Wątroba zdrowego człowieka jest narządem nieparzystym, położonym pod prawym łukiem żebrowym. Wielu z nas bóle tej okolicy przypisuje właśnie dolegliwościom ze strony wątroby. Dodatkowymi niepokojącymi objawami wynikającymi ze schorzeń wątroby mogą być: żółtaczka (żółte zabarwienie widoczne na twardówkach oraz skórze), przewlekłe zmęczenie, zbyt długie krwawienie w przypadku urazu, masywne obrzęki różnych okolic i wiele innych. Jedną z technik umożliwiających medykom ustalenie właściwego rozpoznania jest osłuchiwanie. Co możemy usłyszeć podczas osłuchiwania wątroby? Czym właściwie są szmery wątrobowe?
Czym są szmery wątrobowe?
Wątroba człowieka pełni wiele funkcji, między innymi:
- produkuje czynniki krzepnięcia krwi, zapobiegające krwawieniom;
- wytwarza i wydziela żółć, która bierze udział w trawieniu pokarmów tłuszczowych;
- bierze udział w przemianie cholesterolu;
- przekształca glukozę (cukier prosty będący substancją energetyczną), w przypadku jej nadmiaru, w formę złożoną – glikogen, który może być odłożony w samej wątrobie oraz mięśniach i wykorzystany później;
- utylizuje erytrocyty – krwinki czerwone krwi, których główną funkcją jest transport tlenu niezbędnego do funkcjonowania organizmu;
- magazynuje żelazo oraz witaminy, takie jak witamina A oraz D;
- uczestniczy w detoksykacji organizmu, czyli w procesie pozbywania się substancji dla niego szkodliwych.
W związku z powyższym, jednocześnie wątroba odpowiedzialna jest za wiele procesów metabolicznych, wymagających sporego zapotrzebowania energetycznego. Nic dziwnego, że choroby wątroby są jednymi z częstszych dolegliwości. W przypadku wystąpienia chorób wątroby, podczas jej osłuchiwania możemy zdiagnozować szmery wątrobowe. Są to efekty akustyczne wynikające z nieprawidłowego przepływu krwi żylnej lub tętniczej przez wątrobę, lub procesu zapalnego toczącego się wewnątrz narządu. Wątrobę osłuchuje się przy użyciu stetoskopu, a pacjent znajduje się w pozycji leżącej na plecach.
Szmery wątrobowe – objawy
Szmery wątrobowe zazwyczaj towarzyszą chorobie wątroby. Same w sobie są wyłącznie efektem akustycznym wynikającym z zaburzeń hemodynamicznych (nieprawidłowy przepływ krwi przez narząd), dlatego można powiedzieć, że to szmery wątrobowe są objawem.
Wymienić można kilka rodzajów szmerów wątrobowych:
- brzuszny szum żylny – dokładna inspekcja wzrokowa może ujawnić poszerzenie naczyń żylnych widocznych na powierzchni jamy brzusznej. Niekiedy przybierają one formę tzw. głowy meduzy, czyli poszerzenia żył okolicy pępka, przypominających swoim wyglądem głowę słynnej greckiej mitologicznej postaci – Meduzy. Po przyłożeniu słuchawki stetoskopu, czasem usłyszeć można dźwięk o stałym, ciągłym charakterze, mogący promieniować w stronę klatki piersiowej. Jego charakter zmieniać się może w zależności od pozycji pacjenta, wdechu/ wydechu, fazy pracy serca. Istotne jest, aby szumu żylnego nie pomylić z odgłosem fali perystaltycznej (wywołanej ruchami pracujących jelit) lub odgłosami wynikającymi z wdechu/ wydechu;
- wątrobowy szmer tętniczy – ma pochodzenie tętnicze. Tętnice są naczyniami, którymi krew płynie od serca w stronę narządów; krew wyrzucana jest w momencie skurczu lewej komory serca. Aby ustalić pochodzenie tętnicze szmeru przydatne jest jego zgranie z cyklem pracy serca, to znaczy należy sprawdzić czy dźwięk pojawia się w momencie skurczu właśnie lewej komory. Można to sprawdzić, jedną ręką osłuchując wątrobę, a drugą sprawdzając puls pacjenta, np. w okolicach nadgarstka. Synchronizacja pulsu oraz dźwięku świadczyć może o pochodzeniu tętniczym. Niestety, niekiedy wątrobowy szmer tętniczy może mieć charakter ciągły;
- tarcie wątrobowe – jest wynikiem tarcia wątroby o powierzchnię jamy brzusznej. Dźwięk tarcia wątrobowego wydaje się być podobny do dźwięku jaki generuje pocieranie o siebie palca wskazującego oraz kciuka, przyłożone do ucha.
