Morfologia krwi obwodowej jest jednym z najczęściej wykonywanych badań diagnostycznych. Odchylenia w wynikach morfologii są zjawiskiem bardzo powszechnym i nie zawsze świadczą o istnieniu u danego pacjenta poważnej choroby, dlatego wynik tego badania powinien być interpretowany w odniesieniu do całości stanu klinicznego pacjenta. Jednym z rodzajów komórek oznaczanych w badaniu morfologii krwi są monocyty. Za co odpowiadają te krwinki oraz w jakich stanach może dochodzić do obniżenia lub podwyższenia poziomu monocytów?
Co to są monocyty?
Monocyty są to komórki krwi zaliczane do populacji białych krwinek (leukocytów). Wielkość monocytów wynosi do 15 do 30 μm (są największe spośród wszystkich rodzajów białych krwinek), a ich kształt jest okrągły lub nieregularny. Monocyty powstają w szpiku kostnym z komórek macierzystych i pozostają w krwioobiegu przez kilka dni, po czym wędrują do różnych tkanek i narządów, gdzie przeobrażają się w makrofagi. Monocyty pełnią w organizmie głównie funkcje odpornościowe – uczestniczą w walce z różnego rodzaju patogenami oraz usuwają martwe komórki i czynniki zakaźne (bakterie i wirusy) na drodze fagocytozy. Monocyty zaliczane są do komórek żernych (fagocytów), co oznacza, że mają zdolność “pochłaniania” różnego rodzaju drobnoustrojów i niszczenia ich.
Przypomnijmy, że do krwinek białych (leukocytów) zaliczamy:
- neutrofile;
- limfocyty;
- monocyty;
- bazofile;
- eozynofile.
*fagocytoza – proces polegający na pochłanianiu oraz niszczeniu przez komórki żerne uszkodzonych komórek oraz drobnoustrojów chorobotwórczych. Fagocytoza zaliczana jest do mechanizmów odporności nieswoistej (wrodzonej), która jest uwarunkowana genetycznie. Jest to swego rodzaju “pierwsza linia obrony”, którą organizm uruchamia w momencie zetknięcia się z patogenem.
*makrofagi – dojrzałe formy monocytów, które osiedlają się w tkankach i narządach wewnętrznych (np. w płucach). Makrofafi wykazują zdolność fagocytozy i są ważnym elementem odporności nieswoistej.
Normy monocytów u dorosłych
Normy poszczególnych rodzajów krwinek w wyniku morfologii krwi obwodowej przedstawione są w dwóch postaciach:
- w wartościach procentowych (względnych), które odnoszą się do odsetka wybranej populacji krwinek np. monocytów w odniesieniu do wszystkich białych krwinek;
- w wartościach bezwzględnych – jest to ilościowe zestawienie liczby komórek przypadających na jednostkę objętości krwi (zwykle w przeliczeniu na mikrolitr).
Prawidłowo, odsetek monocytów we krwi zdrowej osoby dorosłej wynosi 3-8% wszystkich białych krwinek, a w wartościach bezwzględnych – od 300 do 800 monocytów w przeliczeniu na mikrolitr (μl) krwi. Na wyniku morfologii krwi monocyty najczęściej oznaczane są skrótem “MONO” lub “MON”. W przypadku odchyleń od normy procentowych wartości poszczególnych krwinek, warto zawsze zwrócić uwagę na ich wartość bezwzględną. Jest to wynik bardziej wiarygodny, ponieważ okresowe przesunięcia pomiędzy wartościami procentowymi poszczególnych populacji białych krwinek są zjawiskiem częstym, jeśli więc liczba monocytów podana w wartościach bezwzględnych mieści się w granicach normy, wówczas nie ma powodu do obaw.
Jeżeli nieprawidłowej wartości monocytów towarzyszą inne odchylenia w badaniu morfologii krwi lub pacjent zgłasza jakieś niepokojące objawy (np. powiększenie węzłów chłonnych, częste infekcje, stany podgorączkowe), wówczas wskazane jest powtórne wykonanie morfologii krwi z rozmazem manualnym (ręcznym). Badanie to polega na szczegółowej ocenie wyglądu i ilości krwinek pod mikroskopem i jest wykonywane przez wykwalifikowanego diagnostę laboratoryjnego. Rozmaz manualny pozwala na lepszą ocenę wszystkich linii komórek, zarówno krwinek czerwonych, jak i układu białokrwinkowego (ich kształtu, wielkości, obecności form atypowych).
Normy monocytów u dziecka
Norma monocytów u dziecka jest bardzo podobna do wartości prawidłowych ustalonych dla osób dorosłych – wynosi od 2 do 7% wszystkich krwinek białych krwi obwodowej. Wartości te mogą nieco różnić się w zależności od laboratorium, w którym wykonywane było badanie. U dzieci poniżej 6 roku życia zakres wartości referencyjnych poszczególnych rodzajów krwinek białych może się różnić od norm ustalonych dla dzieci starszych i osób dorosłych, ale jest on uzależniony od konkretnego laboratorium i wynik należy interpretować w odniesieniu do norm przyjętych za prawidłowe przez daną pracownię (zakres norm podany jest każdorazowo na wyniku morfologii krwi).
