Według ostatnich badań NATPOL (2011) problem nadciśnienia tętniczego (HT) dotyczy około 10 milionów Polaków, a więc co 4. z nas cierpi z tego powodu. Czym tak naprawdę jest tak powszechna choroba? Gdzie doszukiwać się jej przyczyny? Czy można wyleczyć się z nadciśnienia?
Nadciśnienie tętnicze to wartość ciśnienia przekraczająca obowiązujące normy w naczyniach tętniczych dużego obiegu układu krążenia. Obecnie Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego zaleca postawienie takiej diagnozy w przypadku, kiedy wartość 2 pomiarów dokonanych w trakcie przynajmniej 2 wizyt u lekarza przekracza 140/90 mmHg. Wizyty te powinien rozdzielać okres kilku miesięcy. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy wartości są wyjątkowo wysokie, wtedy dopuszczalne jest postawienie diagnozy na podstawie pomiarów, które dzieliło kilka tygodni lub dni. Powszechnie znana wartość ciśnienia tętniczego (BP) uważana za górną granicę normy, 120/80 mmHg, jest tak naprawdę wartością optymalną i nie stanowi granicy, powyżej której lekarz zdiagnozuje u nas nadciśnienie tętnicze.
Nadciśnienie tętnicze
Tak jak w przypadku innych jednostek chorobowych również w odniesieniu do HT wiele czynników może modyfikować kryteria rozpoznania. Jednym z nich jest wiek. O ile 80-latek, u którego aparat wskazuje 130/90 mmHg nie wzbudzi niepokoju u lekarza, o tyle wartość taka jest alarmująca w przypadku 10-letniego dziecka. Znaczący wpływ na zalecane nam wartości ciśnienia mają także choroby towarzyszące.
| Ciśnienie skurczowe [mm Hg] | Ciśnienie rozkurczowe [mm Hg] | |
| Ciśnienie optymalne | < 120 | < 80 |
| Ciśnienie prawidłowe | 120–129 | 80–84 |
| Ciśnienie wysokie prawidłowe | 130–139 | 85–89 |
| Nadciśnienie stopień 1 | 140–159 | 90–99 |
| Nadciśnienie stopień 2 | 160–179 | 100–109 |
| Nadciśnienie stopień 3 | ≥ 180 | ≥ 110 |
| Nadciśnienie izolowane skurczowe | ≥ 140 | < 90 |
W jaki sposób mierzyć ciśnienie?
Aby wynik pomiaru ciśnienia tętniczego był wiarygodny należy wykonać minimum 2 pomiary. Odstęp pomiędzy nimi powinien wynosić co najmniej minutę. Należy pamiętać, aby przed założeniem mankietu przebywać w pozycji siedzącej około 5 minut. Kluczową rolę odgrywa regularna samokontrola. Warto prowadzić dzienniczek pomiarów, który ułatwi lekarzowi ocenę naszego stanu podczas wizyty. Czy wiesz że: na nadciśnienie tętnicze krwi może chorować w Polsce nawet 15 mln osób?
Jakie są objawy choroby?
