Co to jest próchnica zębów? Objawy, przyczyny i czynniki sprzyjające rozwoju próchnicy. Leczenie i profilaktyka próchnicy

Ból, dyskomfort w jamie ustnej, obolałe dziąsła, nieprzyjemne uczucie podczas jedzenia słodkich czy zimnych pokarmów – brzmi znajomo? Z pewnością każdy z nas doświadczył w przeszłości któregoś z owych objawów. Zazwyczaj są one efektem jednej z najczęstszych chorób zębów – próchnicy. Dotyka ona zarówno najmłodszych, dorosłych jak też seniorów. Jej przebieg jest często bezobjawowy, a do jej diagnostyki dochodzi z reguły wówczas, gdy jej rozwojowi zaczynają towarzyszyć doznania bólowe. To właśnie ta dolegliwość najczęściej zmusza pacjentów do wizyty w gabinecie stomatologicznym. Według Światowej Organizacji Zdrowia WHO, jest ona najczęściej występującą chorobą w obrębie narządu żucia. Z dozą poczucia humoru, możemy nazwać ją “królową chorób zębów”.

Co to jest próchnica zębów?

Próchnica zębów to choroba bakteryjna. Dotychczas uważana była ona za infekcyjną chorobę transmisyjną, jednak na chwilę obecną pogląd ten został obalony. Jej geneza polega na stopniowej destrukcji twardych tkanek zęba: szkliwa, zębiny i cementu, przy udziale kwasów pochodzenia bakteryjnego. Początkowo powoduje ona demineralizację (odwapnienie), a następnie zupełny rozpad substancji, będących składowymi ww. tkanek.

Objawy próchnicy zębów

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.
Zapisuję się

Pierwsze objawy rozwoju procesu próchnicowego nie są zauważalne gołym okiem. Wraz ze stopniowym rozwojem, zmiany próchnicowe przybierają postać “białej plamy”. Taka postać bez większych problemów zauważona jest przez pacjenta lub przez lekarza dentystę. W takim stadium można zahamować dalszą progresję procesu próchnicowego, stosując podstawowe działania zapobiegawcze, takie jak staranne mycie zębów, ograniczenie spożywania cukrów czy też miejscowe stosowanie preparatów na bazie fluoru. W sytuacji, gdy proces nie zostanie zahamowany, ulega on dalszej progresji. Próchnica pogłębia się, infekując coraz to głębiej położone tkanki zęba. Wówczas w zależności od tego jaki stopień rozwoju osiągnęła może dawać szereg niepokojących objawów:

  • bóle samoistne (takie, których obecność nie była wywołana działaniem jakiegokolwiek czynnika);
  • przykry oddech;
  • dyskomfort podczas spożywania zimnych/ciepłych/słodkich/słonych pokarmów;
  • tkliwość i ból podczas szczotkowania zębów;
  • ubytki w zębie.

Przyczyny próchnicy zębów

Główną przyczyną rozwoju procesu próchnicowego są wcześniej już wspomniane kwasy organiczne, które wytwarzane są przez bakterie kolonizujące płytkę nazębną. Na chwilę obecną za bakterie próchnicotwórcze uważa się paciorkowce zmienne Streptococcus mutans oraz pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus acidophilus. Ich działanie polega na fermentacji węglowodanów (cukrów), które są dostarczane wraz z pożywieniem. W efekcie tego tworzą się kwasy, które powodują stopniowy spadek pH środowiska (zakwaszenie środowiska). Powtarzanie się tego procesu powoduje demineralizację i rozwój próchnicy.

Należy jednak pamiętać, że obecnie przyjmuje się pogląd, że do rozwoju zmiany próchnicowej nie wystarczy sama obecność kwasów pochodzenia bakteryjnego, ale współdziałanie 4 czynników :

  • obecności płytki nazębnej kolonizowanej przez bakterie;
  • podaż węglowodanów (spożywanych cukrów);
  • podatność powierzchni zęba;
  • odpowiednio długi czas wspólnego działania ww. czynników.

