Urazy zębów zdarzają się niezwykle często. Są efektem upadków, potyczek podczas gier zespołowych, wypadków komunikacyjnych czy też zwykłego pecha. Ważne jest, aby wiedzieć jak się zachować – zarówno podczas złamania, jak i tuż po nim. Ta podstawowa wiedza już niejednokrotnie pokazała, że nawet beznadziejne przypadki przy dobrym zaopatrzeniu i odpowiednio szybkiej reakcji, przynoszą niespodziewanie dobre efekty leczenia! Dlatego też każdy z nas powinien zapoznać się z podstawowymi informacjami, dotyczącymi urazów zębów,
Czym są urazy zębów?
Urazy zębów są efektem ich kontaktu z obiektem, który był w stanie wygenerować taką ilość siły, która doprowadziła do nadwyrężenia lub przerwania ciągłości tkanek. Uraz zęba jest uszkodzeniem, w którego efekcie doszło do nadwyrężenia lub przerwania ciągłości tkanek. Urazy są efektem zadziałania na ząb konkretnej siły. Może być ona wywołana zderzeniem, upadkiem, ciosem, a nawet nieodpowiednim ugryzieniem twardego pożywienia!
Jakie są rodzaje urazów zębów?
Obecnie dostępna jest bardzo duża liczba klasyfikacji urazów zębów. W Polsce często stosowana jest klasyfikacja Ellisa. Dzięki swojej przejrzystości znajduje one ogromne uznanie zarówno wśród klinicystów, jak też pacjentów.
Na jej podstawie wyróżniamy 9 podstawowych rodzajów urazów zębów:
- złamanie korony w obrębie szkliwa – jedno z najmniej poważnych złamań. Leczenie opiera się na wygładzeniu ostrych brzegów i aplikacji na powierzchnię złamania profesjonalnych preparatów fluorkowych,
- złamanie korony w obrębie szkliwa i zębiny – leczenie opiera się na pokryciu zębiny preparatem na bazie wodorotlenku wapnia lub tlenku cynku z eugenolem, a następnie odbudowie utraconego fragmentu zęba materiałem złożonym,
- złamanie korony zęba z obnażeniem miazgi – leczenie ma na celu zachowanie żywej miazgi. W tym celu stosuje się pokrycie bezpośrednie, polegające na zastosowaniu preparatu MTA lub Biodentine. Ewentualnie można zastosować zabieg amputacji częściowej miazgi,
- złamanie korony zęba z następczą martwicą miazgi – antyseptyczne leczenie kanałowe,
- zwichnięcie całkowite zęba – replantacja z zachowaniem żywej miazgi / replantacja po zewnętrznym leczeniu endodontycznym,
- złamanie korzenia zęba – ekstrakcja / możliwość szynowania,
- zwichnięcie częściowe zęba – miękka dieta, okresowe badania kliniczne, unieruchomienie,
- złamanie korony w okolicy szyjki – leczenie endodontyczne / ekstrakcja,
- urazy zębów mlecznych.
Jakie są przyczyny urazów zębów?
Przyczyny urazów możemy podzielić na dwie podstawowe grupy: bezpośrednie i pośrednie. Do najczęstszych przyczyn bezpośrednich należy stosowanie przemocy, wypadki komunikacyjne, gry zespołowe, upadki, stosowanie zębów do niewłaściwych czynności (np. otwierania butelek na kapsle) czy nagryzanie twardych przedmiotów. Do pośrednich powodów zalicza się głównie czynniki behawioralne, polegające na zwiększonej skłonności do podejmowania ryzykownych zachowań, uprawianiu sportów ekstremalnych, hiperaktywności.
