Choroby układu sercowo-naczyniowego są w Polsce najczęstszą przyczyną zgonów. Każdy z nas zna kogoś, kto cierpi z powodu nadciśnienia tętniczego czy przebył w swoim życiu zawał serca. Czy to jednak wszystko, co może nam zagrażać ze strony układu krążenia? Zdecydowanie warto pamiętać i mieć na uwadze również tak częsty problem w naszej populacji jak arytmie serca.
Co to jest arytmia serca?
Arytmia serca jest sytuacją, w której naturalnie miarowa i rytmiczna praca serca jest zaburzona na skutek niewłaściwego przebiegu bodźca elektrycznego w układzie bodźcoprzewodzącym. Ten układ stanowi grupa komórek, która jest zdolna do generowania impulsu elektrycznego, a następnie jego przewodzenia, co w konsekwencji doprowadza do skurczu serca. Ze względu na rodzaj powstających zaburzeń arytmie możemy podzielić na wolne i szybkie, a wśród tych ostatnich na nadkomorowe i komorowe. Podstawę rozpoznania wszelkiego rodzaju arytmii stanowi badanie EKG serca.
Arytmia serca – nadkomorowa
Arytmie nadkomorowe charakteryzują się tym, że zaburzenia na linii elektrycznej powstają w obrębie przedsionka, jeszcze przed przekazaniem impulsu do komór serca. Szczegółowy podział obejmuje: dodatkowe pobudzenia nadkomorowe, częstoskurcze nadkomorowe, zespoły preekscytacji, częstoskurcz przedsionkowy, trzepotanie przedsionków, migotanie przedsionków.
Przyczyny nadkomorowej asytmii serca
Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe mogą występować u zdrowych osób w ilości nieprzekraczającej 200/dobę. Mogą wynikać ze wzmożonej aktywności serca, często na skutek stanów emocjonalnych, nadużywania alkoholu lub narkotyków. Są rozpoznawane po wykonaniu EKG serca. Jeżeli ich ilość nie jest duża, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia.
Częstoskurcz nadkomorowy to rytm serca przekraczający 100 uderzeń na minutę. Najczęściej ma charakter napadowy, nie utrzymuje się przez cały czas. Impuls zamiast trafić od razu do komory, krąży po dodatkowej drodze przewodzenia. czyli tzw. „fali reentry”. W EKG nie są widoczne załamki odpowiadające za przechodzenie impulsu przez przedsionek.
Zespół preekscytacji (tzw. WPW – Wolffa-Parkinsona-White’a) jest jednostką wrodzoną, w której istnieje zupełnie dodatkowa droga przewodzenia impulsu, tworząca dodatkowe połączenie elektryczne między przedsionkiem a komorą. Może mieć poważne skutki kliniczne. Warto dodać, iż 2 razy częściej występuje u płci męskiej.
Częstoskurcz przedsionkowy to rytm, w którym serce bije z częstością 100–250/min. Może towarzyszyć innym chorobom serca, zaburzeniom metabolicznym, nadużywaniu alkoholu lub narkotyków. Często wynika z zaburzenia przewodzenia impulsów z powodu obecności blizn pooperacyjnych w obrębie przedsionka.
Trzepotanie przedsionków to rytm o częstości ok. 250–350/min i najczęściej występuje towarzysząco do innej obecnej już choroby serca, ale także może wystąpić w nadczynności tarczycy i zapaleniu płuc. W EKG daje bardzo charakterystyczny obraz „zębów piły”.
Natomiast migotanie przedsionków to stan, który jest zarówno najczęstszy, jak i najgroźniejszy w skutkach. Aktywność przedsionków jest na poziomie 350–700/min, co powoduje, że skurcze przedsionka właściwie nie są nawet generowane i krew nie jest efektywnie pompowana do komór. Problem dotyczy głównie osób starszych, częściej mężczyzn, z towarzyszącym nadciśnieniem tętniczym, po przebytym zawale serca. Za przyczyny powstawania uważa się też tak powszechne choroby jak m.in. otyłość, cukrzyca, choroby płuc czy nadczynność tarczycy. W EKG występuje kompletna niemiarowość, komory kurczą się niezależnie od przedsionków.
