Wśród świata zwierząt występują organizmy, które by przetrwać obrały strategię chronienia się i odżywiania kosztem innego zwierzęcia. Nazywamy je pasożytami. Są one zależne od swojego żywiciela, czyli zwierzęcia, w którego układach lub tkankach bytują. Można zaliczyć do nich część przedstawicieli nicieni.
Czym są nicienie?
Nicienie to typ zwierząt bezkręgowych. Oznacza to, że w przeciwieństwie do ludzi, ptaków, gadów czy ssaków nie posiadają one kręgosłupa. Mają podłużną budowę ciała. Na pierwszy rzut oka przypominają one kształtem znaną chyba wszystkim dżdżownicę. Nicienie zasiedlają środowiska wodne i lądowe. Wiele z nich jest pasożytami, czyli do swojej egzystencji potrzebują innego zwierzęcia. Zasiedlają przewody pokarmowe zwierząt, bądź wykorzystują ich tkanki do osiągnięcia kolejnych stadiów rozwoju i wydania potomstwa. Do najbardziej rozpoznawalnych przedstawicieli nicieni należy glista i owsik ludzki.
Nicienie – objawy
Objawy występowania nicieni w organizmie ludzkim mogą być bardzo różne w zależności od gatunku, którym człowiek został zarażony. W przypadku glisty ludzkiej objawy można podzielić na dwie grupy. Część z nich związane jest z wędrówką larw, które by osiągnąć dojrzałość muszą przebyć drogę z przewodu pokarmowego do układu oddechowego. Związane jest to z występowaniem następujących objawów: suchym kaszlem, dyskomfortem w klatce piersiowej, dusznością i krwiopluciem. Towarzyszą im symptomy ogólne w postaci ogólnego rozbicia oraz podwyższonej ciepłoty ciała. Kolejna grupa objawów związana jest z bytowaniem dorosłych larw w przewodzie pokarmowym. Mogą one obejmować utratę masy ciała. Przy występowaniu w jelitach dużej ilości larw, ich obecność może wyrażać się poprzez dolegliwości bólowe jamy brzusznej lub nawet niedrożność przewodu pokarmowego. Zaliczają się one do najgroźniejszych objawów choroby wywoływanej przez te nicienie. Należy zaznaczyć, że pasożytowanie glizdy ludzkiej w organizmie człowieka może przebiegać całkowicie bezobjawowo.
Owsica, która jest również wywoływana przez nicienie prezentuje inny zespół objawów. Owsiki ludzkie czynnie przemieszczając się w okolicy odbytu mogą powodować świąd tej okolicy ciała. Odruchowe drapanie się, na przykład, podczas snu może spowodować miejscowy stan zapalny skóry i przeczosy. Przeczosy to niewielkie rany na skórze spowodowane uporczywym drapaniem podrażnionej okolicy ciała. Dodatkowo mogą występować zaburzenia snu, zmęczenie lub nadpobudliwość nerwowa. Skóra osoby cierpiącej na owsicę może przybierać blade zabarwienie z cieniami pod oczami. Masywne zakażenia owsikiem ludzkim powodują zmniejszenie łaknienia, bóle brzucha, nudności i biegunki. Do nicieni występujących w Polsce należy, także włosień kręty. Objawy zainfekowania tym bezkręgowcem są spowodowane zajęciem tkanki mięśniowej. Możemy do nich zaliczyć: gorączkę, bóle mięśni kończyn, osłabienie siły mięśniowej, zapalenie spojówek, obrzęk powiek, utratę apetytu. Rzadziej występującym w Polsce nicieniem jest włosogłówka ludzka. Ze względu na bytowanie w przewodzie pokarmowym w zakażeniu tym pasożytem występują dolegliwości z tego układu. Można wymienić takie jak: biegunka, skurczowe bóle brzucha, dyskomfort w jamie brzusznej, nieskuteczne bolesne parcie na stolec. Całą plejadę objawów prezentuje zakażenie tęgoryjcem dwunastnicy. Nicień ten przebywa w wilgotnej glebie i aby się namnożyć musi wniknąć do organizmu człowieka. Odbywa się to przez skórę, skąd dociera on do naczyń żylnych. Może on następnie dostać się do układu oddechowego lub bezpośrednio pokarmowego. Jego wędrówka przez poszczególne tkanki organizmu wiąże się z następującymi objawami: świądem skóry, zmianami skórnymi o charakterze grudek, kaszlem, dusznością, biegunką i bólami brzucha. Mimo tego zdecydowana większość zakażeń tym pasożytem przebiega bezobjawowo. Nicienie są bardzo zróżnicowaną grupą, jeśli chodzi o cykl życiowy i sposób namnażania się. Tłumaczy to występowanie zróżnicowanych objawów chorobowych.
