Ze starożytnej Grecji wywodzi się słynny mit o Narcyzie: o pięknym młodzieńcu, który był w sobie zakochany bez pamięci. Pozostawał zauroczony do tego stopnia, że zatracił się w swoim lustrzanym odbiciu, aby w końcu umrzeć z tęsknoty. Jednak narcyzm to nie tylko miłość do samego siebie, ale też charakterystyczne zachowania wobec innych ludzi. Jakie?
Co to jest narcyzm?
Narcyzm to cecha osobowości. Rodzaj skupienia się na sobie, poczucie wyjątkowego znaczenia, a co za tym idzie – szczególnego uprzywilejowania. Osoby z narcyzmem chcą być w centrum uwagi, chcą by chwalono je za sukcesy i podziwiano. Konsekwencją tych przekonań są problemy w relacjach z innymi ludźmi. Pomijanie potrzeb drugiej osoby, które łączy się z brakiem empatii, czyli niezdolnością do zrozumienia cudzych postaw i odczuć. Wszystko ma się skupiać wokół narcyza.
Zapamiętaj: Wyróżnia się przede wszystkim narcyzm wielkościowy i nadwrażliwy. Narcyzm wielkościowy jest ekstrawertyczny, dominujący, poszukuje kontaktu z innymi ludźmi, ma plany i stabilną, wysoką samoocenę.
Zatem ludzie stanowią tylko jego/jej uzupełnienie, coś niezbędnego do odnoszenia sukcesów oraz do podtrzymania dobrego samopoczucia. Osoby narcystyczne dobierają sobie znajomych i bliskich według typowego dla narcyzmu klucza. Albo są to osoby podziwiające narcyza, posłuszne i miłe albo ludzie z sukcesami, przy których warto „się zakręcić”. Pojęcie narcyzmu było wielokrotnie opisywane w psychiatrii i psychologii. Nie ma jednego narcyzmu, jest wiele jego rodzajów. Inaczej opisywał go Freud, inaczej późniejsi psychoanalitycy: Kohut, czy Kernberg. Jeszcze w inny sposób używają tego określenia współcześni badacze. Wśród najważniejszych rodzajów, wyróżnia się narcyzm wielkościowy i nadwrażliwy. Narcyzm może występować u osób pewnych siebie, jak i usilnie potrzebujących pochwał, z powodu niestabilnej samooceny. Ponadto, istnieje jeszcze narcystyczne zaburzenie osobowości, które pojawia się we współczesnych klasyfikacjach medycznych. Stwierdza się je, gdy cechy narcystyczne są szczególnie wyrażone i utrudniają funkcjonowanie. Opis osobowości narcystycznej wg DSM V (klasyfikacji amerykańskiej) znajdziesz w dalszej części tekstu.
Objawy narcyzmu
Narcyzm jako taki, nie jest objawem, ale cechą osobowości. Przejawy narcystycznego zaburzenia osobowości, to coś nieco innego, niż sam narcyzm. Różnicę znajdziesz w akapicie „Cechy osobowości narcystycznej”. Tu dowiesz się ,jakie są cechy narcyzmu. Co ciekawe, czasem ciężko rozpoznać u kogoś cechy narcystyczne, choć równie dobrze mogą być one widoczne przy pierwszym spotkaniu. Początkowo, osoby narcystyczne mogą wydawać się niezwykle interesujące. Wręcz atrakcyjne. Mogą roztaczać wokół siebie aurę ludzi sukcesu, być uśmiechnięte, zadowolone i mieć wysoką samoocenę. Ich entuzjazm i plany zdają się być zaraźliwe. Jednak cechy narcyzmu prędzej, czy później ujawniają się, szczególnie, gdy narcyz musi skonfrontować swoją megalomanię z rzeczywistością. Inne rzucające się w oczy przejawy narcyzmu, to poszukiwanie uwagi, przekonanie o swoim wyjątkowym uprzywilejowaniu, złość gdy sukcesy nie przychodzą z oczekiwaną łatwością.
Czy wiesz że: przekonanie o własnej wyjątkowości to cecha szeroko występująca w naszym społeczeństwie? Nazywa się to złudzeniem ponadprzeciętności. Np. większość kierowców uważa, że jest lepsza od średniej, bardziej odporna na błędy, co nierzadko prowadzi do złych i zagrażających życiu decyzji.
