę na doskonaleniu programów do oceny jakości testowania oraz używanych metod badań, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia błędów. Współczesna opieka zdrowotna w dużej mierze jest uzależniona od wyników badań laboratoryjnych w zakresie stawiania diagnoz, oceny rokowania jak i podejmowania dalszych decyzji dotyczących leczenia. Z tego powodu ważne jest dokładne wykonanie wszystkich kroków związanych z diagnostyką, w tym:
- wybierania odpowiednich badań,
- pobierania próbek krwi,
- identyfikowania pacjenta,
- zapewnienia odpowiedniego transportu,
- przygotowania i analizy próbek,
- raportowania wyników i ich interpretowania.
Niestety, każdy z tych kroków jest narażony na pomyłki, które mogą następnie generować błędne wyniki i ostatecznie zagrozić bezpieczeństwu pacjentów. Obecnie istnieją dowody na to, że zdecydowana większość błędów laboratoryjnych zdarza się przed wykonaniem testu. Nazywamy je przedanalitycznymi i stanowią one około 61,9 – 68,2% ogółu. Błędy analityczne, czyli w trakcie wykonania testu stanowią 13,3 – 15%, a poanalityczne (po wykonaniu testu) 18,5 – 23,1%. W związku z tym ważne jest, aby znać najczęstsze i najbardziej ryzykowne błędy przed w trakcie i po analizie oraz co można zrobić, aby zmniejszyć ryzyko ich powstawania.
Błędy laboratoryjne w badaniu krwi leżące po stronie laboratorium
Proces testowania próbki krwi jest zwykle podzielony na trzy główne fazy: przedanalityczną, analityczną i poanalityczną. Błędy laboratoryjne mogą wystąpić na każdym z tych etapów. Faza przedanalityczna rozpoczyna się już w momencie pojawienia się pacjenta w laboratorium, który przekazuje skierowanie od lekarza ze spisem zleconych badań. Rolą personelu medycznego jest pobranie odpowiedniej ilości krwi, umieszczenie jej w specjalnych probówkach zawierającymi substancje, które utrwalają krew i w ten sposób minimalizują szanse na zmianę jej parametrów. Na tym etapie ważne jest również dokładne oznaczenie próbek, które wykonuje się niezwłocznie po uzyskaniu materiału do badań. W dzisiejszych czasach zostało to bardziej ułatwione, gdyż każdy pacjent zgłaszający się do laboratorium zostaje wpisany do systemu ,gdzie generowany jest specjalny kod, który nakleja się na próbkę. Dzięki temu zostało znacznie zmniejszone ryzyko błędu podczas ich opisywania. Pobrana krew jest następnie transportowana do laboratorium, w którym wykonuje się zlecone przez lekarza badania. Musi być ona umieszczona w odpowiedniej temperaturze, aby nie zniszczyć pobranego materiału. Zdarza się również, że błędy przedanalityczne wynikają ze zmian w objętości osocza i obecnych we krwi metabolitów powstających w wyniku wysiłku fizycznego, a nawet zbyt długiego zaciśnięcia opaski uciskowej. Stanowi to jednak mniejszą część wszystkich błędów w tej fazie. Etap przedanalityczny kończy się przygotowaniem próbki do analizy, która obejmuje wiele złożonych czynności m.in. wirowanie, porcjowanie, pipetowanie, rozcieńczanie i sortowanie przed ich wprowadzeniem do specjalnych analizatorów. Ze względu na to, że ta część stanowiła duże ryzyko powstania błędu, ale również zakażeń przez pracowników laboratoriów zaczęto wprowadzać zautomatyzowane preanalizatory. Naukowcy ze Stanów Zjednoczonych przeprowadzili badanie w 2002 roku i wykazali, że błędy związane z sortowaniem spadły z 7950 do 477 miesięcznie, etykietowaniem z 6668 do 33 miesięcznie, natomiast liczba zdarzeń narażenia na zagrożenie biologiczne dla personelu zmniejszyła się z 2658 do 6 na miesiąc. W ostatnich dziesięcioleciach standaryzacja, automatyzacja i postęp technologiczny znacznie się poprawił analityczną wiarygodność wyników laboratoryjnych oraz zmniejszył poziom błędu. Jednakże, ryzyko pomyłek w fazie analitycznej również nie jest nieuniknione. Związane jest ono głównie z kalibracją sprzętu.
