Nieżyt nosa to po prostu katar. Jedno z najczęstszych schorzeń, które może towarzyszyć nam w każdym wieku. Jest to problem często bagatelizowany, a niejednokrotnie znacząco obniża on komfort życia. U noworodków może okazać się wręcz groźny! Czy wiesz, że w chwili obecnej medycyna wyróżnia aż kilkanaście rodzajów nieżytu nosa?
Co to jest nieżyt nosa?
Jest to stan zapalny błony śluzowej nosa. Z racji połączenia anatomicznego i obecności błony śluzowej w obrębie zatok przynosowych, obecnie rekomenduje się termin zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Typowo, infekcyjny nieżyt nosa charakteryzuje się uczuciem zatkania, wydzieliną, bólem lub uczuciem rozpierania i utratą lub upośledzeniem węchu. W zależności od czasu trwania wyróżniamy nieżyt ostry (trwający do 12 tygodni) lub przewlekły (powyżej 12 tygodni).
Ostry nieżyt nosa w ponad 90% przypadków spowodowany jest wirusami i zwykle wiąże się z przeziębieniem czyli stanem zapalnym w obrębie górnych dróg oddechowych (do których nos należy). Początek objawów jest nagły, a leczenie objawowe, zalecany jest odpoczynek, płukanie nosa, leki obkurczające błonę śluzową donosowo. Antybiotyki nie są zalecane rutynowo, chyba, że objawom towarzyszy gorączka i ból w okolicach wewnętrznych kątów oczu lub, gdy objawy wydłużają się do więcej niż 10 dni co może skutkować nadkażeniem bakteryjnym.
Ważnym zagadnieniem dla rodziców jest nieżyt nosa u noworodków. Z racji tego, że oddychają one jeszcze wyłącznie przez nos znaczna blokada przepływu powietrza może skutkować utrudnionym oddechem czyli tak zwaną sapką. Dlatego bardzo ważna jest staranna toaleta nosa.
Rodzaje nieżytu nosa
Klasyfikacja opracowana przez ARIA wyróżnia kilkanaście rodzajów nieżytu nosa.
- Infekcyjny – wirusowy, bakteryjny lub przewlekły
- Alergiczny – okresowy lub przewlekły
- Zawodowy (alergiczny i niealergiczny) – okresowy lub przewlekły
- Wywołany lekami – kwas acetylosalicylowy (popularna aspiryna) lub inne
- Hormonalny
- NARES czyli niealergiczny nieżyt nosa z eozynofilią
- Zanikowy nieżyt nosa
- Spowodowany innymi czynnikami – pokarmowymi, drażniącymi, emocjonalnymi, refluksem żołądkowo-przełykowym
- Idiopatyczny – czyli o niewyjaśnionej przyczynie
Przewlekły (chroniczny) nieżyt nosa (PZZ)
Zagadnienie dotyczące przewlekłego nieżytu nosa jest skomplikowane. Często granica między PZZ, a innymi jednostkami chorobowymi takimi jak alergiczne zapalenie jest płynna dlatego nie sposób omówić tego tematu wycinkowo. Jest to zapalenie trwające dłużej niż 12 tygodni, często prowadzi do pogorszenia jakości życia chorych. Objawy są takie same jak w ostrym zapaleniu błony śluzowej nosa z większą tendencją do dominacji uczucia zatkania nosa. W przypadku objawów towarzyszących takich jak chrypka czy kaszel mogą to być objawy spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła lub rozprzestrzeniania się zapalenia. Objawy ogólne to zmęczenie i rozdrażnienie.
Do rozwoju przewlekłego zapalenia predysponują często powtarzające się epizody ostrego nieżytu, narażenie na czynniki drażniące, choroby ogólnoustrojowe takie jak cukrzyca, niedoczynność tarczycy, zaburzenia hormonalne związane z wiekiem: menopauza, andropauza.