Monocyty obniżone
Obniżenie poziomu monocytów we krwi poniżej 300 komórek/μl określane jest mianem monocytopenii. Stan ten obserwowany jest znacznie rzadziej niż podwyższenie wartości monocytów, a u jego podłoża mogą leżeć następujące przyczyny:
- zakażenie wirusem HIV oraz rozwijająca się w następstwie zakażenia choroba – AIDS;
- niedokrwistość aplastyczna – jest to rzadki rodzaj niedokrwistości (anemii) spowodowanej uszkodzeniem szpiku kostnego, najczęściej na podłożu autoimmunologicznym. W schorzeniu tym dochodzi do całkowitej aplazji, czyli uszkodzenia szpiku kostnego, który staje się niewydolny i nie produkuje w dostatecznej ilości wszystkich elementów morfotycznych krwi. Stan ten objawia się nie tylko niedokrwistością, lecz także obniżeniem liczby białych krwinek (w tym monocytów) oraz płytek krwi;
- białaczka włochatokomórkowa – rzadki podtyp przewlekłej białaczki limfatycznej, w którym dochodzi do akumulacji nieprawidłowych limfocytów B. Nazwa schorzenia pochodzi od “włochatego” wyglądu patologicznych limfocytów pod mikroskopem. W wyniku akumulacji dużej liczby nieprawidłowych limfocytów B w szpiku kostnym, dochodzi do zakłócenia wytwarzania prawidłowych krwinek czerwonych, białych (w tym monocytów) oraz płytek krwi, co powoduje obniżenie ich liczby we krwi obwodowej;
- stan po radioterapii lub chemioterapii (najczęściej w przebiegu leczenia nowotworów złośliwych) – te metody terapeutyczne ukierunkowane są na zwalczanie szybko dzielących się komórek nowotworowych. Niestety, uszkodzeniu mogą ulec także szybko dzielące się komórki własne organizmu, na przykład komórki szpiku kostnego. Może dojść do przejściowej mielosupresji, czyli zahamowania produkcji krwinek w szpiku kostnym, co objawia się m.in. przejściową monocytopenią. Jest to jednak stan odwracalny, a szpik po zakończeniu terapii stopniowo regeneruje się;
- sterydoterapia – długotrwałe przyjmowanie sterydów może powodować przejściową monocytopenię.
Monocyty podwyższone
Podwyższony poziom monocytów we krwi określany jest mianem monocytozy i jest to zjawisko dość powszechne. Monocytozę rozpoznajemy wówczas, gdy bezwzględna liczba monocytów we krwi wynosi ponad 800 komórek/μl. Warto podkreślić, że jest to stan niespecyficzny – podwyższony poziom monocytów może towarzyszyć wielu różnym jednostkom chorobowym i na podstawie tylko tego jednego parametru nie da się ustalić konkretnego rozpoznania.
Najczęstszą, łagodną przyczyną przejściowej monocyty są różnego rodzaju zakażenia bakteryjne i wirusowe, takie jak np. mononukleoza zakaźna czy płonica. Często podwyższony poziom monocytów obserwuje się także w okresie zdrowienia po przebyciu jakiejś infekcji, zwłaszcza jeśli w jej przebiegu wystąpiło przejściowe obniżenie poziomu białych krwinek. Monocytoza świadczy wówczas o “odnowie” krwinek, czyli ich regeneracji i wyrównywaniu niedoboru po chorobie.
Monocytozę obserwuje się także w przebiegu przewlekłych chorób o podłożu zapalnym i immunologicznym, takich jak:
- reumatoidalne zapalenie stawów;
- toczeń rumieniowaty układowy;
- nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna).
Podwyższony poziom monocytów może towarzyszyć także schorzeniom o etiologii bakteryjnej, takim jak gruźlica, kiła czy infekcyjne zapalenie wsierdzia. Monocytoza stwierdzana jest również u pacjentów z marskością wątroby oraz niewydolnością wątroby. Najgroźniejszymi stanami, które mogą manifestować się podwyższonym poziomem monocytów we krwi obwodowej, są schorzenia układu krwiotwórczego oraz chłonnego, takie jak:
- chłoniak Hodgkina (dawniej schorzenie to określano mianem ziarnicy złośliwej);
- przewlekła białaczka mielomonocytowa.
Wystąpienie u pacjenta z monocytozą potwierdzoną w badaniu morfologii krwi, takich objawów jak:
- niezamierzona utrata masy ciała;
- gorączka bez uchwytnej przyczyny;
- częste krwawienia (z nosa, z błony śluzowej jamy ustnej);
- bezbolesne powiększenie węzłów chłonnych;
- obfite pocenie się (zwłaszcza w nocy);
- bardzo nasilony świąd skóry (zwłaszcza w nocy);
- uczucie pełności lub ból brzucha (wynikający z powiększenia wątroby i/lub śledziony);
- częste infekcje dróg oddechowych
jest wskazaniem do pilnego poszerzenia diagnostyki i poszukiwania u niego choroby hematologicznej.
