Niedokrwistość to stan charakteryzujący się zmniejszonym stężeniem hemoglobiny i/lub liczby krwinek czerwonych poniżej wartości referencyjnych określonych dla danej płci i wieku. Niedobór żelaza (niedokrwistość syderopeniczna) to najczęstsza przyczyna niedokrwistości, która jednocześnie stanowi wtórny objaw rozwijającej się choroby podstawowej, będącej przyczyną utraty żelaza w organizmie.
Niedokrwistość niedoborowa
Przyczyną obniżonego stężenia hemoglobiny i/lub liczby krwinek czerwonych jest upośledzona synteza hemu spowodowana niedoborem żelaza w organizmie.
Hemoglobina to białkowy tetramer zbudowany z dwóch par polipeptydowych łańcuchów – alfa i beta, z których każdy związany jest z podjednostką hemu. Jej zadaniem jest transport tlenu z płuc do wszystkich tkanek w organizmie. Po odłączeniu cząsteczek tlenu, hemoglobina wiąże dwutlenek węgla, a następnie transportuje do płuc, skąd jest wydalany z organizmu. Zbyt niska masa krwinek czerwonych oraz hemoglobiny skutkuje zmniejszonym transportem tlenu do tkanek obwodowych.
Faza I
W pierwszym etapie następuje obniżenie puli magazynowej żelaza w organizmie (żelazo magazynowane jest głównie w komórkach wątroby oraz w układzie siateczkowo-śródnabłonokowym), któremu nie towarzyszy spadek stężenia żelaza w surowicy krwi.
Stężenie hemoglobiny, hematokrytu (stosunek objętości elementów morfotycznych do całej objętości krwi) oraz żelaza zazwyczaj mieści się w zakresie wartości referencyjnych.
Objawem utraty żelaza z puli magazynowej jest obniżenie stężenia ferrytyny (białko, które magazynuje jony żelaza w komórkach). Jednakże w przebiegu chorób zapalnych stężenie ferrytyny, która należy do białek ostrej fazy wzrasta, co może utrudniać rozpoznanie wczesnej fazy niedoboru żelaza.
Faza II
Niewielka ilość zmagazynowanego żelaza prowadzi do spadku stężenia żelaza w surowicy krwi. Jednak w morfologii krwi stężenie hemoglobiny oraz objętość krwinek czerwonych nadal mieszczą się w zakresie wartości referencyjnych.
Faza III
W trzeciej fazie niedoboru żelaza obserwujemy jawną niedokrwistość – obniżenie wartości hemoglobiny, MCV, MCH oraz MCHC, wzrost wartości RDW (rozpiętość rozkładu objętości krwinek czerwonych), którym towarzyszy niskie stężenie żelaza, podwyższona TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza), zmniejszenie wysycenia transferyny (białko transportujące jony żelaza w organizmie) żelazem.
Przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza
Obniżenie stężenia żelaza w organizmie może nastąpić wskutek:
- zmniejszonej podaży:
- w diecie (niedożywienie, dieta wegetariańska),
- niewłaściwe wchłanianie (biegunki, zakażenie Helicobacter Pylori, zespół złego wchłaniania, zabiegi chirurgiczne w obrębie przewodu pokarmowego),
- zwiększonego zużycia/zapotrzebowania:
- okres wzrastania (niemowlęta, dzieci),
- ciąża, laktacja,
- nadmiernej utraty:
- obfite miesiączki, mięśniaki macicy,
- krwawienia z przewodu pokarmowego (np. przepuklina rozworu przełykowego, nowotwory przewodu pokarmowego, wrzód żołądka i dwunastnicy, stany zapalne jelit, żylaki odbytu),
- niedoboru białek transportujących,
- zaburzenia wchłaniania:
- przewlekłe stany zapalne przewodu pokarmowego, trzustki.
U osób dorosłych najczęstszą przyczyną rozwoju niedokrwistości syderopenicznej jest utrata żelaza w skutek krwawień z przewodu pokarmowego oraz obfitych krwawień miesięcznych u kobiet.