Nicienie – przyczyny
Nicienie to rodzina bezkręgowców, które znalazły dość specyficzny sposób odżywiania się oraz namnażania. Dorosłe postaci bytują w przewodzie pokarmowym człowieka, gdzie dojrzewają do rozrodu. Prowadzą zatem pasożytniczy tryb życia wykorzystując człowieka lub inne ssaki jako źródło pożywienia, które jest aspirowane w postaci substancji odżywczych bezpośrednio z układu trawiennego. Podkradają tym samym składniki odżywcze organizmowi ludzkiemu. Po osiągnięciu dojrzałości i przy zetknięciu się w obrębie przewodu pokarmowego z osobnikiem płci przeciwnej dochodzi do złożenia jaj. Są one usuwane wraz z kałem z układu trawiennego. Po dostaniu się do gleby i odpowiednio długim przebywaniu w tym środowisku dostają się najczęściej poprzez jamę ustną z powrotem do ludzkich jelit.
Zapamiętaj: Nicienie mogą zasiedlać przewód pokarmowy człowieka.
Powyższy opis dotyczy owsika i włosogłówki ludzkiej. W przypadku glisty ludzkiej larwy, które wykluwają się z jaj muszą, by osiągnąć dojrzałość wędrować poprzez układ krwionośny z jelit do drzewa oskrzelowego. Podrażnienie oskrzeli powoduje odkrztuszenie larwy glisty ludzkiej i jej połknięcie. Dociera ona powtórnie do jelit, by tam osiągnąć wiek rozrodczy. Bardziej skomplikowany sposób ochrony postaci inwazyjnej występuje w cyklu rozwojowym włośnia krętego. Jego larwa czeka na kolejnego żywiciela, czyli zwierzę, w którego przewodzie pokarmowym będzie pasożytować, w torebce ochronnej zlokalizowanej pośród tkanki mięśniowej. Drapieżnik, który zdecyduje się pożywić tkankami zarażonego zwierzęcia staje się kolejnym żywicielem. W jego przewodzie pokarmowym larwy osiągają postać dojrzałą i dochodzi do złożenia jaj. Nowonarodzone w układzie trawiennym larwy za pomocą naczyń żylnych i chłonnych wędrują poprzez różne tkanki organizmu do mięśni. Tam oczekują na spożycie przez kolejnego żywiciela. Jeszcze inny sposób na przetrwanie obrał tęgoryjec dwunastnicy. Jego larwa wwierca się z wilgotnej gleby lub zanieczyszczonej wody w skórę człowieka i przemieszcza się naczyniami żylnymi do układu pokarmowego lub oddechowego. Podobnie jak larwa glisty ludzkiej powoduje tam podrażnienie oskrzeli, a po odksztuszeniu i połknięciu przez żywiciela trafia ostatecznie do przewodu pokarmowego. Tam namnaża się, a jego jaja wydalone są z kałem do gleby. W tym środowisku wylęgają się larwy inwazyjne, które są zdolne rozpocząć nowy cykl życiowy pasożyta.
Nicienie – sposób zakażenia
Nicienie w zależności od gatunku różnią się sposobem wniknięcia do organizmu ludzkiego. W przypadku glisty ludzkiej odbywa się to poprzez połknięcie z zanieczyszczonym ziemią pokarmem lub zupełnie przypadkowo jaj tego bezkręgowca. Należy zaznaczyć, że jaja muszą odpowiednio długo przebywać w glebie, żeby w przewodzie pokarmowym żywiciela rozwinęły się larwy. Podobnie do zakażenia dochodzi w przypadku owsika ludzkiego. Jaja tego nicienia mogą zostać przeniesione do jamy ustnej z zanieczyszczonym pokarmem, pod płytkami paznokciowymi, na skórze dłoni. Mogą zalegać w pościeli, na ubraniach i innym wyposażeniu mieszkania. Najbardziej narażone na inwazję tym pasożytem są osoby przebywające w internatach, przedszkolach oraz w ubogich warunkach mieszkaniowych. Zaniedbywanie higieny osobistej dodatkowo zwiększa możliwość zainfekowania przewodu pokarmowego człowieka. Jaja owsika ludzkiego są stosunkowo lekkie i mogą unosić się z innymi drobinkami, na przykład, kurzem w powietrzu.
