Bruksizm – nocne zgrzytanie zębami. Objawy, przyczyny i sposoby leczenia bruksizmu

Problem bruksizmu dotyka coraz większej liczby osób. Jego główną przyczyną jest stres, który w dzisiejszym świecie towarzyszy nam coraz częściej. Dlatego też bruksizm, często określany potocznie jako zgrzytanie zębami, zaliczany jest obecnie do chorób cywilizacyjnych. Mimo, że problem ten dotyczy wielu Polaków, dość często jego diagnoza i leczenie nie są łatwe. Wynika to z faktu, iż może on powodować bardzo różnorodne objawy, a tym samym utrudniać pacjentowi szybkie i skuteczne znalezienie pomocy. Często również początkowe symptomy pojawiają się niezauważone i dopiero dokuczliwy, nieustępujący ból skłania do poszukiwania pomocy. Jakie są główne dolegliwości związane z bruksizmem, gdzie i jakiej pomocy szukać? 

Co to jest bruksizm?

W gruncie rzeczy bruksizmu nie możemy nazwać chorobą. Zalicza się go do tak zwanych parafunkcji, czyli nieprawidłowych nawyków ruchowych narządu żucia. Do wspomnianych szkodliwych przyzwyczajeń zaliczamy:

• zaciskanie lub zgrzytanie zębami,
• usztywnienie żuchwy poprzez nadmierne napinanie mięśni,
• wysuwanie żuchwy do przodu, czy na boki.

Najczęściej do tych sytuacji dochodzi nieświadomie w momentach rozluźnienia organizmu, na przykład podczas oglądania filmu, czy odpoczynku lub w chwilach skupienia, podczas wykonywania jakiejś pracy. Niezwykle istotne jest, by nauczyć się samemu zauważać, że w danej chwili zaciskamy zęby, jesteśmy spięci, czy utrzymujemy żuchwę w nieprawidłowej, nienaturalnej pozycji. Świadome dostrzeżenie tych parafunkcji jest pierwszym krokiem umożliwiającym ich skuteczne leczenie.
Obecnie wyróżnia się dwa rodzaje bruksizmu:

• Bruksizm w stanie czuwania (awake bruxism) – charakteryzujący się powtarzalnym lub trwającym przez dłuższy czas kontaktem zębów obu szczęk lub nawet ich zaciskaniem. Może również objawiać się wykonywaniem ruchów doprzednich i bocznych żuchwy. Występuje w ciągu dnia, gdy nie śpimy.
• Bruksizm podczas snu (sleep bruxism) – polega na nieświadomym zgrzytaniu zębami, gdy śpimy, pacjenci cierpiący na ten rodzaj bruksizmu często skarżą się na uczucie zmęczenia mięśni żucia po przebudzeniu, a ich partnerzy zgłaszają wyraźnie słyszalne odgłosy zgrzytania występujące u śpiących.

Oba rodzaje bruksizmu wynikają z nadmiernej aktywności mięśni żucia, głównie mięśnia żwacza i mięśnia skroniowego. W prawidłowo funkcjonującym organizmie, w czasie spoczynku i relaksacji pozostają one w harmonii z innymi mięśniami narządu żucia i tym samym zapewniają ustawienie szczęk w pozycji spoczynkowej. W takim ułożeniu zęby nie stykają się ze sobą i pomiędzy powierzchnią górnych i dolnych powstaje szpara, która ma zazwyczaj od 2 do 4 mm. Przybranie takiej pozycji pozwala odpocząć wszystkim elementom biorącym udział w procesach mowy, jedzenia i innych czynnościach w czasie naszej codziennej aktywności. Zapewnia to ich regenerację, a tym samym prawidłowe funkcjonowanie. Tak więc, o ile samego bruksizmu nie klasyfikujemy bezpośrednio jako choroby, tak jego przewlekła postać staje się już czynnikiem znacznie zwiększającym ryzyko pojawienia się poważnych konsekwencji zdrowotnych. Należą do nich między innymi dysfunkcje stawu skroniowo – żuchwowego, silny ból, czy nieodwracalne zniszczenie zębów.

Bruksizm – przyczyny

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

U podłoża bruksizmu leżą przede wszystkim czynniki psychoemocjonalne – najczęściej jest to silny stres, ale również strach, agresja, czy perfekcjonizm. Tak naprawdę każdy stan, który wywołuje nadmierne napięcie emocjonalne, przekłada się również na napięcie fizyczne i wzmożoną aktywność mięśniową. Skutkuje to następnie pojawianiem się wyżej opisanego zgrzytania, zaciskania, czy nieprawidłowych ruchów żuchwy, które bezpośrednio stają się przyczyną odczuwanych objawów. Bruksizm może być również skutkiem ubocznym działania niektórych leków lub może towarzyszyć pewnym chorobom. Często wiąże się go z występowaniem zaburzeń snu, depresją i chorobami psychicznymi, ADHD, autyzmem, chorobą Parkinsona i innymi. Również stosowanie używek takich jak kawa, alkohol, papierosy, czy narkotyki, może przyczynić się do pojawienia się parafunkcji. Ponadto istnieją badania potwierdzające częstsze występowanie bruksizmu u dzieci, których rodzice również cierpią na tą dolegliwość.

