Radiologia to ważna dziedzina medycyny, która zajmuje się wykonywaniem badań obrazowych umożliwiających diagnostykę wielu chorób. Z jakich konkretnie badań możemy skorzystać w ramach radiologii? Jaka jest ich rola w leczeniu oraz czy mogą być szkodliwe dla zdrowia?
Co to jest radiologia?
Radiologia jest jedną z wielu specjalizacji, którą może wybrać lekarz po ukończeniu studiów i uzyskaniu prawa do wykonywania zawodu. Skupia się na badaniach obrazowych, które stanowią obecnie nieodzowny element procesu diagnostycznego. Do najważniejszych badań w radiologii należy badanie rentgenowskie, tomografia komputerowa czy też rezonans magnetyczny, wykonywane w wielu wariantach i z wielu wskazań.
Czym zajmuje się radiolog?
Rolą radiologia jest wykonywanie niektórych badań obrazowych np. USG, a także opis i interpretacja wyników. W pracowni radiologicznej oprócz radiologa zatrudnieni są technicy, do których kompetencji należy dobór optymalnych parametrów wykonywania badań z wykorzystaniem promieniowania takich jak tomografia czy też zdjęcia rentgenowskie. Ma to na celu redukcję do minimum dawki promieniowania przyjętej przez pacjenta i równoczesne zapewnienie jak najlepszej jakości wykonania badania.
Część radiologów oprócz opisu badań zajmuje się wykonywaniem zabiegów inwazyjnych. Radiologia interwencyjna jest obecnie intensywnie rozwijającą się dziedziną medycyny. Radiolodzy w odpowiednio wyposażonych pracowniach mogą wykonywać różne zabiegi wewnątrznaczyniowe. Zaliczamy do nich np. trombektomię mechaniczną, która jest stosunkowo nową metodą leczenia niektórych udarów niedokrwiennych.
Rodzaje badań radiologicznych
Podstawą badań obrazowych w radiologii jest detekcja zmian w organizmie pacjenta spowodowana określonym bodźcem emitowanym przez zewnętrzne urządzenie. W większości przypadków jak np. podczas tomografii komputerowej jest to promieniowanie rentgenowskie i detekcja w jaki sposób przenika ono przez pacjenta. Jest to podstawowa różnica pomiędzy badaniami wykonywanymi w radiologii i medycynie nuklearnej, która jest druga dziedziną badań obrazowych, gdzie źródłem promieniowania jest pacjent, a nie urządzenie.
Do najwazniejszych badań wykonywanych w radiologii należą:
- badania rentgenowskie – z racji wejścia znacznie nowocześniejszych technik takich jak tomografia i rezonans zakres wykonywania klasycznych badań został ograniczony. Tym niemniej nadal wykonuje się liczne badania, które znajdują zastosowanie w diagnostyce wielu schorzeń.
- badania ultrasonograficzne czyli USG – jest to nieinwazyjne i bardzo bezpieczne badanie, które nie wiąże się z żadną ekspozycją na promieniowanie. Wykonywane jest bardzo często zwłaszcza w obrębie jamy brzusznej.
- tomografia komputerowa – w chwili obecnej jest to jedno z najbardziej popularnych badań radiologicznych. Wadą metody jest narażenie na promieniowanie rentgenowskie, tym niemniej nowoczesne aparaty dążą do minimalizacji dawki przy równoczesnym maksymalizowaniu jakości.
- rezonans magnetyczny – metoda nowoczesna i bezpieczna jako, że nie wiąże się z narażeniem na promieniowanie. Nie jest tak szeroko stosowana z racji ceny oraz wielokrotnie dłuższego czasu wykonywania badania w porównaniu do TK.
- angiografia subtrakcyjna – jest to inwazyjne badanie układu tętniczego z wykorzystaniem kontrastu i promieniowania rentgenowskiego. Znajduje szerokie zastosowanie w schorzeniach o podłożu naczyniowym np. w kardiologii gdzie jest zarówno ważną metodą diagnostyczną jak i umożliwiającą przeprowadzenie zabiegów leczniczych.
Rentgenografia (RTG) a tomografia komputerowa (TK)
Badania z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego to klasyczne zdjęcia RTG i tomografia komputerowa. W obu przypadkach zasada działania sprzętu radiologicznego polega na emisji określonej dawki promieniowania w stronę pacjenta.
