AMH (ang. anty-Müllerian hormone), czyli hormon antymüllerowski, to glikoproteina odgrywająca istotną funkcję już na etapie życia płodowego. Stężenie AMH we krwi jest różne w zależności od płci i wieku. Od niedawna parametr ten znalazł zastosowanie m.in. w ocenie płodności.
Hormon antymüllerowski produkowany jest zarówno u kobiet (przez komórki ziarniste pęcherzyków: pierwotnych, preantralnych i antralnych), jak i u mężczyzn (przez komórki Sertolego w jądrach). Już w 8. tygodniu życia płodowego zarodka płci męskiej AMH produkowany przez komórki jądra aktywuje regresję przewodów okołośródnerczowych, będących zalążkiem żeńskich narządów rozrodczych. W ten sposób uczestniczy w rozwoju innych męskich narządów płciowych. U płodów żeńskich wskutek nieobecności jąder, AMH nie jest wydzielany, dlatego przewody okołośródnerczowe przekształcają się w żeńskie narządy płciowe.
Proces wytwarzania pęcherzyków w jajnikach zaczyna się już w życiu płodowym (powstaje wówczas ok. 7 mln pęcherzyków). W momencie urodzenia ich liczba spada już o ponad połowę, natomiast w okresie dojrzewania wynosi około 400 tys., z czego tylko 0,1% (400 – 500) będzie miało szansę rozwinąć się do pęcherzyka dominującego (Graffa). Najwyższe stężenie AMH wydzielają komórki ziarniste pęcherzyków wzrastających (preantralnych i antralnych), natomiast w pęcherzykach przedowulacyjnych wydzielanie AMH ulega zmniejszeniu.
Co to jest badanie AMH?
Jak wcześniej wspomniano, u kobiet AMH jest produkowany oraz wydzielany przez komórki ziarniste obecne w pęcherzykach: pierwotnych, preantralnych, antralnych, stanowiących wczesny etap dojrzewania pęcherzyka jajnikowego. Ze względu na fakt, że AMH jest produkowany i wydzielany wyłącznie przez komórki ziarniste w jajniku, uznano ten parametr za marker rezerwy jajnikowej.
Oznaczenie stężenia AMH wykonywane jest głównie u kobiet w wieku rozrodczym z zaburzeniami płodności w celu oceny potencjału rozrodczego jajników, czyli puli małych pęcherzyków stanowiących zapas dla rozwoju pęcherzyka dominującego.
Stężenie AMH jest stałe, niezależne od fazy cyklu jajnikowego, natomiast spada wraz z wiekiem, co jest związane ze zmniejszeniem rezerwy jajnikowej. Zatem im niższe stężenie tego hormonu, tym mniejsza liczba małych pęcherzyków zmagazynowanych w jajniku.
Oprócz tego oznaczenie AMH wykorzystywane jest również w diagnostyce:
- PCOS (Zespołu Policystycznych Jajników),
- zespołu przedwczesnego wygasania rezerwy jajnikowej,
- guzów jajnika,
- zaburzeń różnicowania płci.
Badanie AMH normy dla wieku
U małych chłopców między 1. a 2. tygodniem po urodzeniu stężenie AMH osiąga niskie wartości. Od 4. miesiąca życia jego stężenie wzrasta, utrzymując się do okresu dojrzewania, następnie spada w wieku dorosłym.
Tab. 1 Wartości referencyjne opracowane przez Mayo Clinic Medical Laboratories. Mogą odbiegać o wartości przyjętych przez inne laboratoria
| Kobiety | |
| <24 mies. życia | <4,7 ng/ml |
| 24 mies. życia – 12 lat | <8,8 ng/ml |
| 13–45 lat | 0,9–9,5 ng/ml |
| >45 lat | <1,9 ng/ml |
| Mężczyźni | |
| <24 mies. życia | 14–466 ng/ml |
| 24 mies. życia – 12 lat | 7,4–243 ng/ml |
| >12 lat | 0,7–19 ng/ml |
Po urodzeniu stężenie AMH u dziewczynek jest niskie, stopniowo wzrasta, osiągając maksymalną wartość ok. 25. roku życia. Wraz ze spadkiem rezerwy jajnikowej (który następuje z wiekiem) obserwuje się spadek stężenia AMH do wartości nieoznaczalnych (po menopauzie).
Wysokie AMH
Wyższe wartości AMH mogą świadczyć o zaburzeniu procesu dojrzewania pęcherzyka Graffa, w skutek którego dochodzi do akumulacji w jajnikach niedojrzałych pęcherzyków preantralnych i antralnych. Podwyższona liczba małych, niedojrzałych pęcherzyków (szczególnie antralnych – produkujących największą ilość AMH) obserwowana w badaniu ultrasonograficznym jajników to obraz charakterystyczny dla zespołu policystycznych jajników (PCOS). Należy jednak pamiętać, że izolowany wzrost stężenia AMH nie świadczy o obecności PCOS, a jedynie sugeruje poszerzenie w tym kierunku diagnostyki.
Nadmierna produkcja AMH może również wystąpić u kobiet z guzem z komórek ziarnistych. Podwyższone stężenie AMH może wyprzedzać kliniczne objawy choroby nawet o kilkanaście miesięcy.
Niskie AMH
Obniżone wartości AMH u kobiet w wieku rozrodczym mogą świadczyć o zmniejszonej rezerwie jajnikowej wskutek:
- zespołu przedwczesnego wygasania czynności jajników,
- uszkodzenia jajnika w wyniku operacji, leczenia chemioterapią lub radioterapią.
W okresie menopauzy oznaczane wartości AMH również są niskie, a czasami (po przejściu menopauzy) poniżej zakresu oznaczalności metody.
Niskie wartości AMH u chłopców przed okresem dojrzewania mogą świadczyć o wadach układu płciowego.
Hormon antymüllerowski to parametr stosowany od niedawna, który oznaczany jest przede wszystkim u kobiet z zaburzeniami płodności, łącznie z innymi hormonami (takimi jak FSH, LH, estradiol, prolaktyna). Warto jednak mieć na uwadze fakt, że diagnostyka zaburzeń hormonalnych jest niezmiernie trudną dziedziną medycyny, a interpretacja wyników oznaczanych hormonów należy wyłącznie do lekarzy ginekologów i endokrynologów.
Nie należy oznaczać AMH bez zaleceń specjalisty oraz odczytywać otrzymanego wyniku na własną rękę. Prawidłowa interpretacja otrzymanego stężenia AMH jest bardzo trudna, a ostateczne rozpoznanie wymaga oceny innych hormonów regulujących funkcje narządów układu płciowego oraz występujących objawów klinicznych.