Mózg jest najbardziej tajemniczym narządem w ciele człowieka i z pewnością większość ludzi w swoim życiu zastanawiała się jak on funkcjonuje. Chociaż złożoność połączeń między komórkami mózgu i ich niezwykłe efekty pozostawiają wiele do odkrycia, to jego budowa, podstawowe drogi i strefy funkcjonalne zostały całkiem dobrze poznane. Było to możliwe dzięki rozwojowi anatomii i nowoczesnym technikom obrazowania takim jak funkcjonalny rezonans magnetyczny, który pokazuje jaka część mózgu aktualnie pracuje. Co więc nauka zdążyła już ustalić?
Budowa mózgu
Mózg można podzielić na półkule mózgu (prawą i lewą), móżdżek i pień mózgu. Półkule mózgu oddziela od siebie bruzda podłużna, na dnie której znajduje się ciało modzelowate, czyli łącznik pomiędzy półkulami. Półkule dzielą się na płaty, które swoje nazwy wzięły od ochraniających je kości czaszki, czyli: czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Płaty składają się z wężowatych struktur nazywanych zakrętami, które są oddzielone od siebie zagłębieniami, czyli bruzdami. [1] W zakrętach możemy wyróżnić pola Brodmanna, czyli konkretne obszary, które są odpowiedzialne za dane funkcje mózgu. Pola te nie są odrębnymi częściami anatomicznymi, tylko funkcjonalnymi, dlatego nie można ich zobaczyć gołym okiem. [2] Pod mikroskopem można zobaczyć, że mózgowie składa się z dwóch typów komórek: neuronów i gleju. Komórki glejowe dzielą się na oligodendrocyty, astrocyty oraz mikroglej. [3] To właśnie połączenia między neuronami oraz ich współpraca z glejem odpowiadają za to niezwykłe piękno, jakim są ludzkie myśli. Poglądowy schemat budowy mózgu znajduje się na rysunku.
Funkcje mózgu
Mózg jest najbardziej skomplikowaną częścią ludzkiego organizmu i odpowiada za kontrolowanie funkcji całego ciała, za słyszenie, widzenie, analizę bodźców, jest źródłem świadomości, pamięci i dzięki korze nowej umożliwia myślenie abstrakcyjne i twórcze. Każdemu z wymienionych płatów można przypisać jakąś konkretną funkcję za którą jest odpowiedzialny, np.:
- Płat czołowy zawiera korę ruchową odpowiedzialną za ruch; ruchy precyzyjne i zamiarowe, czyli np. rzut piłką do kosza, sięgnięcie za klucze, a także napięcie mięśni i coś tak oczywistego i podstawowego jak chodzenie.
- Płat ciemieniowy zawiera korę czuciową, która odpowiada za analizę bodźców czuciowych, np. rozpoznawanie kształtów (stereognozja), dotyk, czucie ciepła i zimna. Płat ciemieniowy odpowiada także za czucie smaku.
- Płat potyliczny zawiera korę wzrokową odpowiedzialną za analizę bodźców wzrokowych, czyli po prostu za widzenie. Uszkodzenie płata potylicznego może wywołać ślepotę mimo tego, że oczy i droga wzrokowa będą działały prawidłowo.
- Płat skroniowy zawiera korę słuchową odpowiedzialną za analizę bodźców słuchowych, czyli po prostu słyszenie.
- Móżdżek odpowiada za zachowanie równowagi i koordynację ruchową, czyli skomplikowane ruchy jak np. wiązanie sznurowadeł
- Pień mózgu odpowiada za podstawowe funkcje organizmu głównie stymulację akcji oddechowej, dlatego uszkodzenie pnia mózgu jest bardzo niebezpieczne i najczęściej kończy się zgonem w wyniku zatrzymania oddychania. [1][2][4]
Mowa jest skomplikowaną czynnością, którą można podzielić na dwie części, mianowicie rozumienie i artykułowanie. Ośrodek odpowiedzialny za rozumienie mowy, czyli tzw. ośrodek Wernickiego, znajduje się w płacie skroniowym, a ośrodek odpowiedzialny za część ruchową mowy znajduje się w płacie czołowym. Ośrodki te znajdują się najczęściej w półkuli lewej (w około 90%), ale u osób z dominującą prawą półkulą mogą się znajdować w półkuli prawej, albo być obecna w obu półkulach. [4]
Dominująca półkula mózgu
U każdego człowieka któraś z półkul jest dominująca, co oznacza, że procesy myślowe oraz koordynujące nasze ruchy itd. zachodzące w tej półkuli są nadrzędne nad odpowiadającymi im procesami z półkuli przeciwnej.
Zapamiętaj: Mózg jest najbardziej skomplikowaną częścią ludzkiego organizmu i odpowiada za kontrolowanie funkcji całego ciała, za słyszenie, widzenie, analizę bodźców, jest źródłem świadomości, pamięci i dzięki korze nowej umożliwia myślenie abstrakcyjne i twórcze.
Jednak należy pamiętać, że do pełnego i normalnego funkcjonowania mózgu potrzebna jest współpraca obu półkul, a ośrodki w lewej i prawej półkuli, które są odpowiedzialne za daną czynność są ze sobą dobrze skomunikowane i to dopiero pozwala na uzyskanie największej wydajności procesów myślowych danego osobnika. Dominację półkuli najłatwiej ocenić na podstawie ręki dominującej, czyli tej sprawniejszej, którą piszemy, pamiętając, że lewa półkula odpowiada za ruchy prawej ręki, a prawa półkula za ruchy lewej ręki. Nie zawsze dominacja ręki odpowiada dominacji półkuli, ale najczęściej ta prosta metoda się sprawdza. [2][4]
Prawa półkula mózgu
Niestety nadal jest zbyt mało informacji o różnicach między półkulami, niemniej wydaje się, że półkula prawa odpowiada za myślenie syntetyczne, łączenie różnych wymiarów pojęć, abstrakcję.
Lewa półkula mózgu
Półkula lewa wydaje się być odpowiedzialna za myślenie analityczno-logiczne, analizę słów, rozumienie pojęć i podążanie tokiem przyczynowo skutkowym. Należy jednak pamiętać, że tak jak zostało to opisane powyżej, tylko harmonijna współpraca obu półkul zapewnia prawidłowe i najbardziej wydajne funkcjonowanie mózgu.
Pięćdziesiąt dwa pola Brodmann, to tylko podstawowy i mało dokładny podział, a anatomiczne i funkcjonalne modyfikacje mózgu występują powszechnie w społeczeństwie. Dlatego tych kilka informacji o budowie i funkcjonowaniu mózgu to tylko drobny dopływ wielkiej rzeki wiedzy do której odkrywania zachęcam.