Bruksizm – objawy

Objawy towarzyszące możemy podzielić na kilka grup:

• Odczucia zgłaszane przez pacjenta: wspomniane uczucie napięcia mięśni po przebudzeniu oraz drętwienie zębów bocznych;
• Widoczne uszkodzenia zębów: starcia zębów, pęknięcia i złamania szkliwa, ukruszone brzegi zębów przednich, powstawanie ubytków przyszyjkowych, częste utraty wypełnień po leczeniu próchnicy;
• Zmiany w przyzębiu i urazy miękkich tkanek jamy ustnej: odsłonięcie szyjek zębów przeciążonych i możliwe krwawienie z dziąseł, odciśnięte na języku i policzkach zęby (na policzkach często wyraźnie widoczna linia przygryzania śluzówki);
• Mięśniowe: bóle mięśni żucia, bolesność podczas ucisku oraz przewlekłe uczucie napięcia tych mięśni.

Do grup objawów wymienionych powyżej, w przypadku przewlekłego bruksizmu dołączają się kolejne, dotyczące całej okolicy głowy i szyi. Powikłania te dotyczą:

• Stawu skroniowo – żuchwowego: pojawiają się trzaski i przeskakiwanie w stawie;
• Kości wokół zębów: zachodzi jej stopniowy zanik;
• Mięśni żucia, które ulegają przerostowi – zbyt długo pracujące mięśnie rozbudowują się, co prowadzi do zmiany konturu twarzy (tzw. “kwadratowa twarz”);
• Zaburzenia dotyczące wzroku i słuchu, np. pojawienie się szumów usznych;
• Przewlekłe zmęczenie – sen staje się mniej wydajny;
• Sztywność karku, bóle kręgosłupa, drętwienie mięśni karku, szyi, barków, bóle głowy.

Należy podkreślić, że nie u każdego będą występowały wszystkie wymienione objawy, a do tego będą one miały różne nasilenie w zależności od wielu czynników. Dlatego też tak często szybka i jednoznaczna diagnoza jest utrudniona.

Leczenie bruksizmu

Jeżeli jednak podejrzewamy u siebie bruksizm powinniśmy zgłosić się z tym problemem do stomatologa, który przeprowadzi odpowiednią diagnostykę i pokieruje dalej naszym leczeniem. Terapia bruksizmu jest złożonym procesem i musi być dostosowana do konkretnego pacjenta. Opiera się przede wszystkim na świadomej współpracy chorego z lekarzem. Dotyczy to szczególnie bruksizmu pojawiającego się w ciągu dnia. W tym przypadku podstawowym elementem terapii jest uświadomienie sobie powtarzalności szkodliwych nawyków, samokontrola i unikanie ich wykonywania. Dodatkowo ważne jest sprawdzenie zgryzu i między innymi korekta zbyt wysokich wypełnień. Możliwe, że lekarz zadecyduje również o przepisaniu leków np. zmniejszających napięcie mięśniowe. Do najczęstszych metod leczenia bruksizmu zaliczamy stosowanie specjalnych szyn zgryzowych lub domięśniowe podawanie botoksu w formie zastrzyków. W przypadku zaawansowanego, przewlekłego bruksizmu niezbędna może być również wizyta u laryngologa, okulisty, czy neurologa.

Zapamiętaj: U podłoża bruksizmu leżą przede wszystkim czynniki psychoemocjonalne - najczęściej jest to silny stres, ale również strach, agresja, czy perfekcjonizm.

Oprócz pomocy stomatologicznej, coraz częściej dodatkowo zalecana jest konsultacja z fizjoterapeutą stomatologicznym. Zależnie od potrzeb fizjoterapia może opierać się na: terapii manualnej, odpowiednich ćwiczeniach, nauce technik relaksacyjnych, a także akupunkturze lub elektroterapii. Jako że bruksizm związany jest z nadmierną aktywnością i napięciem mięśni, techniki relaksacyjne oraz ćwiczenia przynoszą świetne efekty. Już najprostsze z nich, takie jak przedstawiona poniżej sekwencja, mogą okazać się pomocne, więc wiele zależy od podejścia pacjenta!

Proponowane ćwiczenia wykonujemy w pozycji rozluźnionej, najlepiej trzy razy dziennie, bez stosowania zbyt dużej siły:

1. Ustawiamy żuchwę w pozycji swobodnej – zęby nie stykają się, mięśnie rozluźnione.
2. Ruch doprzedni żuchwy do pozycji, w której zęby przednie złączą się ze sobą.
3. Powrót do pozycji swobodnej.
4. Mocne zaciśnięcie zębów.
5. Maksymalne odwodzenie żuchwy.
6. Powrót do pozycji swobodnej.