Należy zaznaczyć, że prawidłowa ocena szmerów wątrobowych wymaga znacznego doświadczenia. Szmery wątrobowe są dźwiękami nie charakterystycznymi i ich odróżnienie od innych zjawisk akustycznych w jamie brzusznej jest bardzo ciężkie, aby nie rzec- niemożliwe.
Szmery wątrobowe – przyczyny
Mechanizm powstawania szmerów wątrobowych jest różnorodny. Mogą one być wynikiem:
- nadciśnienia wrotnego – wątroba, aby pełnić swoją funkcję detoksykacyjną (oczyszczającą organizm) oraz metaboliczną (biorącą udział w wielu procesach przemiany materii) odbiera krew żylną z wielu narządów, w tym z układu pokarmowego. Ta krew żylna doprowadzana jest do wątroby żyłą wrotną. Najczęstszą przyczyną nadciśnienia wrotnego jest marskość wątroby, czyli postępujący proces włóknienia miąższu wątroby, powodujący utrudniony przepływ, wynikający z np. działania toksyn, w tym alkoholu, wirusowych zapaleń wątroby, czy chorób genetycznych (jak choroba Wilsona – patologiczne gromadzenie miedzi w organizmie);
- wzmożonego przepływu krwi przez wątrobę lub częściową blokadą na drodze przepływu tętniczego: Przyczyną takiego stanu może być znów marskość wątroby. Niestety, takie zaburzenia mogą wynikać również z procesu nowotworowego. W tym wypadku należy pamiętać, iż mimo że istnieją nowotwory powstające z tkanki wątrobowej pierwotnie, to jednak często są to ogniska przerzutowe (to znaczy, że nowotwór wywodzi się z innego organu, np. jelita grubego i przerzutuje do wątroby). Obecność przerzutów w innych narządach, takich jak wątroba pogarsza rokowanie pacjentów chorujących na nowotwór złośliwy;
- procesu zapalnego: zapalenie toczące się w wątrobie powoduje powstanie wielu zmian miejscowych, np. wzmożone ukrwienie narządu. Te wszystkie procesy skutkują pocieraniem powierzchni wątroby o powierzchnię jamy brzusznej, wywołując dźwięk szmeru wątrobowego. Ruch wątroby spowodowany jest wdechem/wydechem. Wątroba znajduje się zaraz pod przeponą, która jest mięśniem oddechowym i w momencie wdechu, przepona kurczy się, przemieszczając wątrobę ku dołowi. Niestety, tarcie wątrobowe może wynikać również z obecności nowotworu wątroby.
Szmery wątrobowe – leczenie
Jako, że szmery wątrobowe nie są chorobą, a jedynie objawem, szmerów wątrobowych nie leczy się. Leczy się natomiast przyczyny szmerów wątrobowych.
Czy wiesz że: obecność szmerów wątrobowych można niekiedy zdiagnozować przykładając słuchawkę stetoskopu do poszerzonego układu żył powierzchownych brzucha? Takie poszerzone naczynia żylne okolicy pępka wyglądem mogą przypominać głowę mitologicznej postaci - Meduzy.
Jeżeli powodem ich powstania jest proces zapalny, należy ustalić jego pochodzenie (etiologię). Zapalenia bakteryjne leczone są antybiotykami, natomiast zapalenia wirusowe, lekami przeciwwirusowymi. W przypadku postępującego włóknienia wątroby, należy usunąć czynnik wywołujący to włóknienie. Bardzo często jest to alkohol spożywany przez pacjentów. Nowotwory wymagają leczenia onkologicznego, a samo postępowanie uzależnione jest od stopnia zaawansowania nowotworu oraz jego pochodzenia- czy jest to nowotwór wywodzący się z komórek wątrobowych, czy jest to ognisko przerzutu. Oprócz leczenia przyczynowego, stosuje się wiele innych metod, leków, terapii zapewniających dobrostan pacjenta.
Zapamiętaj: Szmery wątrobowe zazwyczaj towarzyszą chorobie wątroby.
Szmery wątrobowe są zjawiskiem akustycznym mogącym wynikać z procesu chorobowego toczącego się w tkance wątrobowej. Są one bardzo trudnym technicznie objawem do zdiagnozowania przez klinicystę. Warto dodać, że ich występowanie nie jest jednak bardzo częste. Sama ich obecność, nie decyduje o rozpoznaniu. Wśród przyczyn szmerów wątrobowych wymienić można: marskość wątroby, zapalenia wątroby, czy nowotwory. Leczenie dolegliwości uzależnione jest od procesu je wywołującego. Każdy objaw mogący świadczyć o chorobie wątroby, powinien skłonić nas do udania się po poradę lekarską.