Czym jest przemoc domowa i gdzie szukać pomocy?

Przemoc domowa to temat boleśnie aktualny. Trudno określić skalę problemu, gdyż statystyki są zaniżone. Wynika to z faktu, że wiele ofiar wciąż nie zgłasza sprawy na policję. Przemoc domowa ma wiele twarzy i nie zawsze jest prosta do określenia. Warto przyjrzeć się jej rodzajom i mechanizmom, a także dowiedzieć się, gdzie szukać pomocy.

Czym jest przemoc domowa?

Przemoc domowa to zjawisko, które polega na tym, że jeden człowiek w rodzinie wykorzystuje swoją pozycję względem innych jej członków, by narzucać władzę, upokorzyć, wywoływać cierpienie lub ograniczyć ich wolność. Aby mówić o przemocy domowej, powinny spełnione być następujące kryteria:

działania przemocowe są intencjonalne i zamierzone,
są skierowane przeciwko członkowi lub członkom rodziny,
agresor posiada przewagę nad swoimi ofiarami,
dobra i prawa osobiste ofiar są naruszone,
działania agresora wywołują u ofiary cierpienie.

Zapamiętaj: Przemoc domowa często kojarzy się z fizyczną agresją. Może ona jednak być stosowana na wiele sposobów, które nie zawsze tak łatwo dostrzec, jak siniaki na skórze.

W polskich realiach najczęściej ofiarami przemocy domowej są kobiety i dzieci. Należy jednak podkreślić, że przemoc stosowana może być w różnych konfiguracjach, np. żony wobec męża, syna wobec matki, starszego rodzeństwa wobec młodszego. Przewaga agresora może wynikać z jego wieku, zasobów finansowych, funkcji, jakie pełni w rodzinie. Bywa również, że sprawca przemocy domowej wykorzystuje swoją przewagę psychiczną, perfekcyjnie manipulując, czemu czasem sprzyja brak asertywności u ofiary. Często jednak osoby doświadczające przemocy, podejmują starania w celu zmienienia swojej sytuacji, które jednak nie przynoszą skutku. Są nimi np. próby rozmowy ze sprawcą i uzyskania od niego obietnicy poprawy, uciekanie w sytuacji jego agresywnego zachowania, podporządkowywanie się, w nadziei, że agresor stanie się dzięki temu łagodniejszy.

Rodzaje przemocy domowej

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Przemoc domowa często kojarzy się z fizyczną agresją. Może ona jednak być stosowana na wiele sposobów, które nie zawsze tak łatwo dostrzec jak siniaki na skórze. Rodzaje przemocy domowej to:

Przemoc fizyczna – czyli zadawanie cierpienia fizycznego. Nie zawsze musi mieć to formę dotkliwego bicia. Szturchania, drapanie, ciągnięcie za włosy, lżejsze ciosy niekoniecznie powodują duży ból, ale w dłuższej perspektywie są upokarzające, a także naruszają nietykalność osobistą. Przemocą fizyczną jest również rzucanie w ofiarę różnego typu przedmiotami, które mogą ją zranić i przestraszyć. Zdarza się, że agresor stosuje bardziej wyrafinowane sposoby agresji fizycznej, np. gasi papierosa na ciele ofiary.
Przemoc psychiczna – głównie opiera się na komunikatach werbalnych, choć także pewne gesty, ignorowanie, czy milczenie mogą wywoływać u ofiary poczucie niższości i upokorzenia. Przemoc psychiczna może być „gorąca”. Wówczas agresor podnosi głos, stosuje wulgaryzmy, ubliża ofierze i grozi jej. Z kolei „zimna” przemoc psychiczna może być ubrana w spokojny ton głosu i grzeczne sformułowania. Mogą być to słowa krytyki, rozczarowania albo próby manipulacji. W dłuższej perspektywie będą one odbierać ofierze pewność siebie i ranić. Przemoc psychiczna to także chorobliwa zazdrość, najczęściej o partnera, przejawiająca się awanturami, próbą kontroli, oskarżeniami.
Przemoc seksualna – najczęściej ma formę gwałtu lub molestowania seksualnego. Przemocą seksualną należy nazwać również wszelkie zachowania mające na celu upokorzenie danej osoby ze względu na jej pożycie seksualne, płeć, orientację, czy potrzeby. Zaliczyć do niej można werbalne komunikaty o podtekście seksualnym, które są dla ofiary nieprzyjemne lub uwłaczające.
Przemoc ekonomiczna – bazuje na tym, że agresor stara się uzależnić od siebie ofiarę pod względem finansowym. W tym celu może zabronić jej pracy zarobkowej, izolować ją od znajomych i rodziny. Często sam podejmuje decyzję o wspólnych finansach, wydzielając ofierze dane kwoty lub wymagając od niej „odpracowania” uzyskanych pieniędzy. Przemocą ekonomiczną jest również wyprzedawanie wspólnych rzeczy lub wydawanie większych sum bez konsultacji.
Zaniedbanie – dotyczy zaniechania obowiązków względem drugiej osoby, np. nieprzygotowywanie posiłków, niepodawanie lekarstw, nieinteresowanie się losem i samopoczuciem ofiary, niedbanie o jej odpowiedni ubiór, niekupowanie dziecku przedmiotów niezbędnych do kontynuowania edukacji. Często ma charakter nie tylko materialny, ale również emocjonalny.
Nadopiekuńczość – często przybiera formę patologicznej kontroli nad drugą osobą, przez co jej wolność i prawa są ograniczone. Najczęściej spotykana w przypadku dzieci i młodzieży. Nadopiekuńczość nie pozwala im dorosnąć i wypracować adekwatne strategie radzenia sobie w życiu.