Czy wiesz że: wśród nicieni występują organizmy pasożytnicze, do których można zaliczyć glistę i owsika ludzkiego?
Dostarcza to okazji do zaaspirowania ich z wdychanym powietrzem. Włosogłówka ludzka prezentuje podobny sposób wniknięcia do organizmu człowieka. Miejscem docelowym, tak jak, u glisty i owsika ludzkiego jest układ trawienny. Jaja, aby wykluły się z nich larwy muszą pozostawać w glebie nawet do 30 dni. Dopiero po tym okresie przeniesione do jamy ustnej mają szansę dać początek nowemu pokoleniu osobników. Włosień kręty również dostaje się do układu trawiennego człowieka drogą pokarmową. Zakażenie następuje poprzez spożycie mięsa zwierzęcia domowego lub żyjącego wolno. W Polsce najczęściej jest to świnia lub dzik. Człowiek z mięsem przenosi otorbione larwy pasożyta, które uwalniają się ze swoich otoczek w ludzkich jelitach. Należy zaznaczyć, że aby włosień kręty był obecny w tkance mięśniowej świni lub dzika musi ona wcześniej pożywić się drobnym ssakiem, na przykład szczurem – żywicielem tego pasożyta. Inną metodę wniknięcia do ciała człowieka obrał tęgoryjec dwunastnicy. Dostaje się on już w postaci larwy z wilgotnej gleby wnikając przez skórę do naczyń żylnych człowieka. Następnie drogą naczyń krwionośnych przedostają się bezpośrednio do przewodu pokarmowego lub dłuższą drogą do płuc. Na skutek drażnienia oskrzeli larwy ulegają odkrztuszeniu i połknięciu, by dostać się również do układu trawiennego. Tam przekształcają się w zdolne do rozrodu dorosłe osobniki, które składają jaja. Wydalane są one następnie do gleby z kałem, gdzie wykluwają się z nich larwy zdolne do inwazji na następnego żywiciela. Cykl ulega powtórzeniu.
Nicienie – rodzaje
Do nicieni zalicza się pasożyty dość występujące w Polsce. Są to:
- owsik ludzki,
- glista ludzka,
- włosogłówka ludzka,
- włosień kręty.
Innym przedstawicielem nicieni jest tęgoryjec dwunastnicy, który wywołuje zakażenia w strefie tropikalnej i subtropikalnej.
Nicienie – leczenie
Praktycznie wszystkie przedstawione gatunki nicieni leczy się w podobny sposób. Używa się w tym celu środków przeciwpasożytniczych. Zalicza się do nich pyrantel, mebendazol, albendazol. Zazwyczaj leczenie trzeba powtórzyć po kilku tygodniach ze względu na różną siłę działania w poszczególnych stadiach rozwoju pasożyta. Dodatkowo w przypadku owsicy ludzkiej trzeba zadbać o leczenie wszystkich członków rodziny w kierunku tego nicienia. Dużą rolę w trakcie leczenia odgrywa zadbanie o czystość bielizny czy pościeli, którą można poddać praniu w wysokiej temperaturze. Ma to za zadanie ograniczyć przetrwanie pasożyta w formie jaj i powtórne zakażenie ozdrowieńca. Krokiem milowym w walce z nicieniami pasożytującymi w przewodzie pokarmowym było wprowadzenie odprowadzania ścieków komunalnych. Zmniejszyło to prawdopodobieństwo dostania się jaj pasożytów do gleby, szczególnie tej wykorzystywanej do uprawy roślin jadalnych. Zapobieganie zarażeniu włośniem krętym wymaga innego postępowania. Kluczowe jest badanie tkanki mięśniowej zwierzęcia przeznaczonego do spożycia w kierunku larw tego pasożyta. Zajmują się tym specjalne laboratoria weterynaryjne. Mniejsze prawdopodobieństwo zakażenia niesie spożywanie mięsa poddanego obróbce termicznej w temperaturze powyżej 70 stopni Celsjusza. Jednak w dzisiejszych czasach preferuje się po prostu przebadanie mięsa w kierunku pasożyta.
Nicienie są organizmami, które w przeszłości dostarczały wielu problemów człowiekowi. Wywoływały nie do końca wytłumaczalne objawy oraz trudne było ustalenie drogi ich przenoszenia. W dobie względnego przestrzegania higieny osobistej oraz dostępności leków przeciwpasożytniczych zazwyczaj nie są dużym wyzwaniem dla lekarzy.