W diagnostyce przewlekłego zapalenia oprócz szczegółowego wywiadu przydatne są także badania endoskopowe, które służą ocenie stanu błony śluzowej całej jamy nosowej, rynoskopia (ocena przedniego odcinka nosa), tomografia komputerowa, która może pomóc w wykryciu anomalii anatomicznych np. krzywej przegrody. Z racji tego, że u ponad połowy chorych na przewlekły nieżyt obecne są objawy wskazujące na podłoże alergiczne należy wykonać także testy w kierunku najczęstszych alergenów, a także ocenić funkcję dolnych dróg oddechowych np. poprzez spirometrię. Wykazano związek między przewlekłym zapaleniem bez objawów alergii, a późnym występowaniem astmy.
Zapamiętaj: W przypadku bardzo silnych objawów nieżytu nosa leczenie domowe może być niewystarczające i konieczne jest zastosowanie sterydów donosowych.
Klinicznie wyróżniamy:
- Zapalenie z polipami – u części chorych występuje alergia na kwas acetylosalicylowy (aspirynę) i inne leki z grupy salicylanów
- Zapalenie bez polipów.
Alergiczny nieżyt nosa (ANN)
Alergiczny nieżyt nosa to stan zapalny błony śluzowej powstający w wyniku ekspozycji na alergen wskutek specyficznej reakcji układu immunologicznego z udziałem immunoglobuliny IgE, która pobudza określone komórki odpornościowe do wydzielania substancji odpowiadających za objawy. Zgodnie z klasyfikacją ARIA wyróżniamy nieżyt:
- okresowy, który spowodowany jest zazwyczaj pyłkami roślin lub zarodnikami pleśni, a same objawy nie utrzymują się dłużej niż 4 dni w tygodniu lub krócej niż 4 tygodnie
- przewlekły, zazwyczaj spowodowany alergenami takimi jak kurz domowy, pleśnie, alergeny zwierzęcy, a objawy utrzymują się dłużej niż 4 dni w tygodniu i/lub ponad 4 tygodnie
Zwłaszcza w przebiegu okresowego ANN często występuje też alergiczne zapalenie spojówek charakteryzujące się zaczerwienieniem oczu i świądem. Do rozpoznania ANN związanego z alergenami sezonowymi potrzebne jest powiązanie wystąpienia objawów z określonym alergenem np. pyłkami traw. Rozpoznanie przewlekłego ANN jest trudniejsze ponieważ objawy są często podobne do postaci niealergicznej. Dominuje zablokowanie nosa, alergiczne zapalenie spojówek występuje rzadko. Co więcej rozpoznanie ANN powinno być potwierdzone dodatnimi wynikami punktowych testów skórnych.
Naczynioruchowy nieżyt nosa
W przebiegu tego typu zapalenia obserwujemy znaczną nadreaktywność błony śluzowej na czynniki drażniące takie jak dym, zapachy oraz zmiany temperatury. Choroba występuje przez cały rok, zwykle po 20 roku życia, może ulec nasileniu u ciężarnych. Głównym objawem jest zatkanie nosa bez uczucia swędzenia i łzawienia. Leczenie jest trudne i ogranicza się do unikania czynników wywołujących objawy.
Hormonalny nieżyt nosa (HNN)
U ok. 20% kobiet w ciąży pod wpływem zmian w gospodarce hormonalnej tzn. wzrostu stężenia estrogenów i progesteronu dochodzi do rozwoju hormonalnego nieżytu nosa. Jego nasilenie zwiększa się wraz z upływem ciąży i jest największe w ostatnim trymestrze, HNN ustępuje samoistnie do 2 tygodni od porodu. Spowodowany jest, podobną do reakcji błony śluzowej macicy, reakcją błony śluzowej nosa. Dochodzi do obrzęku i powstania wodnistego wysięku z nosa. Nasilenie objawów jest zmienne od łagodnych objawów do znacznego utrudnienia codziennej aktywności.
Jak leczyć nieżyt nosa?
Celem leczenia jest osiągnięcie kontroli nad stanem zapalnym czyli doprowadzenie do sytuacji, gdy chory nie zgłasza objawów lub nie są one kłopotliwe. Niestety nie u wszystkich chorych możliwe jest osiągnięcie zadowalającej kontroli objawów. Podstawą leczenia każdego typu zapalenia jest zawsze regularna toaleta nosa. Płukanie roztworami soli ma dobroczynny efekt na błonę śluzową, stan jej nawilżenia, zdolność do usuwania drobnoustrojów.