Zwykle o nadciśnieniu pacjent dowiaduje się przypadkiem podczas kontrolnej wizyty u swojego lekarza rodzinnego. Dzieje się tak, ponieważ w większości przypadków, szczególnie jeżeli wartości ciśnienia nie są bardzo wysokie, choroba nie daje żadnych objawów lub ich nasilenie jest minimalne. Pierwsze dolegliwości, na które uskarża się nadciśnieniowiec to bóle głowy (najczęściej dotyczą one okolicy potylicznej, czyli tyłu głowy), zaburzenia snu oraz pogarszająca się tolerancja wysiłku. Chory zauważa, że męczy się zdecydowanie szybciej niż dawniej. Przy bardzo wysokich wartościach BP lub w przypadku szczupłych osób, dostrzegalne może być tętnienie dołów nadobojczykowych i tętnic szyjnych. Jeśli choroba nie trwa zbyt długo, zazwyczaj wysokie ciśnienie nie spowodowało jeszcze uszkodzenia narządów. Z czasem jednak do objawów dołączają bóle wieńcowe oraz duszność wysiłkowa i spoczynkowa związane z przerostem lewej komory serca, rozwojem miażdżycy oraz niewydolnością krążenia. Towarzyszyć im mogą zawroty głowy oraz szumy uszne wynikające z zaburzeń przepływu mózgowego. Zmiany w naczyniach siatkówki oka, tzw. retinopatia nadciśnieniowa, objawią się z kolei pod postacią zaburzeń widzenia. Jeżeli uszkodzone zostaną naczynia nerkowe, w badaniu ogólnym moczu może pojawić się podwyższone stężenie albumin, czyli jednej z frakcji białek.
Przyczyny nadciśnienia tętniczego
Dlaczego tak wielu z nas cierpi na tę chorobę? Około 90% pacjentów z nadciśnieniem cierpi na postać pierwotną choroby. Oznacza to, że udział w rozwoju zaburzenia mają czynniki genetyczne i środowiskowe. Prawdopodobnie najważniejszym układem w organizmie kontrolującym wartość ciśnienia tętniczego jest układ hormonalno-enzymatyczny: renina-angiotensyna-aldosteron (RAAS). Jeżeli działa on prawidłowo, pozwala zachować w układzie krążenia właściwą objętość krwi. Kiedy ciśnienie krwi jest zbyt niskie, uwalniana jest renina aktywująca przekształcanie angiotensynogenu do angiotensyny, która po szeregu modyfikacji chemicznych obkurcza naczynia krwionośne – wówczas ciśnienie wzrasta. Jednocześnie pod jej wpływem kora nadnerczy uwalnia aldosteron, który chroni przed nadmierną utratą sodu z moczem. Dzięki temu możliwe jest zachowanie prawidłowej wartości ciśnienia tętniczego. Zaburzenia w wydzielaniu tych substancji mogą objawiać się podwyższonym ciśnieniem tętniczym. Również zmiany ilości produktów śródbłonka naczyniowego: prostacykliny, tlenku azotu i endoteliny, a także aktywacja współczulnego układu nerwowego w stanach stresu, wpływają na zwiększoną wartość ciśnienia. Palacze oraz osoby spożywające nadmierną ilość soli także predysponują do rozwoju choroby.
10% nadciśnieniowców źródła swojej dolegliwości może szukać w innych chorobach towarzyszących. Zaburzenia czynności nerek: zapalenia naczyń wewnątrznerkowych, nowotwory wydzielające wspomnianą wcześniej reninę, schorzenia genetyczne jak zespół Liddle’a i zespół Gordona, a nawet powszechne torbiele nerek mogą wywołać rozwój HT. Pacjenci z problemami hormonalnymi: zespołem Conna i Cushinga, zaburzeniami czynności tarczycy, a nawet bezdechem sennym stanowią grupę zwiększonego ryzyka. Wtórne nadciśnienie tętnicze może paradoksalnie być indukowane z zażywanymi lekami. Sympatykomimetyki, leki sterydowe, erytropoetyna, antydepresanty z grupy inhibitorów MAO (monoaminooksydazy), cyklosporyna, takrolimus, a nawet doustne środki antykoncepcyjne przyczyniają się do przewlekłego wzrostu ciśnienia. Zapamiętaj: Jednym z pierwszych objawów nadciśnienia tętniczego jest pogorszony nastrój, krwotoki z nosa oraz silny ból głowy.
