Nagła, masywna utrata krwi stanowi ogromne zagrożenie dla życia pacjenta. Transfuzja krwi to zabieg, który pozwala szybko uzupełnić utracone składniki krwi. Jednak jak każdy zabieg medyczny, wiąże się on z wystąpieniem powikłań. Sprawdź, na czym polega transfuzja krwi?
Co to jest transfuzja krwi?
Jednym z podstawowym składników krwi są elementy morfotyczne:
– erytrocyty (krwinki czerwone) – zadaniem ich jest transport tlenu z płuc, który dostarczany jest do tkanek i narządów oraz dwutlenku węgla, który wydalany jest z organizmu wraz z wydychanym powietrzem. Nośnikiem obu tych gazów jest hemoglobina – białko zawarte w erytrocytach, które nadaje im czerwoną barwę.
– leukocyty (krwinki białe) – komórki układu odpornościwego, które uczestniczą w zwalczaniu infekcji oraz drobnoustrojów atakujących organizm.
– trombocyty (płytki krwi) – uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi.
Odpowiednia ilość erytrocytów, leukocytów oraz trombocytów zapewnia prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Niewielkie odchylenia wartości tych parametrów często mogą być niezauważalne – organizm sam potrafi dostosować się do “panujących aktualnie warunków”. Jednakże znaczna utrata krwi (np. w wyniku wypadku, znacznego urazu, krwotoku w trakcie zabiegu operacyjnego), czy zaburzenia w produkcji składników krwi występujące w przebiegu np. chorób nowotworowych, autoimmunologicznych, może prowadzić do znacznego spadku ilości erytrocytów, leukocytów czy płytek krwi, co stanowi zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. W takiej sytuacji konieczne jest ich uzupełnienie, poprzez wykonanie transfuzji krwi, która polega na przetaczaniu preparatów zawierających utracone przez pacjenta elementy morfotyczne krwi.
Pacjentom mogą być przetaczane następujące preparaty krwi i preparaty krwiopochodne:
Krew Pełna – zawiera krew pełną oraz substancje konserwujące, podawana w przypadku masywnej utraty krwi,
Koncentrat Krwinek Czerwonych (KKCz) – powstaje po usunięciu osocza (czyli płynnego składnika krwi, w którym zawieszone są komórki) z krwi pełnej, podawany najczęściej w przypadku niedokrwistości (zwiększenie wyłącznie liczby krwinek czerwonych),
Koncentrat Krwinek Płytkowych (KKP) – przetaczany pacjentom z małopłytkowością zagrażającą życiu lub pacjentom z nieprawidłowo funkcjonującymi płytkami krwi,
Koncentrat granulocytarny – zawieszone w osoczu granulocyty (komórki należące do białych krwinek – leukocytów, w których skład wchodzą neutrofile, eozynofile oraz bazofile), przetaczany pacjentom z bardzo niską ilością granulocytów (poniżej 500/ul krwi), w zakażeniach zagrażających życiu pacjenta.
Powyższe preparaty krwi otrzymywane są od dawców, którzy oddają bezpłatnie swoją krew w Regionalnych Centrach Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa oraz w trakcie akcji organizowanych przez tą jednostkę.
Na czym polega transfuzja krwi?
Transfuzja krwi polega polega na dożylnym wlewie (podobnie jak podanie kroplówki) odpowiedniego składnika krwi, przy użyciu jednorazowych, sterylnych zestawów. W trakcie zabiegu pielęgniarka lub lekarz mogą ewentualnie monitorować pacjenta – jego temperaturę ciała, ciśnienie czy czynność serca. Decyzje o konieczności wykonania transfuzji krwi podejmuje lekarz prowadzący, uzyskując jednocześnie zgodę pacjenta (za wyjątkiem ratowania życia). Sam zabieg może być wykonany przez osoby do tego uprawnione (np. pielęgniarkę, ratownika medycznego).
Przetaczanie krwi wymaga spełnienie następujących zasad:
- przetaczana krew musi być zgodna w układzie grupowym AB0 z krwią biorcy,
- pacjent nie mający na krwinkach antygenu D (RhD(-)) może mieć przetaczaną wyłącznie krew RhD(-),
należy przetaczać krew i jej składniki wyłącznie pobrane od wyselekcjonowanych dawców (przebadani w celu wykluczenia chorób zakaźnych np. HIV, HCV, HBV, kiła), - przed transfuzją konieczne jest wykonanie próby krzyżowej (badanie pozwalające ocenić zgodność pomiędzy próbką krwi biorcy oraz dawcy, warunkuje bezpieczne przetaczanie krwi), jeżeli krew jest zgodna, dany preparat można przetoczyć pacjentowi do 48h od jej wykonania.
W przypadku stanu bezpośredniego zagrożenia życia, lekarz może podjąć decyzję o przetoczeniu Koncentratu Krwinek Czerwonych lub Koncentratu Krwinek Płytkowych zgodnych w układzie ABO i RhD na podstawie wyniku grupy krwi pacjenta, przed wykonaniem próby zgodności. Również w stanach zagrożenia życia dopuszcza się przetoczenie jednostki krwi pochodzącej od tzw. uniwersalnego dawcy – grupy 0 RhD(-) mimo, że pacjent posiada inną grupę krwi (krwinki grupy 0 RhD(-) nie posiadają na swej powierzchni antygenów grupowych krwi, przeciwko którym mogłyby być skierowane przeciwciała obecne we krwi biorcy).
