Gronkowce są to bakterie, które kolonizują fizjologicznie skórę i błony śluzowe, ale w sprzyjających warunkach mogą powodować wiele chorób. Najbardziej znany jest Staphylococcus aureus czyli Gronkowiec złocisty. Zakażenia wywoływane przez niego mogą mieć charakter infekcji miejscowych lub uogólnionych. Istnieją jeszcze choroby wywoływane przez toksyny produkowane przez tę bakterię.
Co to jest gronkowiec?
Gronkowce są to bakterie nazwane tak ze względu na charakterystyczne występowanie w postaci groniastych skupisk. Patomechanizm zakażenia polega na bezpośredniej inwazji lub produkcji toksyn i innych substancji, dzięki którym bakteria radzi sobie z układem odpornościowym gospodarza i potrafi skutecznie atakować i niszczyć jego tkanki. Korzystne warunki do rozwoju to środowisko tlenowe oraz 37 st. C, czyli temperatura ciała człowieka. Czas rozwoju choroby do wystąpienia pierwszych objawów to ok. 2h. Gronkowiec złocisty, poprzez wiele różnych mechanizmów, wytworzył oporność na antybiotyki. Jedną z jego właściwości jest zdolność do tworzenia biofilmu, czyli wielowarstwowej błony komórek bakteryjnych. Połączone między sobą, silnie przylegają do podłoża, tworząc bardzo wytrzymałą strukturę, która ułatwia przeżycie takiej kolonii w zmiennych warunkach środowiska i utrudnia ewentualną eliminację.
Jak można zarazić się gronkowcem?
Bezobjawowymi nosicielami gronkowca jest ok. 10 do 50% społeczeństwa. W warunkach sprzyjających rośnie jednak ryzyko zakażenia. Predysponowane są osoby z obniżoną odpornością, w trakcie terapii przeciwnowotworowej lub immunosupresyjnej, a także chorujący na cukrzycę czy marskość wątroby. Ryzyko zakażenia wzrasta w warunkach przerwania ciągłości tkanek, wówczas droga wniknięcia drobnoustroju do organizmu staje się dla niego otwarta. Podobnie w przypadku obecności ciała obcego w tkankach. Do transmisji bakterii dochodzi najczęściej w wyniku bezpośredniego kontaktu, rzadziej jest to droga kropelkowa. Duże ryzyko zakażenia obejmuje szpitale i inne placówki opieki zdrowotnej.
Zapamiętaj: Liszajec zakaźny należy do częstych zakażeń bakteryjnych skóry. Najczęściej dotyczy dzieci, cechuje się dużą zakaźnością i łatwo przenosi się z jednej osoby na drugą.
- Tworzą się drobne, szybko pękające pęcherzyki na rumieniowym podłożu.
- Następnie przybierają postać charakterystycznych miodowo żółtych strupów.
- W terapii stosuje się leczenie antybiotykami podawanymi miejscowo lub ogólnie w zależności od rozległości i lokalizacji zmian skórnych.
Objawy i leczenie chorób spowodowanych przez gronkowce
Zakażenia miejscowe
Zapalenie mieszka włosowego jest to stan zapalny obejmujący cały mieszek włosowy z charakterystyczną manifestacją w postaci żółtego, ropnego pęcherzyka, który często przebity jest włosem. Zmiany mogą lokalizować się w każdej okolicy na skórze. Towarzyszy im ból i zaczerwienienie wokół zmiany. Leczenie polega na miejscowym stosowaniu antybiotyków w aerozolu z rozważeniem antybiotykoterapii doustnej w przypadku bardziej rozległych zmian.
Figówka to odmiana zapalenia mieszków włosowych o charakterze ropnym i przewlekłym. Zmiany są zlokalizowane w obrębie skóry owłosionej twarzy, głównie u mężczyzn, często na brodzie i karku. Najczęściej występują w formie krostek, grudek, a w cięższych postaciach mogą wyglądać jak rozmiękające guzy ropne. Przebieg choroby może być wieloletni i prowadzić nawet do wytworzenia przetok i blizn. Leczenie jest długotrwałe, z zastosowaniem antybiotykoterapii miejscowej i ogólnej zgodnie z wynikiem antybiogramu (tj. wyniku badania wrażliwości danej bakterii na antybiotyk). Należy zwracać uwagę na szczególne zachowanie zasad higieny – odkażanie maszynek do golenia i unikanie sprzętu wielokrotnego użytku np. maszynek elektrycznych. Zaleca się suplementację witamin z grupy B i kwasu askorbinowego.
