W ostatnich latach wiele słyszy się o ADHD. To zaburzenie diagnozowane jest u około 5% dzieci w wieku szkolnym. Charakteryzuje się ono nadruchliwością, impulsywnością oraz problemami z koncentracją. Niestety, wciąż zdarza się, że dziecko z symptomami ADHD traktowane jest jako niegrzeczne i krnąbrne, a przecież źródło jego problemów tkwi w mózgu! Leczenie zaburzenia nie jest łatwe, ale przynosi efekty.
Co to jest ADHD?
ADHD (skrót od ang. attention-deficit hyperactivity disorder) to zaburzenie znane także jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Przejawia się ono przede wszystkim poprzez impulsywność, niepokój ruchowy, trudność w opanowaniu emocji oraz problemy z koncentracją. ADHD na ogół diagnozowane jest u dzieci w wieku wczesnoszkolnym, a więc między 6 a 9 rokiem życia. Występowanie zaburzenia jest obserwowane na całym świecie, niezależnie od kultury i poziomu rozwoju społeczeństwa. W powstawaniu ADHD główną rolę pełnią czynniki natury genetycznej i organicznej.
Jakie są charakterystyczne objawy ADHD?
Objawy ADHD można podzielić na trzy charakterystyczne grupy:
- Nadruchliwość. Dziecko ciągle jest w ruchu, wierci się, skacze i biega, z trudem powstrzymuje się od mówienia. Nie potrafi dostosować się do sytuacji, które wymagają skupienia, ciszy i dyscypliny. Aktywność dziecka jest często bezcelowa i chaotyczna.
- Impulsywność. Dziecko w sposób impulsywny wykonuje różne czynności, nie analizuje możliwych konsekwencji. Bywa niecierpliwe, otwarcie i natychmiast wyraża swoje emocje. Ma problem z czekaniem na swoją kolej, przerywa wypowiedzi innych, od razu realizuje pomysły, które właśnie przyszły mu do głowy.
- Zaburzenia uwagi. Dziecko ma duże problemy z koncentracją, nie potrafi dłużej skupić się na jednej czynności. Ciągle o czymś zapomina, nie umie się zorganizować, działa w roztargnieniu.
Jakie są główne przyczyny ADHD?
ADHD określa się jako zaburzenie neurorozwojowe, co oznacza, że wynika ono z nieprawidłowości w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Badania pokazują, że osoby z ADHD mają mniejszą objętość mózgu, a pewnego jego rejony (jak jądro ogoniaste, jądro półleżące, ciało migdałowate, skorupa i hipokamp) są zmienione. Obserwuje się także mniej wydajną pracę półkul mózgowych i ich połączeń z innymi częściami mózgu. Prawdopodobnie u osób z ADHD dochodzi także do osłabienia działania noradrenaliny i dopaminy, które uczestniczą w przekazywaniu pobudzeń w układzie nerwowym.
Zakłada się, że zaburzenie ma w dużym zakresie podłoże genetyczne. W rodzinach, gdzie u jednego z członków zdiagnozowano ADHD, istnieje znacznie większe ryzyko wystąpienia zaburzenia wśród dzieci. Oprócz tego istnieją czynniki, które mogą nasilać objawy. Wśród nich wskazuje się na nieprawidłowy przebieg ciąży, niedotlenienie w czasie porodu, urazy głowy, a nawet zatrucia (często wymienia się w tym kontekście ołów). Warto zwrócić uwagę także na czynniki środowiskowe jak błędy wychowawcze, nieprawidłowa atmosfera w domu rodzinnym czy brak zaspokojenia potrzeb psychicznych dziecka.
Jak rozpoznać ADHD u dziecka?
Aby zdiagnozować u dziecka ADHD, nie później niż w 7 roku życia, muszą wystąpić u niego objawy nadruchliwości, impulsywności oraz zaburzenia koncentracji. Powinny być one obserwowane co najmniej w dwóch środowiskach, np. w domu i w szkole, a także utrudniać dziecku codzienne funkcjonowanie. Diagnoza zaburzenia to proces niełatwy i kilkuetapowy, a zaczyna się od wizyty u lekarza psychiatry, który przeprowadza wywiad dotyczący objawów, problemów szkolnych, przebiegu ciąży i porodu, kontaktu z dziecka z rówieśnikami itp. Kolejny etap to obserwacja dziecka, zarówno w obecności rodziców, jak i bez nich. Ważną częścią diagnozy są badania psychologiczne, które dotyczą m.in. poziomu inteligencji dziecka, jego zdolności koncentracji, zapamiętywania i sprawności, a także koordynacji ruchowej. Zleca się także badania neurologiczne i pediatryczne, sprawdza się funkcjonowanie narządów zmysłów. A wszystko po to, aby znaleźć obiektywne dowody na występowanie ADHD i wykluczyć inne przyczyny objawów.
Jak przebiega leczenie ADHD?
