Badanie moczu – normy u dorosłych, interpretacja wyników

Badanie moczu to powszechnie wykonywane badanie przesiewowe umożliwiające wczesne wykrycie chorób nerek, układu moczowego, a także innych chorób, w przebiegu których dochodzi do patologicznych zmian w moczu. Najczęściej zlecane jest rutynowo wraz z morfologią krwi, u kobiet w ciąży, w badaniach pracowniczych czy przed przyjęciem do szpitala. Wykrycie nieprawidłowości w składzie moczu wymaga poszerzenia zakresu badań laboratoryjnych, a nawet wykonanie badań obrazowych, które pozwolą na wczesne rozpoznanie schorzenia.

Badanie moczu

Powszechnie wiadomo, że mocz, którego składnikami są woda (głównie) oraz niewielka ilość zbędnych produkty przemiany materii, wytwarzany jest w nerkach. Dziennie organizm wydala 600–2500 ml moczu. W stanach patologicznych często dochodzi do zmiany składu moczu, w którym obecne są substancje niewystępujące lub obecne w bardzo małych ilościach w prawidłowym moczu .

Aby wykonać ogólne badanie, należy dostarczyć do laboratorium próbkę pierwszego porannego moczu oddanego do jałowego pojemnika (zakupionego w aptece), z tzw. środkowego strumienia (pierwszą część moczu należy oddać do ubikacji, „środkową” do pojemnika – ok. 30–60 ml, ostatnią ponownie do ubikacji). Przed oddaniem próbki należy przemyć okolice cewki moczowej

Nieprawidłowy wynik badania ogólnego moczu często może być pierwszą oznaką rozwijającej się choroby, jeszcze przed pojawieniem się innych objawów.

Badanie ogólne moczu składa się z trzech etapów, w których oceniane są następujące parametry:

Ocena właściwości fizycznych:

• barwa,
• przejrzystość.

Ocena właściwości chemicznych:

• pH,
• gęstość względna (ciężar właściwy),
• glukoza,
• białko,
• bilirubina,
• urobilinogen,
• azotyny,
• ciała ketonowe.

Mikroskopowa ocena osadu moczu:

• komórki nabłonkowe,
• leukocyty,
• erytrocyty,
• pasma śluzu,
• wałeczki,
• składniki mineralne,
• bakterie, grzyby.

Barwa oraz przejrzystość moczu poddane są ocenie wizualnej. W ocenie właściwości biochemicznych wykorzystywane są testy paskowe, które zawierają pola testowe nasączone specjalnym odczynnikiem, umożliwiającym wykrycie odpowiednich substancji w nieodwirowanym moczu. O obecności danego związku świadczy zmiana barwy pola testowego, zachodząca pod wpływem zachodzącej reakcji chemicznej. W ten sposób dokonywana jest ocena półilościowa danego składnika w moczu (wyrażana w postaci plusów), czyli ilość danego parametru jest oszacowana, a nie oznaczona dokładnie metodą ilościową. Z uwagi na niską czułość oraz swoistość metody paskowej każde wykryte nieprawidłowości należy zweryfikować mikroskopową oceną osadu moczu lub oznaczeniem ilościowym danego parametru na analizatorach biochemicznych.

Aby uzyskać osad, należy zwirować próbkę moczu w wirówce. Następnie pobrany z dna probówki materiał umieszczany jest w specjalnej kamerze do badania osadu moczu. Diagnosta laboratoryjny lub technik analityki medycznej ocenia średnio 10 pól widzenia i na tej podstawie stwierdza obecność danych składników w moczu (np. leukocyty 1–2 w polu widzenia lub nieliczne/liczne bakterie).

Badanie moczu – norma

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

W prawidłowym mocz jest przejrzysty, posiada barwę od słomkowej do ciemnożółtej, o odczynie lekko kwaśnym (5,5–6,5) i ciężarze właściwym (1,016–1,022 kg/l). Nie stwierdza się obecności białka, glukozy, ciał ketonowych, bilirubiny, azotynów, bakterii czy grzybów.

Niektóre paski zawierają również pole testowe wykrywające witaminę C – parametr ten nie ma żadnego znaczenia diagnostycznego. Jej obecność ma znaczenie dla oceniającego osad moczu ( witamina C może interferować w niektórych oznaczeniach metodą paskową).