Czynniki sprzyjające rozwoju próchnicy

  • Niewłaściwa higiena jamy ustnej

Nieodpowiednia higiena, czy też jej zupełny brak jest jednym z podstawowych czynników, który sprzyja rozwojowi procesu próchnicowego. Zaleganie resztek pokarmowych, złogi płytki nazębnej, czy też osadzający się na zębach kamień w znacznym stopniu sprzyjają procesom demineralizacji. Dlatego zawsze należy pamiętać o istocie dbania o nasze uzębienie: myciu zębów co najmniej 2 razy dziennie, doborze odpowiedniej szczoteczki, stosowaniu past do zębów na bazie fluoru oraz starannym oczyszczaniu przestrzeni międzyzębowych za pomocą nici dentystycznej czy szczoteczek międzyzębowych. Bardzo pomocne jest też regularne stosowanie płynu do higieny jamy ustnej. Częstotliwość jego stosowania powinna być określona w etykiecie informacyjnej produktu. Od czego zależy? Przede wszystkim od składu produktu. Płukanki na bazie alkoholu powinny być stosowane rzadziej, niż te które nie zawierają go w swoim składzie. Szczególną uwagę należy zwrócić na produkty, które w swoim składzie zawierają chlorheksydynę – ich stosowanie nie powinno być dłuższe niż 2 tygodnie. Kiedy stosować płukanki? W jakich porach dnia? Część specjalistów uznaje pogląd, że ich stosowanie tuż po umyciu zębów jest niewłaściwe, ponieważ powoduje to obniżenie skutecznego działania pasty do zębów. Mimo to, znaczna większość lekarzy zajmuje zgodne stanowisko, mówiące o istocie używania płynów zarówno po szczotkowaniu, oraz uzupełniającego użycia go w ciągu dnia, w zależności od indywidualnych potrzeb.

  • Nieodpowiednia dieta

Dieta bogata w cukry znacząco wpływa na rozwój procesu próchnicowego. Dostarczane z pożywieniem węglowodany są idealną pożywką dla bakterii bytujących w płytce nazębnej. Oczywiście, ich zupełna eliminacja z diety jest nierealna, a przede wszystkim szkodliwa dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nie zmienia to jednak faktu, że ich świadoma redukcja – ograniczenie “podjadania” między posiłkami, spożywania słodyczy, a także słodkich napojów, przyniesie ogrom pozytywnych efektów. Węglowodany nie wpływają wyłącznie na stan naszego uzębienia, ale też na stabilne funkcjonowanie całego organizmu. Zbilansowana dieta pozwala na utrzymanie nie tylko zdrowych zębów, ale też doskonałej kondycji organizmu. Ponadto, przyczynia się ona do poprawy naszego samopoczucia oraz wpływa na redukcję stresu, co w dzisiejszej dobie jest bardzo istotnym aspektem.

  • Kserostomia

Kserostomia jest zaburzeniem, polegającym na zmniejszonym wydzielaniu śliny. Ślina jest niezwykle istotna dla zachowania optymalnego zdrowia jamy ustnej. Stanowi ona dla zębów barierę ochronną, bierze udział w trawieniu pokarmów, a co najważniejsze – normalizuje pH jamy ustnej. W momencie jej deficytu, zęby są znacznie bardziej narażone na ryzyko rozwoju próchnicy.

  • Wady zgryzu

Nieprawidłowe ustawienie zębów w łuku powoduje nadmierne odkładanie się płytki nazębnej, a także utrudnia jej sukcesywne usuwanie. Często miejsca jej zalegania są tak usytuowane, że oczyszczenie ich za pomocą podstawowych akcesoriów higieny jamy ustnej jest praktycznie niemożliwe. W efekcie stwarzane są idealne warunki do rozwoju procesu próchnicowego. Zazwyczaj tyczy się to zębów stłoczonych czy wklinowanych.