Objawy przemocy domowej

Objawy przemocy domowej nie zawsze są widoczne gołym okiem. Najczęściej jej symptomami są:

siniaki, zranienia, krwotoki, częste hospitalizacje,
niskie poczucie własnej wartości, niewiara w swoje możliwości,
poczucie beznadziei i bezradności, a także utraty kontroli,
przekonanie, że nie warto lub nie wolno mówić o tym, co dzieje się w domu,
przerażenie, stany lękowe, poczucie winy,
brak środków finansowanych na własne potrzeby,
niedożywienie i problemy ze zdrowiem,
przekonanie, że agresor zawsze postawi na swoim.

Przyczyny przemocy domowej

Przemoc domowa to zjawisko złożone. Nakłada się na nie wiele czynników, wśród których najczęściej wymienia się:

„dziedziczenie” wzorca przemocy w rodzinie – zarówno agresorzy, jak i ofiary to często osoby, które wychowały się w rodzinach, gdzie stosowano przemoc, przez co mogą mieć przeświadczenie, że relacje między ludźmi opierają się na określonych rolach (kata i ofiary);
mechanizmy podtrzymujące przemoc – np. poczucie bezradności (ofiara nie wierzy, że może uniezależnić się lub powstrzymać agresora), cykl przemocy (w którym po okresie agresji i wyładowania złości przychodzi okres spokoju, czasem padają obietnice poprawy ze strony agresora, co daje ofierze nadzieję, że sytuacja wreszcie się polepszy), brak reakcji ze strony otoczenia;
brak świadomości – ofiary często nie umieją postrzegać zachowań agresora w kategoriach przemocy, szukając czasem winy w sobie;
ofiara często ma zaniżone poczucie własnej wartości, jest przygnębiona, wycofuje się z życia społecznego, boryka się z poczuciem winy, czuje się odpowiedzialna za rodzinę;
agresor często posiada duże zdolności manipulacyjne, dzięki czemu potrafi w ofierze wzbudzać poczucie odpowiedzialności i winy, budując jednocześnie swój pozytywny obraz na zewnątrz, co utrudnia zdefiniowanie go jako sprawcy przemocy;
nierównowaga w relacji i silna zależność ofiary od agresora, np. żona nie pracuje i nie posiada oszczędności, co rodzi zależność finansową, dziecko jest w pełni uzależnione od działań rodzica, osoba starsza, która choruje i wymaga opieki;
uzależnienie sprawcy – bardzo często przemoc rodzi się na gruncie uzależnienia, np. od alkoholu i środków psychoaktywnych, hazardu;
specyficzne wzorce kulturowe, które mogą usprawiedliwiać akty przemocy albo tworzyć grunt pod ich występowanie;
przekonanie, że nie należy, a wręcz nie można mówić o sprawach rodzinnych publicznie, zwłaszcza, jeśli ma to negatywny wydźwięk („brudy trzeba prać we własnym domu”);
brak edukacji, niewiedza o przemocy domowej oraz o sposobach przeciwdziałania jej;
brak reakcji ze strony otoczenia, które może negować występujący problem lub nie chce mieszać się w „wewnętrzne sprawy” danej rodziny;
opieszałość lub nieadekwatne działania ze stron instytucji, do których zgłasza się osoba szukająca pomocy.