W przypadku czyraka zapaleniu około mieszkowemu towarzyszy wytworzenie czopa martwiczego. Czyrak rozwija się początkowo jako mały guzek przebity włosem, w którym po ok. tygodniu formuje się czop martwiczy. Najczęściej oddziela się samoistnie od zdrowej tkanki pozostawiając niewielkie zagłębienie w skórze, a następnie bliznę. W przypadku czyraków zlokalizowanych w obrębie głowy zalecane jest zastosowanie antybiotyków doustnych. Czyraczność jest to określenie na mnogie czyraki – tutaj predysponowane są osoby chorujące na cukrzycę, choroby nerek, z osłabieniem odporności. Czyrak gromadny (łac. Carbunculus) są to zmiany zlewające się w jeden większy wykwit. Szczególnym określeniem na czyraka zlokalizowanego w obrębie brzegów powiek jest jęczmień.
Liszajec zakaźny należy do częstych zakażeń bakteryjnych skóry. Najczęściej dotyczy dzieci, cechuje się dużą zakaźnością i łatwo przenosi się z jednej osoby na drugą. Tworzą się drobne, szybko pękające pęcherzyki na rumieniowym podłożu. Następnie przybierają postać charakterystycznych miodowo żółtych strupów. W terapii stosuje się leczenie antybiotykami podawanymi miejscowo lub ogólnie w zależności od rozległości i lokalizacji zmian skórnych.
Ropień to nagromadzenie treści ropnej otoczone tzw. błoną ropotwórczą. W czasie badania pojawia się tzw. „chełbotanie”. Objaw ten wywołuje się przez szybkie uderzenie bocznej powierzchni brzucha pacjenta, opuszkami palców prawej ręki. W ten sposób, jeżeli mamy do czynienia z nagromadzeniem płynu w zamkniętej przestrzeni, powstaje fala, która uderza o przeciwległą ścianę powłok brzusznych.Często towarzyszą objawy ogólne w postaci gorączki i dreszczy. Może dochodzić do powiększenia okolicznych węzłów chłonnych. Do powstawania ropni o etiologii gronkowcowej, najczęściej dochodzi w okolicy pach i gruczołów piersiowych. Czynnikiem predysponującym do powstania ropni w okolicy pach jest nadmierna potliwość i nieprzestrzeganie higieny osobistej. Utrudnienie wypływu wydzieliny z gruczołu potowego powoduje gromadzenie się płynu i stopniowe przekształcanie się w ropień. Leczeniem jest nacięcie chirurgiczne i drenaż ropnia. Antybiotyki są stosowane w przypadku lokalizacji ropnia w obrębie twarzy, krocza lub u osób z obniżoną odpornością. Ropnie piersi występują najczęściej u kobiet karmiących i wywołują dużą bolesność, stwardnienie skóry, zaczerwienienie i obrzęk. Początkowo próbuje się stosować takie metody leczenia, które nie wiążą się z hamowaniem laktacji. W tym celu zaleca się systematyczne odciąganie pokarmu, co przyspiesza gojenie się zmian i zmniejsza dolegliwości bólowe. Można stosować antybiotyki nieprzenikające do mleka matki. W ostateczności ropnia należy naciąć w znieczuleniu ogólnym, zahamować laktację bromokryptyną i zastosować antybiotyki doustne.
Zakażenia głębokie
Do zakażeń inwazyjnych o etiologii gronkowcowej należy m.in. ostre zapalenie wsierdzia. Bakterie najczęściej rosną na sztucznych zastawkach, wprowadzonych cewnikach, ale też w obrębie naturalnych zastawek. Czynnikiem sprzyjającym szerzeniu zakażenia są zabiegi operacyjne, urazy. Przedostanie się bakterii do krwi może spowodować posocznicę lub powstanie ropni w innych narządach wewnętrznych. Przebieg choroby jest bardzo ciężki i obarczony dużą śmiertelnością.
