Czym jest amylaza? Kiedy należy dokonać oznaczenia tego enzymu i o czym może świadczyć wysoka jego aktywność?
Amylaza to enzym odpowiedzialny za rozkład cukrów złożonych (np. skrobi) oraz krótszych łańcuchów węglowodanowych. Jego synteza zachodzi głównie w komórkach trzustki, a także w śliniankach oraz w minimalnym stopniu w innych narządach (np. w jajowodach), skąd w większości wydzielany jest do światła przewodu pokarmowego. Niewielka ilości amylazy przedostaje się do krwioobiegu, dlatego możliwe jest oznaczenie jej aktywności w surowicy krwi. Mała masa cząsteczkowa tego enzymu pozwala na jego filtrację w kłębuszkach nerkowych, skąd niewielka ilość wydalana jest z organizmu wraz z moczem.
Amylaza – badanie
Ocena stężenia amylazy ma szczególne zastosowanie w diagnostyce ostrych stanów zapalnych zlokalizowanych w jamie brzusznej, którym towarzyszą ostry ból brzucha, nudności, gorączka czy wymioty.
Z racji tego, że ok. 80% całkowitej aktywności amylazy stanowi izoenzym trzustkowy (amylaza produkowana przez komórki trzustki), wzrost jej aktywności najczęściej świadczy o stanie zapalnym toczącym się w tym narządzie. Znaczny wzrost aktywności we krwi skutkuje zwiększonym wydalaniem tego enzymu wraz z moczem. Z tego względu ocena aktywności amylazy w wydalanym moczu może mieć również zastosowanie w diagnostyce ostrego zapalenia trzustki.
Amylaza we krwi
Materiałem wykorzystywanym do oznaczenia aktywności amylazy jest surowica krwi żylnej pobrana z żyły łokciowej pacjenta. Badanie to ma istotne znaczenie diagnostyczne w przypadku wystąpienia objawów ostrego stanu zapalnego jamy brzusznej. Możliwe jest oznaczenie aktywności całkowitej amylazy oraz amylazy trzustkowej (przy zastosowaniu odpowiednich metod diagnostycznych).
Amylaza w moczu
Ocena aktywności wydalanej amylazy dokonywana jest dzięki próbce uzyskanej z dobowej zbiórki moczu. Amylaza obecna w moczu ma pochodzenie zarówno trzustkowe, jak i śliniankowe. Badanie to posiada małą przydatność diagnostyczną.
Amylaza – norma
Amylaza:
- surowica krwi: 22–80 U/L,
- mocz: 42–321 U/L.
Podwyższona amylaza
Wzrost aktywności amylazy może nastąpić na skutek:
- uszkodzenia trzustki (ostry, przewlekły stan zapalny, nowotwór trzustki – wzrost aktywności amylazy produkowanej w trzustce),
- zapalenia, nowotworu ślinianek (wzrost aktywności amylazy produkowanej w śliniankach),
- niedrożności jelit,
- perforacji wrzodu żołądka, dwunastnicy,
- zapalenia pęcherzyka żółciowego,
- chorób wątroby,
- niektórych nowotworów narządowych (np. jajnika, jelita grubego).
Nagły (od 3 do 6 godzin od wystąpienia bólu), co najmniej pięciokrotny wzrost aktywności amylazy we krwi (maksymalna aktywność w ciągu 24 godzin, następnie obniżenie aktywności do wartości nadal powyżej zakresu wartości referencyjnych, utrzymująca się przez następnie 3–4 dni) jest charakterystyczny dla ostrego zapalenia trzustki, któremu może również towarzyszyć wzrost aktywności amylazy w wydalanym moczu (następuję dopiero po ok. 6–10 godzinach od wystąpienia objawów).
Czasem, mimo obecności objawów przemawiających za toczącym się stanem zapalnym trzustki, aktywność amylazy mieści się w zakresie wartości referencyjnych. Przyczyną może być uszkodzenie trzustki, w wyniku którego nie zachodzi synteza enzymu w komórkach tego narządu (następuje zbyt długi okres między wystąpieniem objawów a wykonaniem oznaczenia aktywności enzymu).
Nie zawsze zwiększona aktywność amylazy jest równoznaczna ze schorzeniem trzustki czy ślinianek. Jeżeli aktywność enzymu oznaczanego w surowicy krwi przekracza zakres wartości referencyjnych, a jednocześnie jego aktywność w moczu jest niska, może to świadczyć o:
- niewydolności nerek (zaburzonym procesie wydalania amylazy wraz z moczem),
- makroamylazemii – to przewlekłe podwyższenie aktywności amylazy, a dokładniej makroamylazy – kompleksu amylazy z przeciwciałem lub innymi białkami (wysoka masa cząsteczkowa kompleksów nie pozwala na ich filtrację w kłębuszkach nerkowych, stąd ich zwiększona zawartość we krwi), taki stan może towarzyszyć np. celiakii.
Mimo ogromnej przydatności parametrów biochemicznych w diagnostyce chorób trzustki (amylazy, a także lipazy) kluczową rolę odgrywają badania obrazowe trzustki (m.in. RTG, USG, TK). Należy zatem pamiętać, że izolowany wzrost aktywności tego enzymu nie pozwala na postawienie ostatecznego rozpoznania.