Zgodna dla biorcy jednostka krwi musi również posiadać pełną dokumentację (informację o placówce, z której pochodzi, numer donacji, objętość, datę pobrania, ważności, grupę krwi). Przed wykonaniem transfuzji konieczne jest sprawdzenie pojemnika z krwią (czy nie jest uszkodzony, czy nie ma objawów hemolizy-czyli rozpadu krwinek czerwonych, skrzepów, czy nie uległa zmianie barwa).
Ile trwa transfuzja krwi?
Szybkość transfuzji może się różnić w zależności od przetaczanego składnika krwi, ilości podawanych jednostek (szybkość transfuzji to objętość składnika krwi przetaczanego w ciągu minuty, np. ilość kropli/min). Zatem zabieg transfuzji krwi może trwać od kilkunastu do kilkudziesięciu minut, a nawet kilku godzin.
Zapamiętaj: Transfuzja krwi grupy 0RhD(-) pacjentom z inną grupą krwi wykonywana jest tylko i wyłącznie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia.
Transfuzja krwi po porodzie
Fizjologicznie po porodzie występują umiarkowane krwawienia (okres połogu). Z każdym porodem związane jest ryzyko wystąpienia krwotoku poporodowego. Utrata z dróg rodnych 500 – 1000 ml krwi w ciągu 24 godzin od porodu określana jest mianem małego krwotoku, natomiast powyżej 1000 ml – dużego. Natomiast wtórny krwotok występuje w ciągu 24 godzin – 12 tygodni od porodu.W przypadku masywnej utraty krwi zagrażającej życiu pacjentki może być konieczne przetoczenie jednostek krwi.
Transfuzja krwi u noworodka
Czasami niedokrwistość może występować u noworodków czy niemowląt, jednakże decyzja o konieczności wykonania transfuzji krwi u noworodka jest niezwykle trudna. W zależności od ciężkości i czasu trwania niedokrwistości, występujących objawów klinicznych, lekarz może podjąć decyzję o konieczności wykonania transfuzji.
Czy wiesz że: Świadkowie Jehowy ze względu na poglądy religijne często odmawiają przyjęcia transfuzji krwi pełnej?
W przypadku wystąpienia konfliktu serologicznego, którego konsekwencją jest choroba hemolityczna noworodków lub ciężkiej hiperbilirubinemii, u noworodka wykonywana jest transfuzja wymienna. Zabieg ten polega na usunięciu uszkodzonych krwinek oraz bilirubiny z organizmu dziecka przy jednoczesnym uzupełnianiu krwi (krwią pochodzącą od dawcy). Zabieg wykonywany jest w warunkach sali operacyjnej.
Transfuzja krwi przy anemii
Najczęściej anemia prowadzi do niewielkich spadków stężenia hemoglobiny i/lub liczby krwinek czerwonych. Znalezienie przyczyny niedokrwistości pozwala na dobranie odpowiedniego sposobu leczenie, które przyczyni się do wyrównania parametrów morfologii krwi. Jednakże ciężka niedokrwistość (wartość hemoglobiny poniżej 6 g/dl) może stanowić wskazanie do wykonania transfuzji koncentratu krwinek czerwonych, w celu szybkiego uzupełnienia składników krwi. Decyzja o wykonaniu zabiegu należy wyłącznie do lekarza prowadzącego.
Powikłania po transfuzji krwi
Powikłania dzielimy na wczesne – czyli takie, których objawy występują do 24 godzin od wykonania przetoczenia krwi, oraz późne (mogą pojawić się nawet do kilkunastu dni od transfuzji).
Wczesne poważne niepożądane reakcje poprzetoczeniowe:
– reakcja hemolityczna – powstaje w wyniku przetoczenia niezgodnej grupowo krwi, objawy: gorączka, dreszcze, obecność hemoglobiny w moczu, niewydolność nerek,
– alergia – objawy: pokrzywka, bóle i zawroty głowy, obrzęki,
– zakażenia bakteryjne (sepsa) – objawy: gorączka, dreszcze, zaburzenia krążenia,
niehemolityczne reakcje gorączkowe – objawy: wzrost temp. ciała powyżej 1 st. Celsjusza, dreszcze, wymioty, bóle głowy,
– duszność poprzetoczeniowa,
– ostre poprzetoczeniowe uszkodzenie płuc – objawy: ostra niewydolność oddechowa, gorączka, niekardiogenny obrzęk płuc, obniżenie ciśnienia tętniczego,
– przeciążenie krążenia – objawy: zaburzenia oddychania, przyspieszenie rytmu serca, kaszel, wzrost ciśnienia tętniczego, ból głowy.
Opóźnione reakcje poprzetoczeniowe:
– reakcja hemolityczna (jak wyżej),
– poprzetoczeniowa skaza małopłytkowa – niszczenie płytek krwi przez przeciwciała przeciwpłytkowe, objawy: spadek płytek krwi, uogólniona plamica,
– choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi – “obce” limfocyty (komórki należące do leukocytów, biorą udział w procesach odpornościowych organizmu) pochodzące od dawcy rozpoznają nieznane im antygeny zlokalizowane na komórkach biorcy – w skutek tego niszczą komórki i tkanki biorcy,
– przeniesienie zakażeń bakteryjnych, wirusowych (np. HBV, HCV, HIV).
W przypadku pojawienia się objawów, które mogą świadczyć o wystąpieniu wczesnych działań niepożądanych w trakcie trwania transfuzji krwi, musi być ona niezwłocznie przerwana.
Choć transfuzja krwi jak każdy zabieg, niesie za sobą ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, jej wykonanie często jest stanowi jedyny sposób, pozwalający uratować życie chorego.