Należy zaznaczyć, że przyczyny te są inne dla danej grupy wiekowej. Młodsze dzieci, do ok. 3 roku życia, doznają zwykle upadków i uderzenia zębami o twarde przedmioty. Starsze dzieci, w okresie szkolnym, doznają zwykle urazów spowodowanych przed upadki, gry zespołowe, a także bójki. U osób dorosłych większość przypadków związana jest z upadkami, wypadkami komunikacyjnymi lub nieprawidłową eksploatacją zębów, czy nagryzieniem na twardy przedmiot.
Omawiając przyczyny urazów, należy także pamiętać o czynnikach predysponujących. Bez wątpienia, jednym z istotniejszych jest protruzja zębów siecznych, czyli nic innego jak ich wychylenie. Dzieci z taką wadą ulegają urazom zębów aż dwukrotnie częściej! Wyjątkowo narażeni są także pacjenci chorujący na padaczkę. Aż ⅓ urazów zębów w tej grupie związana jest z wystąpieniem napadów padaczkowych. Niepełnosprawność fizyczna i zaburzenia koordynacji mięśniowej również należą do grupy o zwiększonym ryzyku wystąpienia złamania lub zwichnięcia w obrębie zęba.
Leczenie urazów zębów
Bez wątpienia, podstawową czynnością, od jakiej należy rozpocząć leczenie urazów zębów, jest zgłoszenie się do gabinetu stomatologicznego. Tam, w zależności od tego jak poważny jest uraz, lekarz podejmuje decyzję o dalszym postępowaniu, konieczności leczenia oraz wyboru metody leczniczej. Postępowanie lekarza jest uzależnione od trzech podstawowych czynników:
- wieku pacjenta,
- czasu, jaki minął od urazu,
- warunkach, w jakich transportowany był ząb lub jego fragment.
Pierwsza pomoc w przypadku urazów zębów
Pierwsza pomoc w przypadku urazów jest uzależniona od tego, czego dokładnie uraz dotyczył i jakie są jego skutki. W momencie, gdy nie widzimy znaczących defektów: ząb nie jest złamany, wybity, zwiększona ruchomość występuje lub nie, podobnie z krwawieniem – zgłaszamy się jak najszybciej do gabinetu stomatologicznego w celu dalszej diagnostyki. Należy unikać samodzielnego “opatrywania” tkliwej okolicy, oczyszczania zęba etc. Dalsze postępowanie należy już do lekarza dentysty, który oceni jakie leczenie jest wymagane. W przypadku złamania zęba najlepszym rozwiązaniem jest odnalezienie utraconego fragmentu. Powinien on zostać umieszczony w pojemniczku, wypełnionym śliną, mlekiem lub roztworem soli fizjologicznej. Nie należy transportować go “na sucho” lub zanurzonego w zwykłej wodzie! Takie postępowanie daje szansę na to, że lekarz dentysta będzie mógł podjąć próbę doklejenia utraconego fragmentu.
Co w przypadku, gdy nie udało nam się znaleźć utraconego fragmentu?
Wówczas także udajemy się do gabinetu stomatologicznego. Tam lekarz oczyści oraz zaopatrzy tkliwą okolicę, oraz podejmie kroki wobec dalszego leczenia. Zwykle utracony fragment odbudowywany jest przy pomocy materiału kompozytowego. Ząb wygląda zwykle w taki sam sposób, jak przed wypadkiem.
Zapamiętaj: Urazy zębów są efektem ich kontaktu z obiektem, który był w stanie wygenerować taką ilość siły, która doprowadziła do nadwyrężenia lub przerwania ciągłości tkanek.
