Marskość wątroby to stan, który polega na uogólnionym uszkodzeniu miąższu wątroby. Marskość stanowi końcowe stadium wielu przewlekłych chorób wątroby. Na skutek włóknienia miąższu wątroby dochodzi do upośledzenia czynności tego narządu, co wiąże się z wystąpieniem licznych powikłań. Jednym z nich jest encefalopatia wątrobowa. Co warto o niej wiedzieć i na czym polega jej leczenie?
Co to jest encefalopatia wątrobowa?
Encefalopatia wątrobowa obejmuje grupę objawów z zakresu neurologii i psychiatrii, a podstawą jej wystąpienia jest obecność niewydolności wątroby. Jest to późne, krańcowe powikłanie marskości wątroby. Jeśli chodzi o znaczenie słowa encefalopatia, to możemy je rozumieć, jako obecność organicznych zmian w mózgu, które prowadzą do ograniczenia jego funkcji i pogorszenia stanu neuropsychicznego pacjenta. Encefalopatia sama w sobie nie zawsze jest konsekwencją schorzenia wątroby, może do niej dochodzić np. w przebiegu urazów czy zaburzeń metabolicznych. Encefalopatia wątrobowa występuje u 30-45% pacjentów z marskością wątroby.
Diagnoza tego schorzenia jest stawiana przede wszystkim na podstawie badania pacjenta i prezentowanych przez niego objawów. W badaniach laboratoryjnych dostrzec można podwyższone stężenie amoniaku we krwi. Pomocne jest także badanie EEG – czyli elektroencefalografia. Dzięki niemu możliwe jest ocenienie elektrycznej czynności mózgu i wychwycenie nieprawidłowości związanych z encefalopatią wątrobową. Encefalopatię wątrobową należy różnicować z innymi stanami odpowiedzialnymi za objawy neuropsychiatryczne, takimi jak: zatrucia, choroby psychiatryczne, czy infekcje układu nerwowego.
Objawy encefalopatii wątrobowej
Obraz kliniczny encefalopatii obejmuje przede wszystkim:
- zaburzenia zachowania oraz zaburzenia nastroju;
- drażliwość;
- spowolnienie psychoruchowe;
- upośledzenie funkcji poznawczych np. pamięci;
- drżenie mięśniowe, sztywność mięśniowa;
- zaburzenia mowy (dyzartria).
Wraz z pogarszaniem się stanu klinicznego, chory może zgłaszać:
- bezsenność, nadmierną senność, a także zaburzenia rytmu dobowego;
- trudności w wykonywaniu czynności manualnych np. problemy z pisaniem;
- zaburzenia świadomości, w końcowym etapie może wystąpić nawet śpiączka (nazywana w tym przypadku śpiączką wątrobową).
Niewielka encefalopatia wątrobowa może być bezobjawowa i ciężka do wychwycenia. Choroba najczęściej przebiega powoli, w pewnym okresach cofa się, może jednak nawracać.
Przyczyny encefalopatii wątrobowej
Wątroba jest ważnym narządem detoksykacyjnym, co oznacza, że odpowiada za neutralizowanie wielu produktów ubocznych i toksyn powstających podczas przemian metabolicznych naszego organizmu. Nadmierna ilość tych szkodliwych związków powoduje zaburzenia ze strony układu nerwowego. Najważniejszą toksyną odpowiedzialną za wystąpienie encefalopatii wątrobowej jest amoniak, który uwalniany jest głównie przez bakterie jelitowe. Gdy wątroba funkcjonuje prawidłowo amoniak jest przez nią neutralizowany, jednak w przypadku występowania marskości wątroby, stężenie amoniaku w organizmie jest podwyższone. Duże ilości amoniaku działają neurotoksycznie, co oznacza, że uszkadzają komórki układu nerwowego. Inne toksyny odpowiedzialne za encefalopatię wątrobową to między innymi merkaptany (pochodne alkoholi), fenole (rodzaj organicznych związków chemicznych) oraz krótko- i średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe.
Czy wiesz że: u pacjentów z encefalopatią wątrobową należy unikać leków przeciwlękowych z grupy benzodiazepin, gdyż mogą one nasilać przebieg choroby?
Innym wytłumaczeniem wystąpienia encefalopatii wątrobowej może być nadmierna aktywacja układu GABA-ergicznego towarzysząca tej chorobie. Prowadzi ona do nadmiernego hamowania działania układu nerwowego, co wiąże się z objawami neurologicznymi tego schorzenia. Pobudzanie układu GABA-ergicznego hamuje czynności ośrodkowego układu nerwowego, zaś jego hamowanie – działa pobudzająco. Główną substancją w tym układzie jest kwas gamma-aminomasłowy (kwas GABA).