  • Przyjmowane leki

Przyjmowanie niektórych leków może wiązać się z ryzykiem wzmożonego rozwoju procesu próchnicowego. Leki przeciwdepresyjne, przeciwhistaminowe, przeciwbólowe, przeciwlękowe, cytostatyczne czy moczopędne mogą powodować zmniejszone wydzielanie śliny. Prowadzi to nie tylko do odczucia suchości w jamie ustnej, ale też zwiększa ryzyko rozwoju procesu próchnicowego.

Należy tu także zaznaczyć, jak niekorzystne dla rozwoju uzębienia płodu jest przyjmowanie w okresie ciąży przez matkę tetracyklin. Leki te kumulują się w szkliwie zębów. Wskutek ich przyjmowania, dziecko może w przyszłości mieć znaczne problemy nie tylko z przebarwieniami w obrębie zębów, ale także z ich ogólnym osłabieniem oraz dużą podatnością na rozwój procesów próchnicowych.

  • Choroby ogólnoustrojowe

Choroby ogólnoustrojowe w dużej mierze mogą przyczyniać się do rozwoju próchnicy. Jednym z takich zaburzeń jest refluks żołądkowo przełykowy. Kwaśne treści żołądkowe mogą dostawać się przez przełyk do górnych części układu pokarmowego. Wskutek tego może dojść do zakwaszenia środowiska jamy ustnej i problemów z uzębieniem. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się także pacjenci z cukrzycą. Zwiększony poziom glukozy we krwi powoduje znaczny wzrost ryzyka próchnicy oraz chorób dziąseł. Szczególną uwagę należy zwrócić także na kobiety ciężarne – są one szczególnie narażone na wymioty, związane z ich stanem. Kwaśne treści zwiększają erozję szkliwa, oraz przyczyniają się do procesów demineralizacji. Dlatego należy bacznie dbać i obserwować stan ich uzębienia.

  • Diagnostyka próchnicy zębów

Na przestrzeni ostatni lat wraz z rozwojem technologii pojawiło się coraz więcej narzędzi, które umożliwiają sprawne diagnozowanie procesu próchnicowego, oraz określenie jego zasięgu. Podstawowym badaniem jest klasyczne zgłębnikowanie. Lekarz za pomocą cienkiego narzędzia o ostrym haczykowatym zakończeniu – zgłębnika – dotyka powierzchni zęba, które mogą być miejscem rozwoju próchnicy. W momencie gdy ostry koniec narzędzia “haczy” w danym miejscu, jest to dla nas wskazówką, że w jego obszarze może rozwijać się proces próchnicowy.

Kolejne badanie, które daje szereg istotnych informacji dla diagnostyki próchnicy to obrazowe badanie stomatologiczne, czyli zdjęcia rentgenowskie. W zależności od projekcji, w jakiej zostały wykonane zdjęcia mogą się od siebie różnić, dostarczać też nieco innych informacji. Podczas diagnostyki próchnicy można bazować na zdjęciach punktowych, skrzydłowo-zgryzowych, pantomograficznych czy cefalometrycznych.

Przy diagnostyce próchnicy można korzystać także z metod opartych na zjawiskach optycznych, tj. metodzie transiluminacji oraz fluorescencji i metod elektrycznych. Metoda transiluminacji polega na diagnozowaniu ubytków próchnicowych przy użyciu zimnego światła, którego źródłem jest lampa do polimeryzacji materiałów kompozytowych. Procedura tej metody jest niezwykle prosta i bezbolesna. Lekarz umieszcza końcówkę światłowodu w okolicy szyjki zęba od strony przedsionka jamy ustnej,

Metoda fluorescencji w diagnostyce ubytków próchnicowych wykorzystuje wiązkę widzialnego światła, oraz różnicę w pomiarze fluorescencji przez zdrowe tkanki zęba, a te zmienione próchnicowo. Zdrowe powierzchnie zęba wykazują większą przepuszczalność światła, w porównaniu z tkankami odwapnionymi. Metody elektryczne wykorzystują przede wszystkim fakt, że szkliwo zęba jest bardzo dobrym izolatorem. Oznacza, że w stanie pełnego zdrowia, nie przewodzi ono prądu elektrycznego. W momencie, gdy dochodzi do rozwoju procesu próchnicowego, szkliwo zaczyna być zdemineralizowane i porowate. Wówczas jego elektryczny opór zmniejsza się, czyli wiązka elektryczna może przez nie przepływać.