Warto zwrócić uwagę że przekonanie o własnej sprawczości, posiadanie wielkich planów na przyszłość, czy zdolność do cieszenia się małymi i dużymi zwycięstwami, są jak najbardziej zdrowym i właściwym odruchem. Problem pojawia się, gdy te przekonania są bardzo wygórowane i niezgodne z rzeczywistością. Gdy takie nastawienie krzywdzi ludzi z otoczenia narcyza. Skupiając całą uwagę na sobie, manipulując, narcyzm wyczerpuje zasoby energię tych osób – nie dając w zamian tego, na co zazwyczaj liczymy w relacji z drugim człowiekiem. Ochrona wysokiej samooceny i potrzeba uwagi prowadzą do wielu, nie do końca świadomych mechanizmów psychicznych. W razie porażki, narcyz może nagle i gwałtownie przewartościować coś, na czym mu zależało. Dana relacja, czy osiągnięcie stają się nic nie warte lub wręcz złe, jeśli osoba narcystyczna nie dostaje tego, czego chce. Może się to wiązać z agresją (najczęściej słowną). Bardzo wyrażone jest podkreślanie znaczenia własnego wkładu w sukces i kompletne negowanie, czy usprawiedliwianie porażek („byłem chory”, „to wina kogoś innego”). Istotne jest też poszukiwanie kontaktów z osobami o wysokiej pozycji społecznej. Osoby narcystyczne mają tendencję do idealizowania takich ludzi i „pławienia się” w ich chwale – „skoro znam takich ludzi to znaczy, że ja też jestem wartościowy”.
Cechy narcystyczne mogą „gubić się”, pozostać niezauważone na tle współczesnej kultury. Wielu autorów wskazuje, że żyjemy w czasach narcystycznych. Konsumpcjonizm i indywidualizm przejawiają się np. skupieniem na drugim człowieku jako na kliencie, którego potrzeby trzeba za wszelką cenę zaspokoić. Zewsząd bombardują nas reklamy podkreślające jacy jesteśmy wyjątkowi. Przekaz brzmi: „to tylko dla Ciebie”, „zindywidualizowana oferta”, „poczuj się wyjątkowy”, „Twoje zdanie zawsze ma znaczenie”. Powszechne jest przeświadczenie, że osiągnięcia się nam należą, możemy wszystko, na wszystko sami pracujemy. Ponadto kult sukcesu wzmacnia cechy narcystyczne, które pojawiają się w trakcie rozwoju człowieka.
Narcyzm w związku
Osoby narcystyczne tworzą o wiele mniej trwałe związki. Mniej się angażują, częściej szukają kogoś poza romantyczną relacją. Traktują drugą osobę, jako narzędzie do spełniania własnych potrzeb. Typowe dla narcyzmu jest skupianie całej uwagi na sobie, poszukiwanie poklasku, wymaganie od innych „uwielbienia” i zapewniania o wyjątkowości, przy braku akceptacji krytyki. Wszystkie te cechy sprawiają, że narcyz jest osobą bardzo angażującą emocjonalnie. Szczególnie, że na początku związku osoby narcystyczne mogą być niesamowicie atrakcyjne i zakochane, nierzadko przesadnie idealizują drugą osobę (w końcu narcyz zasługuje tylko na doskonałych i wpływowych ludzi). Gdy normalne życie ujawnia rysy w tym doskonałym obrazie, narcyz traci zainteresowanie drugą osobą.
Wróćmy teraz do mitu o Narcyzie. Jego urok sprawił, że jedna z nimf o imieniu Echo zupełnie straciła dla niego głowę. Echo miała pewną wadę – rzucona na nią klątwa sprawiła, że nie potrafiła sama mówić. Powtarzała jedynie to, co ktoś do niej powiedział. Odtrącona przez mitycznego Narcyza uciekła na pustynię, gdzie zanikała powoli, aż pozostał po niej tylko głos. Czyli właśnie echo. Mit ten dobrze obrazuje relację romantyczną z narcyzem. Osoba taka znajduje partnerów, którzy są Echem powtarzającą po kochanku co ten chciał usłyszeć. Lecz nawet w takiej sytuacji narcyz w końcu wybiera sam siebie, a jej partner gaśnie jak mityczne Echo.