Badanie moczu – interpretacja

• Przejrzystość – mętny mocz może świadczyć o obecności leukocytów, bakterii (ropomoczu) oraz składników mineralnych (jak np. fosforany, moczany bezpostaciowe).
• Barwa – żółta barwa fizjologicznego moczu zależy od obecności urobiliny. Często wpływ na zabarwienie moczu ma dieta oraz stosowane leki. Ciemna barwa może świadczyć o odwodnieniu, czerwone zabarwienie o obecności erytrocytów, a ciemnobrunatna o obecności bilirubiny w wydalanym moczu.
• Ciężar właściwy – wysoka wartość świadczy o zagęszczeniu moczu (powodują je np. mała podaż płynów, nadmierne pocenie, odwodnienie), natomiast niskie wartości wskazują na rozcieńczenie moczu (np. w wyniku zaburzenia funkcji nerek, jaką jest zagęszczanie moczu).
• pH – zasadowe (wysokie) pH może świadczyć o bakteryjnym zakażeniu dróg moczowych, natomiast silnie kwaśne pH może towarzyszyć gorączce, odwodnieniu czy kwasicy.
• Glukoza – obecność glukozy w moczu świadczy o przekroczeniu progu nerkowego – gdy stężenie glukozy w osoczu krwi wynosi >180 mg/dl, często więc jest obecna w moczu pacjentów z niewyrównaną cukrzycą. Silna reakcja na pasku testowym (+++ lub ++++) wymaga dokładnego oznaczenia stężenia glukozy na analizatorze biochemicznym. Wykrycie glukozy w moczu może świadczyć o rozwijającej się cukrzycy lub może być skutkiem zanieczyszczenia próbki moczu, np. w wyniku przelania do zabrudzonego cukrem pojemnika.
• Białko – białkomocz (wysokie stężenie białka) to najczęstszy objaw chorób nerek. Jednak niewielkie ilości białka w moczu mogą pojawić się „fizjologicznie” na skutek gorączki, a także po intensywnym wysiłku fizycznym. Również w moczu chorych na cukrzycę lub z nadciśnieniem tętniczym często stwierdza się obecność białka.
• Bilirubina – obecność bilirubiny w moczu stanowi objaw chorób wątroby (jak np. żółtaczka mechaniczna, kamica przewodów wątrobowych).
• Urobilinogen – nadmierne wydalanie urobilinogenu może być skutkiem jego zwiększonego wytwarzania i świadczyć o żółtaczce hemolitycznej lub uszkodzeniu komórek wątroby (np. przy marskości wątroby).
• Ciała ketonowe – w trakcie biegunki, wymiotów, a także na skutek długotrwałego głodzenia często w moczu stwierdza się obecność ciał ketonowych. Równoczesna obecność glukozy świadczy o niewyrównanej cukrzycy.
• Azotyny – dodatnie azotyny świadczą o obecności w moczu bakterii Gram-ujemnych, które najczęściej wywołują zakażenie układu moczowego. Jednak ujemny wynik azotynów może również towarzyszyć równoczesnej obecności bakterii w osadzie moczu (nie redukujących azotanów, dlatego reakcja na pasku jest ujemna).
• Erytrocyty – w osadzie prawidłowego moczu stwierdza się do 2–3 krwinek czerwonych w polu widzenia. Zwiększona ilość erytrocytów w moczu „fizjologicznie” często pojawia się u kobiet przed lub w czasie menstruacji (najlepiej więc wykonywać badanie w innym czasie) oraz w wyniku ciężkiego wysiłku fizycznego. Krwinkomocz to częsty objaw zakażeń układu moczowego, stanów zapalnych (jak zapalenie kłębuszków nerkowych) oraz uszkodzenia nerek.
• Leukocyty – fizjologicznie w osadzie moczu występuje do 5 leukocytów w polu widzenia. Ich zwiększona ilość obecna jest w stanach zapalnych układu moczowego o podłożu bakteryjnym oraz przy chorobach nerek (np. odmiedniczkowym zapaleniu nerek). Leukocyturia przy jednoczesnej nieobecności bakterii w moczu występuje w przebiegu zakażeń wywołanych przez grzyby, wirusy, pierwotniaki. Wzrost leukocytów (głównie limfocytów) towarzyszy również ostrej reakcji odrzucenia przeszczepu w przypadku transplantacji nerek, a także guzom złośliwym nerek.
• Nabłonki – w fizjologicznym moczu obecne są komórki nabłonka płaskiego, pochodzące z dolnego odcinka dróg moczowych. Obecność komórek głębszych warstw (komórek różnokształtnych, cylindrycznych) może świadczyć o chorobach układu moczowego.
• Wałeczki – wałeczki powstają w kanalikach nerkowych w wyniku zagęszczenia oraz zakwaszenia moczu, co może towarzyszyć m.in. gorączce czy stanom zapalnym w organizmie. Jeżeli równocześnie z wałeczkami stwierdza się obecność białka w moczu, świadczy to o chorobie nerek. Prócz wałeczków szklistych, które mogą w niewielkich ilościach pojawiać w fizjologicznym moczu na skutek intensywnego wysiłku fizycznego, obecność innych rodzajów wałeczków świadczy o uszkodzeniu nerek.
• Składniki mineralne – obecność kryształów zależy od pH moczu, a także od diety. W kwaśnym pH można spotkać kryształy kwasu moczowego, szczawianu wapnia, moczany bezpostaciowe, natomiast w zasadowym – fosforany amonowo-magnezowe, fosforany bezpostaciowe. Obecność kryształów w moczu często nie ma istotnego znaczenia diagnostycznego (do wytrącenia kryształów dochodzi zwykle na skutek ochłodzenia moczu, np. podczas transportu). Zwiększona ilość kryształów może towarzyszyć kamicy nerkowej. Rzadko spotykane kryształy leucyny, tyrozyny czy cystyny są objawem marskości wątroby.
• Bakterie, grzyby – obecność bakterii w moczu stanowi objaw bakteryjnego zakażenia dróg moczowych. Obecność grzybów, np. drożdży, często stwierdzana jest u pacjentów z cukrzycą oraz osłabionym układem odporności.

Nieprawidłowy wynik badania ogólnego moczu należy skonsultować z lekarzem. Jedynie konfrontacja otrzymanego wyniku z towarzyszącymi objawami klinicznymi pozwoli na postawienie odpowiedniej diagnozy.