Objawy nadkomorowej arytmii serca
W przypadku dodatkowych pobudzeń nadkomorowych pacjent może nie odczuwać żadnych dolegliwości. Czasami pojawia się uczucie nierównego bicia serca lub kołatania.
Częstoskurcz nadkomorowy może wywołać omdlenie, zawroty głowy, kołatanie serca. Często powoduje uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej, a nawet duszność.
W zespole WPW występują niepokojące kołatania serca oraz omdlenia, które często wymagają hospitalizacji i diagnostyki. Tej jednostce chorobowej mogą towarzyszyć inne wady serca, dlatego konieczna jest szybka reakcja lekarska.
W częstoskurczu przedsionkowym objawy, które odczuwa chory zależą głównie od jego choroby podstawowej, a nie bezpośrednio z częstoskurczu. Trzepotanie, które jest jeszcze szybszym rytmem, prawie zawsze za to daje objawy, szczególnie w postaci kołatania serca, duszności, a nawet bólu w klatce piersiowej.
W przypadku migotania, do wyżej wymienionych objawów, które są bardziej nasilone mogą dołączyć: upośledzenie tolerancji wysiłku, pocenie się, niemiarowa akcja serca z asymetrią tętna.
Leczenie nadkomorowej arytmii serca
Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe najczęściej w ogóle nie wymagają leczenia. Zaleca się rezygnację ze stosowania wszelkich używek i prowadzenie zdrowego trybu życia.
Ostry napad częstoskurczu nadkomorowego należy początkowo próbować przerwać stosując masaż zatoki tętnicy szyjnej lub poprzez zanurzenie twarzy w zimnej wodzie. Odruchowo powinno to zmniejszyć częstość uderzeń serca. Jeżeli te zabiegi nie przynoszą efektu, kolejnym etapem postępowania jest podanie adenozyny drogą dożylną.
Zespół WPW wymaga leczenia farmakologicznego za pomocą leków antyarytmicznych, jednak nie zapewnia to całkowitego wyleczenia. Jedynym sposobem pozbycia się arytmii jest leczenie inwazyjne w postaci ablacji (czyli przerwania) drogi dodatkowej podczas zabiegu operacyjnego na sercu.
W leczeniu częstoskurczu przedsionkowego stosowane są głównie leki antyarytmiczne – beta blokery oraz blokery kanału wapniowego.
W przypadku trzepotania, jeżeli chory jest niestabilny, zaleca się zastosowanie kardiowersji elektrycznej, czyli zabiegu przywrócenia prawidłowego rytmu serca za pomocą energii elektrycznej dostarczonej z zewnątrz. Gdy chory jest ustabilizowany podawane są leki antyarytmiczne, które zwalniają tak intensywne pobudzenie serca.
Migotanie przedsionków to stan zagrożenia życia, w którym należy działać szybko. W zależności od stanu chorego stosuje się kardiowersję lub leki antyarytmiczne. Należy również wyrównać zaburzenia elektrolitowe. W leczeniu przewlekłym w przypadku utrwalonego migotania przedsionków pacjent na stałe musi być zaopatrzony lekami antyarytmicznymi. Powikłaniem migotania może być udar niedokrwienny mózgu. Dochodzi do niego z powodu nieefektywnego przepływu krwi w obrębie przedsionka, który powoduje powstawanie skrzepów. Te wraz z krwią trafiają do tętnic mózgowych i tym samym blokują przepływ krwi w mózgu. Po ocenie ryzyka udaru wg specjalnych skal decyduje się o włączeniu u pacjentów leków przeciwkrzepliwych. Leczenie jest jednak wymagające i konieczne jest wyjątkowe przestrzeganie zaleceń w trakcie terapii, ponieważ leki te mogą powodować powikłania krwotoczne.