Leczenie próchnicy zębów

Przebieg procesu leczenia próchnicy zębów jest uzależniony od stopnia jej zaawansowania. W momencie, gdy zmiana jest w początkowym stadium zaawansowania, wystarczy zastosować wcześniej już wspomniane podstawowe środki higieny oraz wspomóc się profilaktyką fluorkową np. w postaci lakierów bądź żeli na bazie fluoru. Gdy progresja zmiany jest na tyle duża, że nie ulegnie ona samoistnemu zahamowaniu, należy zmienione tkanki usunąć mechanicznie. Lekarz dentysta wykonuje to za pomocą specjalnie przeznaczonych do tego wierteł, pracując przy tym kątnicą bądź turbiną. Powstały po usunięciu próchnicowo zmienionych tkanek ubytek, należy starannie wypełnić. Wypełnienie ma na celu zahamowanie poszerzania się ubytku, a także zapewnienie estetycznego wyglądu odbudowanych części zęba w jamie ustnej. Podstawowym materiałem stosowanym do wypełniania ubytków jest kompozyt. Materiały te od lat są stosowane w praktyce lekarskiej. Posiadają one bardzo dobre wiązanie z tkankami zęba, są też stosunkowo trwałe. Niezwykłą zaletą materiałów kompozytowych jest też bardzo szeroka gama ich odcieni – daje to lekarzowi możliwość doboru koloru, który idealnie odzwierciedli naturalną barwę zęba.

Czy wiesz że: Aby zapobiec rozwojowi próchnicy wystarczy między posiłkami przepłukać jamę ustną czystą wodą? Krótkie przepłukanie jest w stanie usunąć około połowy pozostałości resztek pokarmowych, natomiast płukanie przez ok 1,5 minuty może nawet całkowicie usunąć pozostałości po jedzeniu!

Innym materiałem stosowanym do wypełnień jest amalgamat. W dzisiejszych czasach coraz więcej lekarzy rezygnuje z jego zastosowania, co nie zmienia faktu że poprzedni wiek był dla niego “czasami świetności”. Materiał będąc stopem rtęci i innych metali charakteryzował się niezwykłą trwałością, niską ścieralnością, a także wykazywał właściwości bakteriobójcze. Jego srebrna barwa pozostawała wiele do życzenia w kwestiach estetycznych, dlatego też stosowany jest głównie do wypełnień zębów bocznych. Niestety, obecność rtęci w jamie ustnej może prowadzić do tego, że będzie ona ulegać stopniowemu uwalnianiu się do organizmu, co ze względu na jej toksyczność, może być do niezwykle ryzykowne dla zdrowia. Dlatego też w 2017 r. Parlament Europejski przyjął tzw. Konwencję Minamaty – zgodnie z jej treścią, do 2030 r. na terenie Unii Europejskiej stosowanie amalgamatów powinno być całkowicie wycofane z praktyk stomatologicznych.