Z racji różnic w budowie podstawowych tkanek w organizmie ludzkim ilość promieniowania, która zostanie wyemitowana w stronę pacjenta różni się od tej, która zostaje odebrana przez detektor. Kości są bardzo mało przepuszczalne dla promieniowania, natomiast powietrze nie stanowi dla niego bariery. Obraz radiologiczny pacjenta stanowi bezpośrednie odzwierciedlenie przenikalności promieniowania przez określone tkanki pokazane za pomocą odpowiednio intensywnych odcieni szarości.
W chwili obecnej zastosowanie klasycznych zdjęć rentgenowskich zostało ograniczone z powodu intensywnego rozwoju tomografii komputerowej. Tym niemniej nadal znajdują one zastosowanie w diagnostyce licznych schorzeń. Do najczęściej wykonywanych zaliczymy:
- zdjęcia przeglądowe klatki piersiowej, jamy brzusznej, czaszki, zatok obocznych nosa
- cystureterografię, urografię – badania kontrastowe nerek i dróg moczowych
- mammografię – badanie gruczołu piersiowego
- zdjęcia celowane układu kostnego i stawów
Badanie tomografii komputerowej może dotyczyć każdej części ciała. Obecnie producenci aparatów do tomografii komputerowej dążą do produkcji jak najlepszych jakościowo urządzeń przy zapewnieniu jak najmniejszych dawek promieniowania. Nie należy jednak zapominać, że pomimo tego dawka przyjęta podczas jednego badania tomografii będzie zawsze większa niż w przypadku klasycznych zdjęć rentgenowskich. Dlatego kierując na badania obrazowe z wykorzystaniem promieniowania trzeba kierować się zasadą zdrowego rozsądku jak również przestrzegać określonych przedziałów rocznych dawek promieniowania jakie może przyjąć pacjent oraz zlecać badania wyłącznie w przypadku spełnienia określonych wskazań.
Pantomogram
Pantomogram jest jednym z dwóch rutynowo wykonywanych badań rentgenowskich w stomatologii. Jest to tzw. zdjęcie zewnątrzustne, które pozwala na ocenę całego uzębienia z równoczesnym uwidocznieniem zatok szczękowych i stawów skroniowo-żuchwowych. W razie wskazań istnieje również możliwość wykonania zdjęć celowanych na odpowiednie kości czaszki i żuchwy.
Zdjęcia zewnątrzustne służą do oceny urazów szczęk i żuchwy, wstępnej oceny zmian zapalnych i nowotworów, oceny czynności stawów skroniowo-żuchwowych, a także do oceny tkanek okołozębowych zwłaszcza przed zabiegami z zakresu protetyki stomatologicznej. Badanie to jest proste w wykonaniu, nie wymaga specjalnego przygotowania i może być wykonywane wielokrotnie.
Densytometria
Densytometria pozwala ocenić stopień uwapnienia kości. Wykorzystuje zjawisko polegające na różnym pochłanianiu promieniowania rentgenowskiego przez kość dobrze uwapnioną i słabiej. Obraz uzyskiwany po wykonaniu badania densytometrycznego pokazuje rozkład uwapnienia kości badanego pacjenta. Jest to podstawowe badanie umożliwiające wczesne rozpoznanie osteoporozy czyli zaniku kości (spadku jej gęstości) co predysponuje do złamań. Pozwala to na podjęcie działań profilaktycznych. Służy także do oceny skuteczności leczenia.
Zapamiętaj: Radiologia jest istotną dziedziną medycyny, która zajmuje się wykonywaniem badań obrazowych umożliwiających diagnostykę wielu poważnych chorób.
Densytometria jest badaniem bezpiecznym i prostym w wykonaniu, nie wymaga specjalnego przygotowania pacjenta. Pomiary najczęściej dotyczą kości przedramienia, kręgów lędźwiowych lub szyjki kości udowej.
Angiografia
Angiografia należy do rentgenowskich badań naczyniowych. Polega na założeniu dostępu do naczynia a następnia podaniu kontrastu jodowego. Następnie rejestruje się przepływ krwi cieniującej pod kontrolą promieniowania rentgenowskiego (rentgenotelewizja, skopia).
W zależności od zainteresowania lekarza i wskazań odróżnia się:
- koronorografię (obrazowanie tętnic serca), angiokardiografię (obrazowanie jam serca, aorty i tętnic serca)
- aortografię – obrazowanie aorty
- arteriografię tętnic odchodzących od aorty
- flebografię – obrazowanie żył
W przypadku obrazowania tętnic i lewych jam serca najczęściej nakłuwa się tętnicę udowa. W przypadku flebografii i obrazowania prawych jam serca nakłuwa się żyłę udową lub żyły w obrębie łokcia.
Badanie ultrasonograficzne (USG)
USG jest bezpiecznym i wyjątkowo często wykonywanym badaniem. Zasada działania polega na emisji fali mechanicznej, która odbija się od tkanek. Odbita fala jest analizowana przez aparat USG i przekształcana w obraz. Badanie nie wiąże się więc z żadną ekspozycją na promieniowanie, jest bezpieczne, można je wykonywać wielokrotnie.
Z racji użyteczności i łatwości wykonania, badanie ultrasonograficzne jest wykonywane przez lekarzy wielu innych specjalizacji, nie tylko radiologów. Jest niezwykle użyteczne w chirurgii, kardiologii, nefrologii, gastroenterologii, położnictwie i ginekologii.
Czy wiesz że: kobiety w ciąży wykonują badanie USG przynajmniej trzykrotnie?
Do najczęściej wykonywanych badań ultrasonograficznych zaliczamy:
- badanie USG jamy brzusznej – w przypadku badań planowych pacjenci powinni być na czczo w celu pozbycia się gazów z jelit, które uniemożliwiają przeprowadzenie badania
- badanie USG nerek
- badanie echokardiograficzne czyli USG serca
- badanie USG płodu
Badanie ultrasonograficzne jest niezwykle przydatne w diagnostyce, łatwe i szybkie do wykonania. Tym niemniej interpretacja może być trudna dlatego istotne jest doświadczenie w diagnostyce ultrasonograficznej.
Rezonans magnetyczny (MRI)
Badanie MRI polega na emisji pola magnetycznego i rejestracji zmian energii atomów pod wpływem pola. Badanie nie wiąże się z jakimkolwiek narażeniem na promieniowanie, jest bezpieczne i może być wielokrotnie powtarzane.
Jest to niezwykle uniwersalne badanie, pozwala na dobre uwidocznienie tkanek miękkich, obrazowanie zaburzeń czynnościowych oraz rejestrację procesów metabolicznych. Najczęściej obrazuje się:
- ośrodkowy układ nerwowy – mózgowie i rdzeń kręgowy,
- jamę brzuszną,
- miednicę,
- narząd ruchu – mięśnie, chrząstki, stawy, ścięgna,
- gruczoł piersiowy.
Jedyne zagrożenie wiąże się z obecnością wrażliwych na pole magnetyczne przedmiotów znajdujących się w ciele pacjenta. Badań nie wykonuje się u pacjentów z ferromagnetycznymi klipsami naczyniowymi, metalicznymi ciałami obcymi zwłaszcza w okolicy gałki ocznej i innych ważnych narządów, rozrusznikami serca, metalowymi protezami stawowymi, nieusuwalnymi implantowanymi aparatami słuchowymi. Przed wykonaniem badanie pacjent otrzymuje kwestionariusz, w którym pytany jest o obecność wszystkich przeciwwskazanych przedmiotów w ciele.
Obecnie istnieje tendencja do konstruowania protez i innych urządzeń z materiałów nie podatnych na pole magnetyczne. Urządzenia te powinny posiadać tzw. paszport, w którym powinny być zawarte informacje na temat bezpieczeństwa wykonywania badania rezonansu.
Radiologia jest jedną z wielu specjalizacji medycznych, jej głównym zadaniem jest obrazowanie ciała za pomocą promieniowania rentgenowskiego, pola magnetycznego i ultradźwięków. Do głównych zadań radiologów należy opisywanie badań i przeprowadzanie niektórych zabiegów. Obrazowanie zajmuje ważne miejsce w dzisiejszej medycynie, planowanie terapii dużej ilości schorzeń uzależnione jest często od wyników badań radiologicznych.