Niekiedy zdarza się, że za podwyższony poziom monocytów we krwi odpowiada błąd laboratoryjny. W przypadku rozmazów automatycznych, w których krwinki są liczone przez komputer, może dochodzić do fałszywego zawyżenia odsetka monocytów. Dzieje się tak, ponieważ automat zlicza np. neutrofile lub atypowe limfocyty jako monocyty – z jakiegoś powodu nie odróżnia tych rodzajów krwinek, co może prowadzić do zawyżenia poziomu monocytów oraz zaniżenia wartości innej linii białokrwinkowej np. limfocytów. Sytuacja ta jednak ma miejsce rzadko, głównie wówczas, gdy we krwi obecne są atypowe krwinki białe (różniące się od standardowych np. rozmiarem). Wątpliwy wynik zawsze warto zweryfikować poprzez wykonanie rozmazu ręcznego (manualnego).
Monocyty powyżej normy u dziecka
Najczęstszą przyczyną podwyższonych wartości monocytów u dziecka są infekcje wirusowe oraz bakteryjne. Podwyższone wartości monocytów we krwi typowo występują w przebiegu mononukleozy zakaźnej, która jest częstą chorobą u dzieci i nastolatków. Również szkarlatyna (płonica), choroba zakaźna wieku dziecięcego wywoływana przez bakterię Streptococcus pyogenes, może powodować przejściowe podwyższenie poziomu monocytów we krwi. Monocyty mogą utrzymywać się przez jakiś czas (około 1-2 miesiące) na wysokim poziomie po przebyciu infekcji.
Czy wiesz że: proces powstawania monocytów w szpiku kostnym określany jest mianem monocytopoezy?
Monocytoza u dziecka może wystąpić także w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna, choć w tej grupie pacjentów schorzenie to występuje znacznie rzadziej niż u osób dorosłych.
Podwyższone wartości monocytów u dziecka mogą świadczyć także o chorobie hematologicznej – chłoniaku Hodgkina lub młodzieńczej białaczce mielomonocytowej. Na szczęście są to przyczyny bardzo rzadkie, aczkolwiek zawsze należy brać je pod uwagę w diagnostyce różnicowej.
Monocyty powyżej normy u kobiet w ciąży
Ciąża jest specyficznym stanem, który wiąże się z szeregiem zmian zachodzących w organizmie kobiety. W przebiegu ciąży dochodzi do fizjologicznego podwyższenia liczby leukocytów (białych krwinek), w tym także monocytów, dlatego też kobiety ciężarne obowiązują odmienne normy laboratoryjne (przykładowo, ogólnie przyjęta górna granica normy dla leukocytów wynosi 10 000/μl, a dla kobiet w ciąży – 15 000/μl). Za górną granicę normy dla monocytów w III trymestrze ciąży uznaje się wartość 1400/μl.
Zapamiętaj: Niekiedy zdarza się, że za podwyższony poziom monocytów we krwi odpowiada błąd laboratoryjny. W przypadku rozmazów automatycznych, w których krwinki są liczone przez komputer, może dochodzić do fałszywego zawyżenia odsetka monocytów
Najczęściej więc, lekko podwyższona wartość monocytów wynika po prostu z fizjologii ciąży. Zdarza się jednak, że liczba monocytów znacznie przekracza normę przyjętą dla kobiet w ciąży. Może to świadczyć o istniejącym stanie zapalnym np. w obrębie pochwy lub dróg moczowych, co wymaga pilnej konsultacji z ginekologiem prowadzącym pacjentkę. Nieleczony stan zapalny jest dla kobiety ciężarnej niebezpieczny, ponieważ może doprowadzić do wielu powikłań, w tym do przedwczesnego pęknięcia błon płodowych i porodu przedwczesnego.
Odchylenia od normy w badaniach laboratoryjnych są zjawiskiem powszechnym i niespecyficznym, czyli towarzyszącym wielu jednostkom chorobowym. Podwyższenie odsetka monocytów we krwi najczęściej jest skutkiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Rzadkimi, groźnymi przyczynami monocytozy są choroby układu krwiotwórczego i chłonnego, takie jak chłoniak Hodgkina i przewlekła białaczka mielomonocytowa. Obniżenie poziomu monocytów (monocytopenia) występuje stosunkowo rzadko i może być skutkiem sterydoterapii, a także może świadczyć o zakażeniu wirusem HIV. Warto jeszcze raz podkreślić, że wynik morfologii krwi ocenia się w odniesieniu do całości stanu klinicznego pacjenta, zgłaszanych przez niego objawów, a także wyników badania fizykalnego, ponieważ nie leczy się pojedynczego, nieprawidłowego wyniku, lecz pacjenta i jego chorobę.