Anemia z niedoboru żelaza – objawy
Kliniczny obraz niedokrwistości zależy od wielu czynników, m.in.: wieku, stanu zdrowia, szybkości narastania niedokrwistości. Powolny spadek liczby krwinek czerwonych i/lub stężenia hemoglobiny pozwala na zaadoptowanie się organizmu do stopniowego obniżania zawartości tlenu w organizmie. W takim przypadku pierwsze objawy kliniczne mogą pojawić się dopiero przy niskim stężeniu hemoglobiny, tj. około 7–8 g/dl.
Do ogólnych objawów niedokrwistości związanych z niedotlenieniem organizmu wskutek obniżonego stężenia hemoglobiny należą:
- osłabienie,
- obniżona odporność,
- męczliwość,
- bladość skóry i błon śluzowych,
- bóle, zawroty głowy,
- senność.
Objawy związane z długotrwałym niedoborem żelaza w tkankach:
- łamliwe, łyżeczkowate paznokcie,
- wypadanie, rozdwajanie, łamliwość włosów,
- popękana, sucha skóra,
- zajady, pękanie kącików ust,
- zaburzenia łaknienia,
- wygładzenie powierzchni, pieczenie języka,
- osłabienie, senność, obniżona odporność.
Oprócz objawów ogólnych oraz związanych z obniżoną zawartością żelaza w organizmie, należy dokładnie zwrócić uwagę na objawy kliniczne związane z chorobą podstawową, która stanowi przyczynę niedoboru żelaza w organizmie (np. krwawienia z przewodu pokarmowego, obfite krwawienia miesięczne).
Niedokrwistość z niedoboru żelaza – diagnostyka
Badania laboratoryjne:
- Morfologia krwi
- obniżenie stężenia hemoglobiny, MCV (średnia objętość krwinek czerwonych)
- dodatkowo może wystąpić obniżenie wartości MCH (średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej) i MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej)
- wzrost wartości RDW (rozpiętość rozkładu objętości krwinek czerwonych)
- Badania biochemiczne:
- obniżenie stężenia ferrytyny w surowicy – najlepszy wskaźnik niedoboru żelaza (pod warunkiem braku stanu zapalnego w organizmie)
- obniżenie stężenia żelaza
- wzrost TIBC, obniżenie wysycenia transferryny żelazem
Nieodzowną częścią diagnostyki są badania mające na celu wyjaśnienie przyczyny utraty żelaza:
- badanie ginekologiczne u kobiet (mięśniaki, nowotwory)
- badanie stolca na obecność krwi utajonej ( 3 krotne oznaczenie z trzech próbek kału)
- badania endoskopowe
Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza
Aby rozpocząć odpowiednią terapię konieczne jest ustalenie przyczyny nadmiernej utraty żelaza (choroby podstawowej), a następnie jej leczenie oraz wyrównanie stężenia żelaza.
Najprostszą formą uzupełnienia niedoboru są doustne preparaty (sole żelaza, np. siarczan żelazawy). Lek należy przyjmować na czczo, najlepiej łącznie z witaminą C (lepsze wchłanianie w środowisku kwaśnym). W ciągu 2–3 tygodniu od rozpoczęcie leczenia obserwowany jest wzrost stężenia hemoglobiny o ok. 1 g/dl. Jeśli stężenie hemoglobiny osiągnie wartość mieszczącą się w zakresie wartości referencyjnych, należy przyjmować żelazo jeszcze przez ok. 3–4 miesiące, aby uzupełnić jego zapasy w organizmie.
W przypadku wystąpienia problemów z wchłanianiem żelaza w przewodzie pokarmowym stosowane są preparaty z żelazem podawane drogą pozajelitową – dożylnie lub domięśniowo.
Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza to najczęstsza postać anemii występująca zarówno u dzieci, jak i dorosłych. W przypadku otrzymania wyniku wskazującego obniżone stężenie hemoglobiny, żelaza czy ferrytyny, należy w pierwszej kolejności przeprowadzić badania umożliwiające rozpoznanie choroby podstawowej, a następnie rozpocząć odpowiednią terapię oraz odbudować zawartość żelaza w organizmie.