Arytmia serca – komorowa
W przypadku arytmii komorowych zaburzenia rytmu powstają na poziomie komór serca. Mogą występować we wszystkich grupach wiekowych, z mniejszą intensywnością u osób młodych. Ilość pobudzeń jest większa u osób starszych, szczególnie z towarzyszącym uszkodzeniem struktury serca. W tej grupie wyróżniamy: idiopatyczne częstoskurcze komorowe, wrodzony zespół długiego QT (tzw. LQTS), zespół Brugadów, migotanie komór.
Przyczyny komorowej arytmii serca
Idiopatyczny częstoskurcz komorowy najczęściej pojawia się u osób bez chorób serca i dotyczy prawej komory. Może nawracać. Pojedyncze pobudzenia komorowe powszechne są za to u osób po zawale serca i związane są z obecnością blizny pozawałowej, która utrudnia prawidłowe przewodzenie impulsu.
LQTS jest zespołem uwarunkowanym genetycznie, w którym na skutek mutacji występuje zaburzenie funkcjonowania kanałów jonowych skutkujące wystąpieniem zmian w EKG, wielokształtnego częstoskurczu tzw. torsade de pointes, a nawet nagłego zgonu sercowego.
Zespół Brugadów jest również chorobą genetyczną, która może doprowadzić do zatrzymania akcji serca. Pacjenci podają, iż w ich rodzinach występowały nagłe zgony z przyczyn sercowych, nawet w młodym wieku, głównie w linii męskiej.
W migotaniu komór nie dochodzi do skurczu mięśnia sercowego, krew nie jest wyrzucona na obwód. Na skutek nieefektywnej pracy dochodzi do zatrzymania akcji serca i zgonu, o ile pomoc nie zostanie natychmiast udzielona.
Objawy komorowej arytmii serca
Napady częstoskurczu idiopatycznego indukują kołatania serca, które są dobrze tolerowane przez pacjentów i nie pogarszają jakości życia.
W LQTS charakterystyczne są omdlenia, nawet w młodym wieku, którym mogą wcześniej towarzyszyć zawroty głowy, a później drgawki. Omdlenia mogą być powodowane przez czynniki zewnętrzne np. wysiłek fizyczny lub hałas czy stres.
W zespole Brugadów istnieje ryzyko zatrzymania akcji serca bez poprzedzających objawów.
Pacjent z migotaniem komór traci świadomość, a tętno na obwodzie staje się niewyczuwalne.
Leczenie komorowej arytmii serca
W częstoskurczu idiopatycznym bezobjawowym nie stosuje się żadnego leczenia, jeżeli natomiast dolegliwości są nasilone, pacjenci otrzymują leki antyarytmiczne, ewentualnie proponowany jest zabieg ablacji, gdy zlokalizowane jest ognisko arytmii. U chorych po zawale serca rozważany jest kardiowerter-defibrylator (ICD). To urządzenie wszczepiane jest pacjentom i ma za zadanie przerwać groźną dla życia arytmię i przywrócić rytm zatokowy serca.
W leczeniu zespołu LQTS stosowane powszechnie są beta-blokery. Chorzy niestety mają całkowity zakaz uprawiania sportu. W ciężkich przypadkach tego zespołu, ale też w przypadku zespołu Brugadów wszczepiany jest ICD.
Migotanie komór stanowi kryterium do defibrylacji i natychmiastowego podjęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej i ratowania życia chorego.
Podsumowując problem arytmii serca jest powszechny i nie należy go bagatelizować. W każdym przypadku przy zdiagnozowaniu arytmii lub wystąpieniu niepokojących objawów, należy zwrócić się do lekarza w celu ustalenia dalszego planu postępowania i włączenia leczenia. Dużą rolę w profilaktyce chorób serca odgrywa styl życia, dlatego niebagatelne jest dbanie o właściwą dietę i podtrzymywanie aktywności fizycznej na odpowiednim zalecanym poziomie.