Leczenie bruksizmu botoksem

W terapii bruksizmu znalazł zastosowanie popularny również w medycynie estetycznej botoks. Toksyna botulinowa podawana jest do mięśni w formie zastrzyków i powoduje ich lokalny paraliż. Dzięki temu nadmierna aktywność zostaje częściowo hamowana, co zapobiega pojawianiu się kolejnych objawów bruksizmu, a przede wszystkim zmniejsza bolesność mięśni. Efekt zastrzyków jest odwracalny i zanika, dlatego przyjmuje się, że kolejny zabieg powinien odbyć się po upływie ok. 6 miesięcy. Mimo że metoda ta nie jest zbyt skomplikowana, to jednak niesie ze sobą pewne ryzyko. Dlatego też powinna być wykonywana wyłącznie przez lekarza dentystę z odpowiednim doświadczeniem.

Szyna zgryzowa w terapii bruksizmu

Szynoterapia to najpopularniejsza metoda radzenia sobie z bruksizmem. Jest szczególnie korzystna w przypadku bruksizmu występującego w trakcie snu. Szyna zgryzowa może być wykonywana w tradycyjny sposób przez technika dentystycznego lub po pobraniu wirtualnych wycisków cyfrowym skanerem, drukowana przez drukarkę 3D. Jest to zazwyczaj akrylowa nakładka na zęby, która nie tylko chroni je mechanicznie przed ścieraniem i zniszczeniem, ale również rozluźnia mięśnie żucia, zapewnia lepszą pozycję elementów stawu skroniowo – żuchwowego oraz zapewnia korzystniejsze rozłożenie sił podczas zaciskania zębów, tym samym zmniejszając szkodliwość bruksizmu. Istnieje kilka rodzajów szyn, a najodpowiedniejszy dobierany jest na podstawie oceny szkodliwych nawyków pacjenta oraz stanu jego uzębienia przez lekarza dentystę. Zazwyczaj nakładkę zakłada się na noc, a terapia trwa minimum kilka tygodni, do ustąpienia objawów.

Bruksizm u dzieci

Bruksizm dotyka osób w każdym wieku, również dzieci. Może pojawić się już w momencie ząbkowania i jeżeli jego przebieg nie jest intensywny, a zgrzytanie pojawia się relatywnie rzadko możliwe jest, że nie będzie przyczyną nasilonych objawów i ustąpi samoistnie. W tym okresie życia malucha powinna odbyć się jego pierwsza wizyta stomatologiczna.

Czy wiesz że: aby pomóc pacjentom cierpiącym na bruksizm powstała specjalna aplikacja na smartfony? Nazywa się Brux App i dzięki spersonalizowanym powiadomieniom pomaga w zmianie stylu życia i pamiętaniu o tym, by dbać o rozluźnianie mięśni żucia i odpowiednie ułożenie żuchwy w ciągu dnia. Ponadto, dzięki prowadzeniu odpowiednich statystyk, jest ona świetnym narzędziem ułatwiającym lekarzowi proces diagnostyczny.  

Przy tej okazji warto zwrócić uwagę lekarza na zgrzytanie zębami przez dziecko podczas snu. Dzieci w wieku przedszkolnym są grupą nieletnich pacjentów najbardziej narażonych na bruksizm. Jest to związane z cechami uzębienia mlecznego, ale również z coraz większym odczuwaniem różnorodnych stresów i słabo wykształconą umiejętnością radzenia sobie z nimi. Napięcie emocjonalne potęgowane jest przez uczucie niestabilności, brak znanej dziecku rutyny, problemy rodzinne, w tym konflikty między rodzicami, a w późniejszym wieku również wpływ wydarzeń związanych ze szkołą, np. utrudnionym kontaktem z rówieśnikami. Ponadto częstą przyczyną bruksizmu u dzieci są wady zgryzu, zaburzenia snu, czy występowanie chorób predysponujących, tak jak u dorosłych, autyzmu, depresji i innych. Co ważne, naukowcy zwracają uwagę na znaczenie biernego palenia wśród przyczyn bruksizmu u dzieci. Jeżeli przebywają w domach, w których pali się papierosy, nawet dwukrotnie częściej rozwijają niepokojące objawy.

Najważniejszym zadaniem rodzica jest zwrócenie uwagi na szkodliwe nawyki, które przyjęło ich dziecko, a które mogą prowadzić do rozwoju bruksizmu. Będą należały do nich m. in. zgrzytanie zębami, obgryzanie paznokci, nagryzanie ołówków i długopisów, zbyt częste żucie gumy, nagryzanie warg i policzków. Niwelowanie tych przyzwyczajeń nie tylko chroni przed bruksizmem, ale również obniża ryzyko wystąpienia wad ortodontycznych.

Bruksizm to złożony problem, który wpływa na życie pacjentów w bardzo indywidualny sposób. Różnorodność jego przyczyn i objawów jest wyzwaniem diagnostycznym i terapeutycznym, dlatego każdy z nas powinien zadbać przede wszystkim o to, by zapobiegać pojawieniu się parafunkcji i związanych z nimi dolegliwości. Jak w przypadku wielu chorób cywilizacyjnych, tak i tutaj niezwykle ważny jest zdrowy styl życia. Zachowanie odpowiedniej higieny snu i przede wszystkim dobrej kondycji psychicznej może być kluczowe dla zatrzymania bruksizmu.