Jak należy się zachować, gdy mamy do czynienia z zupełnym wybiciem zęba? W tym przypadku naszym najważniejszym wrogiem jest czas. Należy wówczas działać bardzo szybko i sprawnie. Podobnie jak w przypadku złamania – niezwykle istotne jest odnalezienie utraconego zęba i umieszczenie go w pojemniczku wypełnionym śliną, mlekiem lub solą fizjologiczną. Po przybyciu lekarz dentysta będzie mógł podjąć próbę replantacji utraconego zęba. Działanie to wymaga zwykle zastosowania czasowego unieruchomienia, które ma na celu zmniejszenie obciążenia zęba siłami zgryzowymi. Należy zaznaczyć, że leczenie to jest zwykle leczeniem warunkowym. Oznacza to, że może ono zakończyć się niepowodzeniem. Jego sukces uzależniony jest od czasu, jaki minął od zdarzenia, roztworze, w jakim transportowany był ząb i wieku pacjenta. Bez wątpienia należy jednak zaufać działaniom swoje lekarza dentysty. Z pewnością wszystkie podjęte kroki, będą miały na celu uratowanie naszego uśmiechu i utrzymanie go w stanie jak najlepszego zdrowia!
Profilaktyka urazów zębów stałych
Co możemy zrobić, aby uchronić nasz uśmiech? Tak naprawdę wszystko zależy od tego, jakie sytuacje są w naszym przypadku obarczone największym ryzykiem wywołania urazów w obrębie jamy ustnej.
Czy wiesz że: istnieje specjalny płyn, który ma za zadanie stworzenie idealnych warunków do transportu wybitego zęba? Jest to roztwór Hanka. Służy on głównie jako pożywka dla hodowli tkankowych, jednak idealnie sprawdza się też jako środowisko dla wybitych zębów!
W przypadku dzieci bardzo trudno jest zniwelować ryzyko upadku. Nie posiadają one jeszcze tak zrównoważonej koordynacji ruchowej, mają wyjątkową ciekawość świata i chęć poznawania nowych miejsc, tak więc sprawa jest wyjątkowo skomplikowana. Mimo to, mamy kilka form ochrony, które przynoszą świetne efekty w zmniejszaniu ryzyka urazów w obrębie jamy ustnej:
- unikanie sytuacji, kiedy dziecko jest w ruchu, a jednocześnie posiada w buzi elementy takie jak smoczek, butelka, kubek,
- zabezpieczenie schodów bramkami ochronnymi,
- zabezpieczenie ostrych krawędzi mebli specjalnymi nakładkami – zachowanie to jest przydatne głównie wtedy, gdy dziecko zaczyna chodzić,
- przewożenie maluchów w fotelikach samochodowych atestowanych.
W przypadku większych dzieci oraz dorosłych podstawa profilaktyki urazów opiera się zminimalizowaniu ryzyka ich wystąpienia podczas uprawiania sportów. Działania w tym celu można przedstawić za pomocą skrótu EDU:
- E – EDUKUJ. Odpowiednia edukacja dzieci, dorosłych trenerów i opiekunów wnosi niezwykle wiele w profilaktyce urazów zębów. Zwiększenie świadomości ryzyka wystąpienia tego typu wypadków sprawia, że zarówno uczestnicy, jaki opiekunowie są bardziej ostrożni.
- D – DYSCYPLINA. Odpowiednie dostosowanie gier sportowych do wieku dziecka jest niezwykle ważne w profilaktyce urazów. Każda dyscyplina sportowa wiąże się z określonymi regułami. Zdarza się, że dzieci są zbyt małe, aby odpowiednio się zdyscyplinować i przestrzegać określonych zasad. Sytuacje takie zwiększają ryzyko wystąpienia zderzeń, upadków, a co za tym idzie – urazów zębów.
- U – UPEWNIJ SIĘ. Zawsze należy upewnić się, że stosowany przez nas sprzęt lub urządzenia sportowe są bezpieczne oraz spełniają wszystkie stawiane mu wymogi bezpieczeństwa.
Alternatywą jest skorzystanie ze specjalnych ochraniaczy na twarz, kasków, a także ochronnych szyn nazębnych. Dwa pierwsze sprawdzają się głównie podczas jazdy na rowerze, rolkach, hulajnodze i nartach. Szyny nazębne są za to niezwykle popularne w środowisku bokserskim.