Czy wiesz że: udowodniono, że odczulanie (swoista immunoterapia alergenowa) znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju astmy u osób z alergicznym nieżytem nosa?
- Przewlekły nieżyt nosa – oprócz toalety nosa w leczeniu stosujemy
- Sterydy stosowane donosowo.
- Przy braku poprawy po leczeniu miejscowym w wybranych przypadkach zalecane są sterydy podawane ogólnie, na kilka tygodni i nie częściej niż 3 razy w roku.
- W przypadku braku poprawy po prawidłowo prowadzonym leczeniu farmakologicznym, chorzy są kwalifikowani do leczenia operacyjnego. Nie usuwa ono przyczyny ale poprawia komfort życia. Obecnie standardem jest endoskopowa chirurgia nosa i zatok. U pacjentów z PZZ z polipami metodą leczenia jest usuwanie polipów, niestety mają one tendencję do odrastania dlatego często konieczne jest systematyczne poddawanie się zabiegom. Sam wybór rozległości i typu zabiegu jest zawsze indywidualny. Po zabiegu zalecane jest kontynuowanie toalety nosa i farmakoterapii.
- Alergiczny nieżyt nosa
- Podstawą leczenia i zapobiegania ANN jest unikanie ekspozycji na alergen, które jednak nie zawsze jest możliwe.
- W farmakoterapii podstawą są leki antyhistaminowe, które blokują receptory dla histaminy odpowiedzialnej za objawy takie jak świąd, wyciek z nosa, kichanie, objawy spojówkowe. W przypadku braku reakcji kolejną grupą są sterydy donosowe.
- Swoista immunoterapia alergenowa, czyli tzw. odczulanie, jest jedyną metodą przyczynowego leczenia ANN i w wielu przypadkach przynosi znaczącą poprawę. Kwalifikacji do leczenia dokonuje lekarz alergolog, wskazana jest przy silnych dolegliwościach okresowych oraz w przypadku przewlekłego ANN.
- Hormonalny nieżyt nosa
- Podstawą leczenia jest toaleta nosa preparatami do płukania jamy nosowej, które wykazują bardzo wysoką skuteczność.
- W przypadku bardzo nasilonych objawów i niedostatecznej odpowiedzi na płukanie nosa można stosować sterydy donosowe
Domowe sposoby leczenia nieżytu nosa z pewnością mogą być przydatne do łagodzenia mało nasilonych objawów.
- Toaleta nosa za pomocą preparatów z solą morską.
- Odpowiednie wydmuchiwanie nosa – nie powinno się udrażniać obu otworów nosowych na raz ze względu, na ryzyko iż wydzielina przemieści się do ucha środkowego co może skutkować zapaleniem. Należy drażniać każdy otwór pojedynczo, po sobie, nie dmuchać zbyt mocno aby unikać mikrourazów.
- Inhalacje z wykorzystaniem olejków eterycznych np. z mięty, eukaliptusa, sosny czy majeranku. W przypadku wrażliwości na olejki eteryczne można stosować napar z kwiatu rumianku lub liści szałwii. Ze względu na ryzyko nadwrażliwości inhalacje nie są zalecane u dzieci! Do wykonania inhalacji należy użyć kubka wypełnionego bardzo ciepłą wodą, należy zwrócić uwagę na to aby parowanie nie było zbyt intensywne. Do wody wkropić kilka kropel wybranego olejku i następnie należy nakryć go zwykłym lejkiem. Należy wdychać parę na przemian kilka razy przez nos.
- Miejscowo, za pomocą butelki z atomizerem (który rozprasza płyn w powietrzu), można stosować odwar z korzenia imbiru. Aplikować do nosa. Łyżkę zmielonego na proszek imbiru należy zalać szklanką wody i gotować pod przykryciem przez około 2 minuty. Odcedzić, schłodzić i dopełnić do objętości pełnej szklanki.
Podsumowując, nieżyt nosa to popularna dolegliwość, której nie warto bagatelizować, gdyż jego przewlekła postać może upośledzić nasz zmysł węchu obniżając komfort codziennego życia.