Leczenie nadciśnienia tętniczego
Zanim lekarz zaleci nam farmakoterapię, prawdopodobnie zasugeruje zmianę stylu życia. Warto, aby chory ze swojej codziennej diety wykluczył sól, kawę oraz alkohol. Kawa zdecydowanie słabiej wpływa na osoby pijące ją regularnie. Dla nich rozsądna dzienna dawka kofeiny zawarta będzie w 6 filiżankach napoju. Jeśli nie jesteśmy typowymi kawoszami, nawet 1 filiżanka może nieznacznie podnieść nasze ciśnienie. Zalecana dzienna ilość alkoholu w przeliczeniu na czysty etanol, której przyjmowania nie należy przekraczać, to 20–30 g dla mężczyzn i 10–20 g dla kobiet. Panowie mogą więc pozwolić sobie na 500–750 ml piwa, 200–300 ml wina lub 2 kieliszki wódki dziennie. Panie natomiast powinny ograniczyć się do 1 kieliszka. Pozytywnie na obniżenie wartości ciśnienia tętniczego wpływa także umiarkowany wysiłek fizyczny, a u osób otyłych redukcja masy ciała.
W leczeniu farmakologicznym powszechnie stosuje się 5 podstawowych grup leków, z których każda przeznaczona jest dla innych chorych. Celem leczenia dla zdecydowanej większości pacjentów pozostaje redukcja BP do < 140/90 mmHg. Przyjmowanie jednego leku umożliwia obniżenie wartości ciśnienia o maksymalnie 20/10 mmHg. Monoterapia sprawdza się więc jedynie u chorych z nadciśnieniem 1. stopnia. Jeśli wartość pomiaru wykazuje BP > 160/100 mmHg, zaleca się łączenie 2, jednak nie więcej niż 3 leków hipotensyjnych.
Grupy leków hipotensyjnych (obniżających ciśnienie):
- Leki beta-adrenolityczne – preferowane w przypadku osób młodych, pacjentów z tachykardią (zbyt wysoką czynnością serca), jaskrą, dławicą piersiową, hiperkinetycznym krążeniem objawowym oraz przy niewydolności serca lub po zawale. Działanie hipotensyjne następuje po kilku godzinach od zażycia leku, natomiast skuteczność terapii widoczna jest po kilku tygodniach
- Antagoniści wapnia – stanowią dobrą opcję dla osób starszych, z chorobami układu oddechowego np. astmą lub POCHP, czy przy izolowanym nadciśnieniu skurczowym. Ze względu na ich neutralność metaboliczną bez obaw zażywać mogą je pacjenci z miażdżycą. Dodatkową korzyścią ze stosowania antagonistów wapnia jest profilaktyka pierwotnych udarów.
- Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) – są to leki stosowane najczęściej, ponieważ profil pacjentów, którym mogą być zalecone, jest bardzo szeroki. W przypadku wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, towarzyszącej choroby niedokrwiennej serca, niewydolności serca lub nerek, zaburzeń metabolicznych czy cukrzycy śmiało możemy sięgnąć po ACEI. Ich korzystne działanie wśród wyżej wymienionych pacjentów wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego wynika z prewencji powikłań sercowych. Leki te są bezwzględnie przeciwwskazane w ciąży.
- Blokery receptora angiotensynogenowego (ARB- sartany) – wybierze lekarz dla pacjentów z przerostem lewej komory serca, zaburzeniami czynności nerek lub po przebytym udarze mózgu. Wśród tej ostatniej grupy działanie ARB będzie wyjątkowo korzystne, gdyż regularne ich zażywanie zmniejszy ryzyko kolejnego udaru. ARB zastosujemy też u pacjentów ze wskazaniami do stosowania ACEI (patrz pkt. 3), którzy nie tolerują zapisanych im pierwotnie leków.
- Diuretyki (leki moczopędne) – wśród których wyróżniamy trzy podgrupy, ale tylko jedna z nich jest powszechnie zalecana pacjentom, czyli leki tiazydowe/ tiazydopodobne. Stosuje się je przede wszystkim u osób starszych z izolowanym nadciśnieniem skurczowym.