Leczenie ADHD wymaga współpracy kilku specjalistów (lekarza psychiatry, psychologa, pedagoga) i trwa na ogół parę lat. Ponieważ ADHD to zaburzenie mózgowe, wymaga ono zazwyczaj leczenia farmakologicznego. Najczęściej stosowane są: metykifenidad, atomoksetyna oraz leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne (w małych dawkach). Choć środki farmakologiczne skutecznie redukują objawy, nie są w stanie leczyć przyczynowo. Dlatego bardzo ważna jest psychoedukacja, dzięki której rodzice (a czasem też nauczyciele) dowiadują się o etiologii, przebiegu i leczeniu ADHD. Pozwala ona opiekunom zrozumieć zaburzenie oraz nauczyć się strategii radzenia sobie z objawami. W zależności od nasilenia symptomów może zostać zlecona terapia dla dziecka, a także terapia rodzinna oraz trening umiejętności społecznych. Praca z dzieckiem powinna polegać na pozytywnych wzmocnieniach, zwiększać jego poczucie własnej wartości, a także uczuć go przestrzegania zasad.
Zapamiętaj: Objawy ADHD mają tendencję do tracenia na intensywności wraz z wiekiem dziecka.
Jak radzić sobie z dzieckiem z ADHD?
Warto, aby rodzice, u których dziecka zdiagnozowano ADHD, pozostawali w kontakcie z pedagogiem lub psychologiem dziecięcym, którzy mogą wiele podpowiedzieć na temat strategii wychowawczych. Alternatywą jest udział w specjalnych warsztatach oraz dokształcanie się we własnym zakresie na temat zaburzenia. Oprócz tego rekomenduje się:
- wprowadzenie czytelnych reguł,
- korzystanie z systemu nagród i kar – dziecko musi dokładnie wiedzieć, jakie działania pociągają określone konsekwencje,
- przygotowywanie wraz z dzieckiem listy zadań do wykonania,
- w miarę możliwości usuwanie bodźców rozpraszających,
- stosowanie zasady trzech R w trakcie nauki: rutyna, regularność i repetycja (powtarzalność),
- zlecanie prac zręcznościowych, które pozwalają ćwiczyć koncentrację,
- wskazywanie na mocne strony dziecka i chwalenie za drobne sukcesy,
- unikanie agresji słownej i fizycznej, która dodatkowo pobudza dziecko w sytuacji konfliktu,
- omawianie z dzieckiem trudnych sytuacji, kiedy jego emocje opadną.
Codzienna praca z dzieckiem z ADHD wymaga od opiekunów cierpliwości i akceptacji. Oczekiwania wobec dziecka powinny być dostosowane do jego potrzeb i możliwości. Warto stosować dodatkowe metody jak arteterapię, relaksację czy sport.
ADHD u niemowlaka
Okres niemowlęcy to zdecydowanie za wcześnie, aby zdiagnozować ADHD – o zaburzeniu można mówić dopiero wtedy, kiedy dziecko ukończy 6-7 rok życia. Zaobserwowano jednak pewne zachowania w pierwszym roku życia, które można później powiązać z ADHD. Należą do nich problemy z zasypianiem i karmieniem oraz częsty płacz i pobudzenie emocjonalne. Dziecko szybko nudzi się zabawkami i potrafi łatwo zmieniać obiekt swojego zainteresowania.
ADHD u nastolatków
Objawy ADHD mają tendencję do tracenia na intensywności wraz z wiekiem dziecka. Jeśli dodatkowo zostały wdrożone w dzieciństwie odpowiednie działanie terapeutyczne, nastolatek może w pełni pozbyć się określonych symptomów. Z kolei adolescenci, którzy nie otrzymali odpowiedniego wsparcia, mogą przejawiać tendencje do ryzykownych zachowań (np. sięganie po substancje psychoaktywne), często występuje u nich zespół opozycyjno-buntowniczy. Rodzice nastolatka wciąż powinni dbać o jasne dla niego zasady, a jednocześnie zaakceptować jego rosnącą potrzebę niezależności.
ADHD u dorosłych
Choć objawy ADHD słabną wraz z wiekiem, wciąż mogą być ona zauważalne w dorosłości u pewnej grupy ludzi. Najczęściej spotyka się problemy z pamięcią krótkotrwałą (roboczą), chaotyczny styl życia, a także niecierpliwość i zmienność emocjonalną. Można zaobserwować tzw. słomiany zapał, czyli skłonność do zaczynania wielu działań i nie kończenia ich. Bywa, że dorośli z ADHD są postrzegani jako trudni we współżyciu partnerzy.
Czy wiesz że: ADHD na ogół współwystępuje z innymi zaburzeniami, jak depresja, zaburzenia lękowe, choroba afektywna dwubiegunowa czy uzależnienia?
ADHD to zaburzenie, które dotyka dużą liczbę dzieci. Bardzo ważne jest, aby udzielić im wsparcia i wdrożyć odpowiednie leczenie, dzięki czemu objawy tracą na intensywności, a nawet ulegają remisji. Niestety, brak oddziaływań terapeutycznych sprawia, że w dorosłości człowiek boryka się z wieloma problemami w życiu społecznym, a także jest bardziej podatny na uzależnienia i inne choroby psychiczne.