Cechy osobowości narcystycznej
Osobowość narcystyczna to utrwalony wzorzec zachowania i relacji, które utrudniają funkcjonowanie, zarówno w wymiarze społecznym jak i osobistym. Zgodnie z amerykańską klasyfikacją DSM, osobowość narcystyczną można rozpoznać u osoby powyżej 18 roku życia, jeśli spełnione są poniższe kryteria:
a). Zaburzenia osobowości w wymiarze osobistym:
- Przesadne poszukiwanie potwierdzenia własnej wartości,
- Motywowanie działania poszukiwaniem pochwał, wyróżnienia własnej osoby.
b). Zaburzenia relacji międzyludzkich
- Brak empatii, czyli brak zrozumienia potrzeb i myślenia innych ludzi. Czasem zbytnie zwracanie uwagi na zachowania innych, o ile mają one wpływ na samoocenę narcyza,
- Problemy z budowaniem relacji intymnych, powierzchowność relacji, skupienie na własnych potrzebach.
c). Poczucie bycia uprzywilejowanym, wyjątkowym, skupianie na sobie uwagi,
d). Poszukiwanie uwagi.
Stwierdzenie osobowości narcystycznej wymaga przekraczania norm społecznych dotyczących prezentowania wyżej wymienionych cech.
Przyczyny narcyzmu
Cechy narcyzmu rozwijają się przez cały okres dorastania. Są wyraźnie widoczne u dzieci, lecz w tym wieku jest to naturalny etap rozwoju. Narcyzm może rozwinąć się z powodu stawiania dziecku zbyt dużych wyzwań, jak też przez przesadne podkreślanie najmniejszych osiągnięć. Osoba narcystyczna może dążyć do szczególnej uwagi innych osób, bo nie otrzymywała jej wystarczająco, bądź też otrzymywała ją ciągle i się do tego przyzwyczaiła. Nie ma jednej, właściwej teorii tłumaczącej powstawanie narcyzmu. Badacze wskazują też na odmienne przyczyny różnych jego rodzajów. Istotne wydaje się być jednak przesadne „pompowanie” samooceny dziecka lub uzależnianie miłości od jego sukcesów, co jest połączone z wpływem współczesnej kultury – o czym napisano powyżej.
Rodzaje narcyzmu
Wyróżnia się przede wszystkim narcyzm wielkościowy i nadwrażliwy. Narcyzm wielkościowy jest ekstrawertyczny, dominujący, poszukuje kontaktu z innymi ludźmi, ma plany i stabilną, wysoką samoocenę. Natomiast narcyzm nadwrażliwy charakteryzuje się olbrzymią podatnością na krytykę i zranienie. Osoby z tym rodzajem narcyzmu są introwertyczne, wrogie, zamknięte w sobie i łatwo się poddają, gdyż mają niestabilną samoocenę (poczucie beznadziei na przemian z poczuciem wyjątkowego znaczenia).
Leczenie narcyzmu
Jedynym właściwym leczeniem narcyzmu jest psychoterapia. Podobnie jak w innych zaburzeniach osobowości. Szczególnie wyspecjalizowana w tym rodzaju problemów jest psychoterapia z nurtu psychodynamicznego. Niemniej, osoby narcystyczne rzadko pojawiają się u terapeutów – głównie ze względu na brak dostrzegania problemu. W wypadku spiętrzenia się wyzwań życiowych i porażek, narcyz (szczególnie nadwrażliwy) może zgłosić się do lekarza – psychiatry, w związku ze współwystępującą depresją, bądź lękiem. Innym powodem mogą być problemy w związku.
Narcyzm to cecha osobowości charakteryzująca się przekonaniem o wyjątkowym znaczeniu własnej osoby. Narcyz chce być w centrum uwagi, pragnie być chwalony i ceniony. Wiąże się to z nierozpoznawaniem uczuć i potrzeb innych ludzi. Ponadto osoby narcystyczne mają problemy z tworzeniem trwałych związków intymnych, wykazują małe zainteresowanie zaangażowaniem uczuciowym i chcą być tą ważniejszą „połówką”.
tak