Czy wiesz że: w przeprowadzonej ankiecie przez naukowców Belk’a i Sunderman’a w 1947 r., błędy laboratoryjne (wyrażone w częściach na milion, ppm) wynosiły 162,116 (16,21%), w 1996 roku było to 12904 (1,29%), a w 1997 r. tylko 470 (0,47%)? Wynika z tego, że dzięki rozwojowi medycyny laboratoryjnej wskaźniki pomyłek w laboratoriach klinicznych zostały z czasem znacznie zmniejszone.
Faza poanalityczna, jest ostateczną kontrolą jakości przeprowadzonego badania analitycznego. W ramach laboratorium weryfikuje się wyniki, wprowadza się je do laboratoryjnego systemu informacyjnego. Następnie przekazywane są one lekarzom, którzy interpretują je i na ich podstawie stosują odpowiednią terapię. Jak już wspomniałam, błędy na tym etapie stanowią 18,5–23,1% ogółu. Wynikają one ze złej walidacji (czyli procesu oceny jakości badania laboratoryjnego pod względem próbek wzorcowych), a także z nieprawidłowego wprowadzenia danych. Ryzyko postawienia złej diagnozy, leczenia i wystąpienia działań niepożądanych spowodowanych błędami laboratoryjnymi waha się od 6,4% do 12%. W badaniu przeprowadzonym we Włoszech przez naukowców Plebani i Carraro oszacowano, że 6,4% błędów przekładało się na niewłaściwie przeprowadzone transfuzje, modyfikacje wlewu heparyny czy wlewy elektrolitów.
Błędy laboratoryjne w badaniu krwi leżące po stronie pacjenta
Badania krwi odgrywają dużą rolę w diagnostyce klinicznej. Pozwalają na ocenę działania poszczególnych narządów np. wątroby czy nerek. Dodatkowo dzięki nim istnieje możliwość modyfikacji dawek m.in. leków przeciwzakrzepowych. Wiarygodność wyników badań krwi jest uzależniona od przygotowania pacjenta. Przed badaniem krwi należy być na czczo, czyli nie jeść ani nie pić przez około 12h. Dodatkowo należy pamiętać, że podczas stosowania leków np. hormonów tarczycy przed badaniem nie można przyjąć dawki leku, gdyż zaburzyłoby to prawdziwy ich poziom we krwi. Ważne jest również zgłoszenie się na badanie o odpowiedniej porze. Wynika to z tego, że np. hormony mają swój rytm dobowy, stąd ich oznaczenie powinno odbywać się w ściśle określonych godzinach. Nieprawidłowe przygotowanie do badania jak i czas pobrania próbki może spowodować, że wyniki będą niezgodne z prawdą. To z kolei może doprowadzić do błędnej diagnozy i leczenia.
Zapamiętaj: Obecnie istnieją dowody na to, że zdecydowana większość błędów laboratoryjnych zdarza się przed wykonaniem testu.
Badania laboratoryjne w tym badania krwi mają duży wpływ na podejmowanie decyzji klinicznych. Często dopiero po uzyskaniu wyników lekarz może przepisać leki lub zmodyfikować dotychczasową terapię. Z tego powodu identyfikacja błędów diagnostycznych jest szczególnie ważna, gdyż często od tego zależy życie pacjenta. Medycyna laboratoryjna ma ustaloną wysoką jakość standardów w badaniu próbek krwi, aby do błędów dochodziło jak najrzadziej. Należy również pamiętać, że pomyłki powstają nie tylko w laboratorium. Ważne jest również prawidłowe przygotowanie się pacjenta do pobrania krwi i zastosowanie się do wskazówek lekarza.