Kolejnym przykładem może być gronkowcowe zapalenie płuc, które w postaci pierwotnej występuje bardzo rzadko. Najczęściej jest nadkażeniem bakteryjnym jako powikłanie po grypie, szczególnie u osób hospitalizowanych i sztucznie wentylowanych za pomocą respiratora. Staphylococcus aureus jest najczęstszym czynnikiem etiologicznym powodującym zapalenie szpiku i kości we wszystkich grupach wiekowych. Może powodować zakażenia pierwotne i wtórne na protezach zastawkowych. W leczeniu zakażeń inwazyjnych stosowana jest antybiotykoterapia zgodnie z wynikami antybiogramu. W szpitalach często występują szczepy gronkowca oporne na podstawowe antybiotyki, przez co przebieg choroby jest zazwyczaj ciężki i trudny w leczeniu.
Czy wiesz że: Liszajec zakaźny należy do częstych zakażeń bakteryjnych skóry. Najczęściej dotyczy dzieci, cechuje się dużą zakaźnością i łatwo przenosi się z jednej osoby na drugą.
- Tworzą się drobne, szybko pękające pęcherzyki na rumieniowym podłożu.
- Następnie przybierają postać charakterystycznych miodowo żółtych strupów.
- W terapii stosuje się leczenie antybiotykami podawanymi miejscowo lub ogólnie w zależności od rozległości i lokalizacji zmian skórnych.
Choroby wywołane toksynami gronkowcowymi
Gronkowcowe zapalenie złuszczające skóry (SSSS – Staphylococcal scalded skin syndrome) jest uogólnionym zakażeniem skóry, mającym bardzo ciężki przebieg. Bakterie produkują toksynę, która powoduje objawy takie jak powstawanie licznych, dużych pęcherzy. Po ich pęknięciu pozostawiają odsłoniętą skórę właściwą, ponieważ naskórek oddziela się płatami. Najczęściej zespół ten występuje u dzieci do 5. r.ż. Skóra wygląda jak po oparzeniu drugiego stopnia. W leczeniu stosuje się nawadnianie dożylne oraz antybiotykoterapię.
Gronkowcowe zatrucia pokarmowe zazwyczaj występują po spożyciu pokarmu zawierającego toksynę gronkowcową. Manifestują się gwałtownym przebiegiem w postaci wymiotów i biegunki już po paru godzinach od dostania się toksyny do organizmu. Po wydaleniu toksyny objawy ustępują. Należy pamiętać jednak o uzupełnianiu płynów, aby zapobiec odwodnieniu.
Wytwarzana przez gronkowca złocistego toksyna wstrząsu toksycznego (ang. toxic shock staphylococcal toxin – TSST) wywołuje u ludzi wstrząs, który jest stanem zagrożenia życia. Pierwsze przypadki były opisywane u kobiet stosujących tampony dopochwowe. Na dzień dzisiejszy wiadomo jednak, że może występować również u mężczyzn i dzieci. W przebiegu wstrząsu występuje wysoka gorączka, niskie wartości ciśnienia tętniczego krwi, zmniejszenie przepływu krwi przez narządy, co może doprowadzić do upośledzenia ich czynności. Dodatkowo mogą pojawić się bóle mięśni, wymioty, biegunka i zmiany skórne.
Znajomość chorób powodowanych przez gronkowce jest bardzo ważna, ponieważ niektóre mogą wymagać szybkiej interwencji i włączenia leczenia. Nigdy nie należy bagatelizować objawów i w razie wątpliwości zgłosić się do lekarza. Mimo, że Staphylococcus aureus jest stałym bywalcem naszego organizmu, to w sprzyjających dla siebie warunkach może stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia i życia. Przestrzeganie zasad higieny w każdym aspekcie zmniejsza ryzyko wystąpienia zakażenia. A jak wiadomo lepiej zapobiegać niż leczyć.