Przemoc domowa w Polsce

W Polsce statystycznie najczęściej ofiarami przemocy domowej są kobiety. Wynika to częściowo ze specyficznych wzorców kulturowych, wciąż silnie związanych z patriarchalnym modelem rodziny. Kobiety często czują ogromną presję, by dbać o ognisko domowe, tkwiąc latami w przemocowych związkach dla tzw. dobra dzieci. Wiele z nich stara się podtrzymywać iluzję normalnie funkcjonującej rodziny. Dane statystyczne wskazują również na to, że zdecydowana większość aktów przemocy w rodzinie w Polsce jest powiązana z chorobą alkoholową jednego z jej członków. W przypadku alkoholizmu partnera, kobieta często przejawia cechy osoby współuzależnionej, co oznacza, że podporządkowuje ona swoje życie jego nałogowi. Utrudnia to w efekcie proces wychodzenia z toksycznej relacji.

Gdzie ofiary przemocy domowej mogą szukać pomocy?

Ofiary przemocy domowej mają kilka możliwości uzyskania pomocy w ich trudnej sytuacji. Jedną z nich jest skorzystanie z infolinii Ogólnopolskiego Pogotowania dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” (801 120 002). Dzięki niej otrzymać można wsparcie, pomoc psychologiczną i prawną, a także informacje o najbliższych placówkach, do których należy się udać. Jedną z alternatyw jest również zgłoszenie sprawy na policję, najlepiej w momencie, gdy ma miejsce przemocowe zachowanie ze strony agresora. Policja ma możliwość założenia tzw. „Niebieskiej Karty”, która dokumentuje sytuację przemocy w rodzinie i może w przyszłości posłużyć, jako dowód procesowy w sądzie.

Czy wiesz że: przemoc domowa zdarza się nie tylko w biednych rodzinach, ale również tych zamożnych i cieszących się szacunkiem otoczenia?

Z problemem zgłosić można się także do Ośrodka Pomocy Społecznej, a w przypadku alkoholizmu agresora do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Trzeba jednak zaznaczyć, że ofiary przemocy domowej często boją się prosić o pomoc, nie są pewne czy sobie poradzą albo paraliżuje ich strach przed reakcją agresora. Dobrym rozwiązaniem jest wówczas udanie się na konsultację psychologiczną. Spotkania z psychologiem są pomocne w budowaniu pewności siebie i radzeniu sobie z trudnymi uczuciami oraz wspomnieniami. Bezpłatną pomoc psychologiczną uzyskać można w Punktach i Ośrodkach Interwencji Kryzysowej dostępnych na terenie całej Polski. Inny wariant to zgłoszenie się do Centrum Prawa Kobiet lub innej organizacji, która świadczy bezpłatną pomoc dla osób borykających się z tego typu problemem. Czasem mały krok, jak rozmowa z kimś z rodziny lub przyjacielem, może być początkiem dużych zmian.

Mówiąc o przeciwdziałaniu przemocy domowej należy również postawić na edukację społeczną. Niestety, wiele osób nie reaguje, mimo, że są świadkami stosowania przemocy. Wynika to często z obawy w ingerencję w czyjeś życie. W przypadku podejrzeń, że w danej rodzinie może dochodzić do agresji ze strony jednego z jej członków, warto podjąć się próby rozmowy z domniemaną ofiarą. Można przekazać jej wówczas słowa wsparcia i podpowiedzieć, gdzie szukać pomocy. Te małe gesty solidarności mogą mieć duże znaczenie. Osoba doświadczająca przemocy czuje się dostrzeżona i odzyskuje nadzieję na zmianę swojej sytuacji. Ofiary często są zagubione i nie potrafią nazwać pewnych zjawisk, tracą orientację co do tego, czy dana sytuacja jest przestępstwem, czy nie. Komunikaty z zewnątrz, a także jednoznaczna postawa wobec agresji i przemocy są więc bardzo istotne. Patrząc z tej perspektywy okazuje się, że przemoc domowa to zjawisko, z którym walczyć można także poprzez zwracanie na nie uwagi.