Zapalenie gardła i często z tym połączone zapalenie migdałków podniebiennych, należą do jednych z najczęstszych stanów w praktyce lekarza pierwszego kontaktu. Zastanówmy się, ile razy każdy z nas miał tak zwane “przeziębienie” z bólem gardła w przeciągu choćby ostatniego roku. Czym najczęściej spowodowane jest zapalenie gardła i jak skutecznie je leczyć?
Co to jest zapalenie gardła?
Jest to stan zapalny błony śluzowej gardła, często razem z zajęciem tkanki limfatycznej gardła (czyli właśnie migdałków podniebiennych). Stan ten z reguły wywołany jest przez zakażenie wirusowe lub bakteryjne.
Zapamiętaj: Zapalenia zarówno bakteryjne, jak i wirusowe są zakaźne.
W tym miejscu warto zaznaczyć różnice w przebiegu choroby, a konkretniej lokalizacji, w zależności od wieku. Mianowicie u dzieci, u których system odpornościowy jest jeszcze słabiej rozwinięty, a zwłaszcza odporność miejscowa błon śluzowych, pierwszym miejscem, które może przeciwstawić się zakażeniu są właśnie migdałki podniebienne. Dlatego to właśnie w nich pojawia się zakażenie. Natomiast u dorosłych, którzy mają już w pełni rozwiniętą odporność miejscową, zakażenie z reguły ogranicza się do błony śluzowej gardła.
Objawy zapalenia gardła
Objawy zapalenia gardła mogą się różnić w zależności od czynnika je wywołującego. Jednak jest grupa objawów, które pojawiają się we wszystkich zapaleniach. W tym akapicie skupimy się na grupie objawów wspólnych, pojawiających się niezależnie od etiologii. Należą do nich:
- ból gardła, zwłaszcza przy przełykaniu;
- ból głowy;
- złe samopoczucie;
- gorączka lub stan podgorączkowy;
- powiększenie szyjnych węzłów chłonnych.
Natężenie poszczególnych objawów wraz z dodatkowymi, towarzyszącymi zależą od przyczyny wywołującej zapalenie. Omówimy je w bliżej w dalszych akapitach.
Przyczyny zapalenia gardła
Zapalenie gardła najczęściej wywołane jest przez zakażenie. Możemy podzielić je na dwie zasadnicze grupy:
- bakteryjne zapalenia gardła, które wywołują przede wszystkim Streptococcus pyogenes, Arcanobacterium haemolyticum, Fusobacterium necrophorum oraz rzadziej Neisseria gonorrhoeae, Mycoplasma pneumoniae, czy Chlamydia sp.;
- wirusowe: RSV, Rhinowirusy, Adenowirusy, Coronawirusy, Coxsackiewirusy, Parainfluenza, wirus grypy A, HSV, EBV.
Wirusowe zapalenia gardła
Wirusowe zapalenia gardła stanowią >90% zapaleń u dorosłych i 70-80% zapaleń u dzieci. Zatem wirusy stanowią najczęstszą przyczynę zapaleń gardła niezależnie od wieku. Zapalenia wirusowe rozwijają się w ciągu 1-6 dni od zakażenia. Zaczynają się z reguły nieżytem nosa (katarem), czasem z towarzyszącym nieżytem spojówek do których to dołącza się ból gardła (z reguły o mniejszym nasileniu niż w przypadku zapaleń bakteryjnych). Ponadto pojawiają się:
- bóle mięśni i stawów,
- niewielka gorączka, a często nawet prawidłowa temperatura ciała,
- kaszel,
- chrypka,
- powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, a w przypadku mononukleozy zakaźnej (EBV) uogólnione powiększenie węzłów chłonnych i śledziony.
Bakteryjne zapalenia gardła
Bakteryjne zapalenia gardła występują rzadziej niż wirusowe. Wśród czynników etiologicznych u dzieci przeważają paciorkowce (PBHA), natomiast wśród dorosłych oprócz paciorkowców dużą rolę odgrywa Fusobacterium necrophorum. Zakażenia wywołane przez PBHA zaczyna się nagle silnym bólem gardła, zwłaszcza przy połykaniu, bólem głowy i wysoką gorączką (>38 st.C). Często zmienionej zapalnie błonie śluzowej gardła towarzyszy zapalenie migdałków podniebiennych z widocznymi na nich nalotami. Inne objawy to:
- nudności i wymioty (raczej u dzieci),
- ból brzucha,
- krwistoczerwony i obrzęknięty języczek podniebienny,
- język z nalotem, a następnie “malinowy”,
- powiększone węzły chłonne szyjne przednie,
- w przeciwieństwie do etiologii wirusowej, brak nieżytu nosa i kaszlu.
Zapalenia wywołane przez F. necrophorum mogą przebiegać podobnie z tym, że częściej się przedłużają i są nawracające.
Czy zapalenia gardła jest zaraźliwe?
Zapalenia zarówno bakteryjne, jak i wirusowe są zakaźne. W przypadku wirusów do zakażenia dochodzi u ok. ⅔ osób pozostających w kontakcie domowym z chorym. W przypadku zakażeń bakteryjnych to ryzyko wynosi ok. 25%. Okres zakaźności dla wirusowych wynosi 1-2 dni przed objawami i ok. 3 tygodni po wystąpieniu objawów. Dla PBHA okres zakaźności kończy się po 24h od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii lub 7 dni po ustąpieniu objawów (gdy nie stosowano antybiotyków).
Leczenie zapalenia gardła
Leczenie zapalenia gardła zależy od etiologii. Dla wirusów, czyli najczęstszych zapaleń, leczenie jest typowo objawowe. Co to oznacza? Stosuje się leki przeciwzapalne i przeciwgorączkowe np. ibuprofen, które jednocześnie działają przeciwbólowo. Dodatkowo można używać preparatów miejscowo przeciwbólowych, tabletek do ssania np. Cholinex. Przynoszą one dość dobrą poprawę, jednak nie wpływają na długość choroby.
Czy wiesz że: szczególną postacią zapalenia gardła i migdałków podniebiennych jest tzw. angina Plauta i Vincenta, która wywoływana jest przez krętki. Charakteryzuje się jednostronnym nalotem na górnym biegunie migdałka pod którym znajduje się owrzodzenie.
W przypadku nieżytu nosa stosuje się roztwór soli morskiej i krótkotrwale (do 3-4 dni) leki obkurczające błonę śluzową np. ksylometazolinę, ponadto można stosować wspomagająco preparaty witaminy C. Ostatnio popularne stają się tzw. leki przeciwwirusowe np. inozyna, jednak skuteczność ich działania jest niepewna. Najważniejszym lekiem w przypadku wirusów jest czas, organizm samoistnie musi sobie poradzić z zakażeniem. Inaczej jest w przypadku bakterii. Tutaj zasadnicze znaczenie ma stosowanie antybiotyków. Lekiem pierwszego wyboru są tutaj penicyliny, zwłaszcza fenoksypenicylina, drugim wyborem (w tym u ludzi uczulonych na penicyliny) są makrolidy np. klarytromycyna. Podobnie jak w zapaleniach wirusowych stosujemy leczenie objawowe.
Podsumowując, zapalenia gardła są niezwykle częstą przypadłością, zwłaszcza w obecnym okresie jesienno-zimowym. Dlatego warto znać podstawowe informacje na ich temat.