Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) wbrew pozorom występuje dość często – 6-9 przypadków na 100 000 mieszkańców na rok, czyli około 2300-3400 przypadków w Polsce rocznie. Śmiertelność w tej chorobie zależy od przyczyny infekcji i waha się od mniej niż 1% do ponad 30%. [1] Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest poważną chorobą, stanem zagrożenia życia i nieleczone może rozprzestrzenić się na mózg powodując zaburzenie jego funkcji, a ostatecznie nawet zgon.
Co to jest zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych?
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, to stan zapalny wywołany przedostaniem się drobnoustrojów (wirusów, bakterii, itp.) do płynu mózgowo-rdzeniowego. [1] Ten stan zapalny obejmuje opony mózgu, czyli “pokrowce” ochraniające mózg i rdzeń kręgowy. ZOMR może być wywołany wirusami, bakteriami, grzybami lub pierwotniakami, lecz należy zaznaczyć, że infekcje grzybami i pierwotniakami występują niezwykle rzadko.
Objawy zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych
Głównymi objawami ZOMR są tzw. objawy oponowe, czyli wynikające z podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych, a są to m.in.:
- sztywność karku (nie można przygiąć głowy do klatki piersiowej, tak żeby broda dotykała klatki – ważne jest, aby ten ruch był bierny, czyli bez użycia mięśni chorego, musi to zrobić osoba trzecia, np. lekarz);
- objaw Brudzińskiego górny (przy badaniu sztywności karku jak to zostało opisane powyżej chory przymusowo zgina nogi w stawach biodrowych i kolanowych);
- objaw Kerniga (przy zgięciu nogi w stawach biodrowych i kolanowych nie można wyprostować nogi chorego w stawie kolanowym ze względu na ból).
Ponadto w ZOMR występują: światłowstręt, wysoka gorączka (powyżej 39 stopni Celsjusza). Mogą się pojawić zaburzenia świadomości od znacznego pobudzenia do śpiączki. [1][2]
Przyczyny zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych
Tak jak zostało to wspomniane powyżej przyczyną zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest infekcja. Najczęściej jest to infekcja wirusowa, która też ma najlepsze rokowanie (śmiertelność poniżej 1%) i łagodny przebieg. Rzadziej występują infekcje bakteryjne (śmiertelność około 20%), a u około 9% chorych występują trwałe ubytki neurologiczne po przejściu choroby (np. miejscowe osłabienie czucia, czy siły mięśniowej). Najrzadziej występują infekcje grzybicze i pierwotniakami, a ich przebieg jest ciężki i wiąże się z wysoką śmiertelnością, jednak trzeba nadmienić, że zakażenie grzybami występuje u chorych ze znacznym osłabieniem odpornosci w wyniku innych chorób i ta osoba już przed ZOMR jest najczęściej w ciężkim stanie. Wirusy, bakterie, itd., które są przyczyną zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są przenoszone głównie przez ludzi, ale także zwierzęta, dlatego ZOMR występuje często w miejscach skupisk ludzkich takich jak akademiki, koszary, itp., gdzie drobnoustroje są przekazywane drogą kropelkową z jednej osoby na drugą. [1]
Czy wiesz że: gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest oddzielną kategorią ZOMR? Jest tak ze względu na ciężki przebieg infekcji i stosunkowo częste występowanie. Ponadto prątki gruźlicy trudno wyhodować w laboratorium, co utrudnia diagnostykę.
Część drobnoustrojów, np. wirus ospy, czy pierwotniak Naegleria fowleri to drobnoustroje nootropowe, czyli takie, które rozprzestrzeniają się po organizmie w tkance nerwowej (podróżują w nerwach i mogą dotrzeć do ośrodkowego układu nerwowego). Takie patogeny mogą się dostać do płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) za pomocą tkanki nerwowej, ale najczęściej do zakażenia PMR i ZOMR dochodzi poprzez krew (np. bakteria przedostaje się przez błonę śluzową oskrzeli do krwi, a z krwi do płynu mózgowo-rdzeniowego). To, czy u kogoś wystąpi ZOMR, czy nie zależy tylko i wyłącznie od jego odporności (należy pamiętać, że białe krwinki i przeciwciała są właśnie w krwi). Taka osoba może szybko zwalczyć nowy patogen (np. wirusa), albo już wcześniej “przechorować” daną infekcję i być odpornym na ten konkretny patogen.
Lak leczyć zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych?
Leczenie zapalenia opon mózgowo rdzeniowych można podzielić na leczenie przyczynowe i objawowe. W leczeniu przyczynowym po pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego i rozpoznaniu jaki patogen (drobnoustrój) jest przyczyną infekcji stosuje się leki przeciwwirusowe lub przeciwbakteryjne (antybiotyki) lub przeciwgrzybicze. Ze względu na możliwość pogorszenia się stanu pacjenta oraz możliwość zakażenia innych osób leczenie odbywa się w szpitalu.
Zapamiętaj: Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, to stan zapalny wywołany przedostaniem się drobnoustrojów (wirusów, bakterii, itp.) do płynu mózgowo-rdzeniowego.
Leczenie objawowe ma na celu utrzymanie chorego w dobrym stanie do czasu zwalczenia infekcji i obejmuje nawadnianie, zapobieganie obrzękowi mózgu, obniżanie temperatury poniżej niebezpiecznego poziomu 40 stopni Celsjusza, a także żywienie dojelitowe w przypadku, gdy pacjent nie jest w stanie sam się odżywiać. Należy pamiętać, że leczenie objawowe nie kończy się wraz z końcem infekcji i obejmuje także rehabilitację, o ile wystąpiły u chorego jakieś ubytki neurologiczne, czy osłabienie mięśni w wyniku długotrwałego pobytu w łóżku. [1]
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest poważną chorobą, z którą niezwłocznie trzeba się udać do lekarza, ponieważ może doprowadzić do trwałego uszkodzenia układu nerwowego, a nawet zgonu. Należy także zwrócić uwagę, czy ktoś z otoczenia chorego także nie wykazuje objawów ZOMR, ponieważ osoba ta może być źródłem infekcji lub kolejnym chorym.