Ostatnio zauważono także, że objawy neuropsychiatryczne w encefalopatii wątrobowej są w pewnym sensie zależne od czynników genetycznych. Ostatnie badania wskazują na rolę czynników genetycznych, które mają wpływa na szczelność bariery krew-mózg i zdolności detoksykacyjne astrocytów (komórek należących do ośrodkowego układu nerwowego). Im bardziej nieszczelna jest bariera krew – mózg, tym więcej toksyn może przez nią przejść i uszkodzić centralny układ nerwowy.
Schorzenie to może być wyzwalane przez pewne czynniki, przede wszystkim przez:
- krwawienie do światła przewodu pokarmowego i nadmiar białka w diecie – nasila to produkcję amoniaku przez bakterie jelitowe;
- zaparcia – nasilają one wchłanianie szkodliwych toksyn w przewodzie pokarmowym;
- infekcje oraz zabiegi operacyjne – nasilają przemiany metaboliczne (głównie białkowe) przez co prowadzą do zwiększenia produkcji toksyn;
- niewydolność nerek – nieprawidłowe funkcjonowanie nerek skutkuje upośledzonym wydalaniem toksyn wraz z moczem;
- leki psychotropowe działające hamująco na ośrodkowy układ nerwowy.
Leczenie encefalopatii wątrobowej
Ważne jest przede wszystkim leczenie i eliminacja wyżej opisanych czynników wyzwalających. W leczeniu farmakologicznym zastosowanie znajduje:
- laktuloza – ma ona właściwości przeczyszczające, co prowadzi do zmniejszenia wchłaniania toksyn w przewodzie pokarmowym;
- rifaksymina i neomycyna – czyli antybiotyki, które ograniczają rozwój bakterii jelitowych, które odpowiedzialne są za produkcję szkodliwych toksyn;
- asparaginian ornityny – wzmaga usuwanie szkodliwego amoniaku z organizmu, działa również regenerująco na komórki wątroby;
- konieczne może być także wstrzymanie żywienia doustnego i rozpoczęcie żywienia dojelitowego.
Dieta w encefalopatii wątrobowej
W leczeniu encefalopatii wątrobowej niegdyś powszechnie stosowana była dieta niskobiałkowa.
Zapamiętaj: Encefalopatia wątrobowa obejmuje grupę objawów z zakresu neurologii i psychiatrii, a podstawą jej wystąpienia jest obecność niewydolności wątroby.
Obecnie odchodzi się od tego, ponieważ ograniczenia w spożywaniu białek nasilały procesy kataboliczne (rozkładowe, np. w tkance mięśniowej) i pogarszały przebieg choroby. Dzienna podaż białka jest ustalana w odniesieniu do danego pacjenta. Preferuje się dawkę 1–1,5 g białka na kilogram masy ciała na dobę. Szczególnie poleca się produkty roślinne zawierające błonnik, ponieważ ma on właściwości wspomagające wypróżnianie, co ogranicza wchłaniania toksyn w jelitach. Białka pochodzenia roślinnego są przy tym schorzeniu lepiej tolerowane, niż źródła zwierzęce.
Encefalopatia wątrobowa – przeżywalność
Należy mieć świadomość, że jawna encefalopatia wątrobowa ma istotny wpływ na spadek przeżywalności pacjentów z marskością wątroby. Jest to czynnik niekorzystny prognostycznie. Rokowanie, co do przeżycia pacjentów encefalopatią wątrobową jest poważne – choroba ta jest związana z około 50% jednoroczną śmiertelnością. Przewlekła encefalopatia wątrobowa z nawrotami znacznie obniża jakość życia chorych i jest wskazaniem do rozważenia przeszczepienia wątroby.
Ważna jest odpowiednia diagnostyka i leczenie chorób wątroby, po to by zapobiegać rozwojowi powikłań, takich jak encefalopatia wątrobowa. Warto objąć pacjentów z marskością wątroby odpowiednią kontrolą, która będzie mieć na celu przede wszystkim unikanie czynników wyzwalających chorobę, takich jak na przykład infekcje, czy zaparcia. Należy także pamiętać, by ostrożnie stosować u tych pacjentów leki z grupy leków psychotropowych, gdyż mogą one prowadzić do rozwoju encefalopatii.