Profilaktyka próchnicy zębów

Podstawą profilaktyki choroby próchnicowej jest dbanie o higienę jamy ustnej. Stosowanie odpowiednich past do zębów, płukanek, ale przede wszystkim staranne i regularne mycie zębów stanowi połowę sukcesu w drodze po zdrowy uśmiech. Odpowiednio dobrana pasta do zębów powinna mieć w swoim składzie stężenie fluoru mieszczące się w granicach 1400-1500 ppm. Pierwiastek ten ma ogromny wpływ na kondycję uzębienia – wzmacnia szkliwo zębów, hamuje ryzyko rozwoju próchnicy, a także zwiększa odporność zębów na obecne w otoczeniu kwasy. W przypadku szczególnych schorzeń w obrębie jamy ustnej, jak np. nadwrażliwość dziąseł czy też przebarwienia koron zębów, należy skonsultować się z lekarzem dentystą w celu wyboru pasty, której użycie pozwoli nam zminimalizować skalę problemu. Płukanki do zębów nie są w stanie zastąpić regularnego i dokładnego szczotkowania, jednak ich użycie może znacząco wspomóc higienę jamy ustnej. Płyn jest w stanie dotrzeć w miejsca, które są nieuchwytne dla włosia szczoteczki do zębów. Ponadto, stanowi on dodatkową formę radzenia sobie z problemami takimi jak nieświeży oddech, nadwrażliwość dziąseł czy nadmierne osadzanie się kamienia nazębnego. Użycie płynu do płukania jamy ustnej powinno być zgodne z zaleceniami na opakowaniu – część płynów, szczególnie tych na bazie alkoholu, może być stosowana 1-2 razy dziennie, inne natomiast mogą być stosowane nawet 5-6 razy na dobę. Higiena jamy ustnej powinna być też uzupełniona regularnym i starannym nitkowaniem zębów, czy stosowaniem szczoteczek międzyzębowych – akcesoria te są niezwykle przydatne w oczyszczaniu powierzchni stycznych zębów (miejscach styku jednego zęba z drugim), które bardzo często są miejscem początku rozwoju procesu próchnicowego.

Zapamiętaj: Dieta bogata w cukry znacząco wpływa na rozwój procesu próchnicowego. Dostarczane z pożywieniem węglowodany są idealną pożywką dla bakterii bytujących w płytce nazębnej.

Bardzo istotne jest także ograniczenie spożycia niezdrowych cukrów. Cukierki, batony, czekolada, czy żelki to przekąski po które sięgamy stosunkowo często. Jak wskazuje szereg analiz, obecny okres pandemii sprawił, że nasza tendencja do tego by sięgać po “słodkich przyjaciół” diametralnie wzrosła. Zapominamy jednak o tym, że takie wybory żywieniowe są olbrzymim obciążeniem dla naszego organizmu, w tym też dla kondycji jamy ustnej.Zarówno słodycze, ale też słodkie napoje czy przetworzona żywność mają bardzo negatywny wpływ na stan uzębienia. Cukry w obecności bakterii ulegają fermentacji, w efekcie czego dochodzi do stopniowego spadku pH w obrębie jamy ustnej oraz stopniowej destrukcji twardych tkanek zęba. Warto więc wprowadzić w życie nawyki, jakimi jest sięganie po świeże owoce i warzywa. Mimo tego, że w nich także zawarte są węglowodany, to nie wpływają one na stan zębów tak szkodliwie, jak to ma miejsce w przypadku wyżej wymienionych przekąsek. Ponadto, zarówno owoce, jak też warzywa są źródłem witamin, które nie tylko wzmacniają zęby, ale są też niezbędnym elementem ich prawidłowego rozwoju.

W drodze po zdrowy uśmiech należy też pamiętać o regularnych wizytach w gabinecie stomatologicznym. Staranne oko lekarza stomatologa czasami jest jedyną alternatywą dla szybkiego wykrycia początków próchnicy, oraz szybkiej interwencji.

Reasumując, ryzyko próchnicy zębów zależy przede wszystkim od naszych nawyków. Mimo tego, że prędzej czy później choroba dotknie zapewne większość z nas, to świadome podejście do jej tematu pozwoli na jej szybką eliminację. Zachowując podstawowe zasady dbania o zdrowie i higienę jamy ustnej, a także dbając o zbilansowaną dietę może zminimalizować jej rozwój. Regularne wizyty w gabinecie zapewnią zdecydowanie możliwość jej szybkiego wykrycia, jednak większość sukcesu w jej zapobieganiu leży po naszej stronie. Pamiętajmy – zęby mamy jedne na całe życie!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *