Większość osób zna potoczne określenie “delirka”, opisujące objawy występujące u alkoholików, którzy na kilka dni zaprzestali picia alkoholu. Mało kto zdaje sobie jednak sprawę z tego, że ów stan, naukowo określany jako delirium tremens, czyli majaczenie drżenne, stanowi poważne zagrożenie życia i powinien być jak najszybciej leczony. Jak objawia się delirium tremens oraz jakie niesie za sobą konsekwencje?
Co to jest delirium tremens?
Delirium tremens, czyli inaczej majaczenie alkoholowe jest to zaburzenie związane z uzależnieniem od alkoholu, występujące w sytuacji zespołu abstynencyjnego w przebiegu długotrwałego nadużywania alkoholu. Polega na krótkotrwałej, trwającej od kilku godzin do kilku dni ostrej psychozie, przejawiającej się zaburzeniami świadomości, pobudzeniem ruchowym oraz lękiem. Objawom psychicznym towarzyszą ciężkie, zagrażające życiu zaburzenia somatyczne. Majaczenie alkoholowe występuje u co najmniej 5% osób uzależnionych od alkoholu i rozwija się w krótkim czasie, zwykle 48-96h od zaprzestania lub ograniczenia picia. Wśród osób z rozpoznaniem majaczenia alkoholowego zdecydowanie przeważają mężczyźni. Jest to nadal jeden z najczęstszych powodów hospitalizacji psychiatrycznych.
Objawy delirium tremens
Majaczenie alkoholowe najczęściej poprzedzone jest objawami prodromalnymi (przepowiadającymi) – jest to tak zwany stan predeliryjny, którego objawami są:
- niepokój;
- ból głowy, trudności z koncentracją;
- zwiększona potliwość i zaczerwienienie twarzy;
- bezsenność;
- nasilone drżenie mięśniowe, głównie powiek, języka, kończyn górnych;
- iluzje wzrokowe – są to fałszywe spostrzeżenia dotyczące istniejącego przedmiotu lub zjawiska;
- drgawki abstynencyjne;
- lęk;
- osłabienie.
W stanie predeliryjnym pacjent ma zachowaną orientację autopsychiczną (co do własnej osoby) oraz allopsychiczną (co do czasu, miejsca i przestrzeni) i zachowuje przynajmniej częściowy krytycyzm co do przeżywanych omamów alkoholowych.
*omamy (halucynacje) – jest to spostrzeganie nieistniejących przedmiotów i zjawisk, powstają bez zadziałania jakiegokolwiek bodźca.
U 25% chorych delirium tremens jest powikłane napadem drgawkowym, który może zarówno poprzedzać wystąpienie majaczenia, jak i wystąpić w trakcie jego trwania. Drgawki abstynencyjne nie są drgawkami padaczkowymi – pojawiają się jedynie w okresach odstawienia alkoholu i często poprzedzają wystąpienie pełnoobjawowego delirium tremens.
Czy wiesz że: towarzyszące delirium tremens ciężkie zaburzenia somatyczne, przed erą intensywnej opieki medycznej w 15-20% kończyły się śmiercią pacjenta?
W pełnoobjawowym delirium tremens na pierwszy plan wysuwają się objawy zaburzeń psychicznych u chorego. Wykazuje on poważne zaburzenia świadomości (jest zdezorientowany co do miejsca i czasu, natomiast zachowana jest orientacja dotycząca własnej osoby). Występują głównie iluzje lub omamy wzrokowe, słuchowe, dotykowe. Nasilają się one w nocy lub w zaciemnionych pomieszczeniach. Cienie za oknem bywają interpretowane jako skradający się prześladowcy, a drętwienie kończyn odbierane jest jako drążenie skóry przez robaki lub gryzienie przez szczury. Charakterystyczne dla osób w stanie delirium tremens są makropsje oraz mikropsje – chorzy patrząc na bliskie powierzchnie, widzą małe przedmioty lub stworzenia np. pchły, robaki, zaś fiksując wzrok w oddali widzą olbrzymów lub kosmitów. U części pacjentów, możliwe jest wywołanie omamów wzrokowych poprzez uciśnięcie gałek ocznych – objaw Lipmana. Bardzo spektakularnym symptomem jest tzw. “objaw białej kartki”- pacjent po odpowiedniej sugestii badającego czyta z niezapisanej białej kartki, lub sufitu. Nie widzi w tym niczego dziwnego, a odczytywane słowa tworzą spójną całość.
Omamom często towarzyszą urojenia prześladowcze i “dziania się”. Chorzy biorą udział w iluzorycznych wydarzeniach, są mocno w nie zaangażowani, uciekają przed rzekomymi bandytami lub atakują prześladowców. W treści urojeń częste są tematy związane z piciem alkoholu- chorym wydaje się, że są w barze lub uciekają przed osobami, u który zadłużyły się, aby kupić alkohol. Pacjenci urojeniowo interpretują doświadczane iluzje – nadają im duże znaczenie emocjonalne. Są także bardzo podatni na sugestie – pod wpływem słyszanych głosów, są w stanie wyskoczyć z okna lub zrobić komuś krzywdę.
*ostra halucynoza alkoholowa – jest odmianą delirium tremens, w której obrazie klinicznym dominują omamy słuchowe (o przykrej dla pacjenta treści, oskarżające go, obrażające), nie stwierdza się zaburzeń świadomości, a inne objawy mają mniejsze nasilenie.
Majaczenie alkoholowe jest stanem zagrażającym życiu pacjenta. Jest to spowodowane:
a). objawami związanymi z pobudzeniem układu współczulnego:
- tachykardia;
- nadciśnienie tętnicze;
- zaburzenia rytmu serca;
- rozszerzenie źrenic;
- nadmierna potliwość.
b). objawami będącymi konsekwencją długotrwałego nadużywania alkoholu:
- uszkodzenie wątroby;
- zaburzenia wodno- elektrolitowe;
- cukrzyca;
- zapalenie trzustki;
- niewydolność krążenia;
- niedobory witaminowe;
- niedożywienie.
U niektórych pacjentów występują także nudności i wymioty oraz gorączka. Wszystkie te objawy somatyczne, dodatkowo pogarszają stan ogólny chorego. Osoby z delirium tremens, nierzadko mają na ciele ślady różnego rodzaju urazów (pobicia, upadków), o których najczęściej nie pamiętają, dlatego szczególnie ważna jest staranna ocena ich stanu somatycznego podczas badania.
Przyczyny delirium tremens
Przyczyną powstawania delirium tremens jest nagłe zaprzestanie lub znaczne ograniczenie picia alkoholu, po okresie długotrwałego intensywnego jego nadużywania. Przewlekłe codzienne spożywanie alkoholu prowadzi do zmian w układzie neuroprzekaźników w mózgu. Zmiany te dotyczą głównie zmniejszenia aktywności receptorów dla kwasu gamma- aminomasłowego (GABA-A) oraz zwiększenia liczby receptorów glutaminergicznych – NMDA. Jeśli alkoholik przerwie nagle epizod intensywnego picia lub zredukuje ilość spożywanych trunków, to powyższe zmiany adaptacyjne w reaktywności neuroprzekaźników zaburzają nowo powstałą homeostazę ustroju, do której ów człowiek zdążył się już przystosować. Dochodzi do silnego zwiększenia pobudliwości komórek nerwowych, co skutkuje obniżeniem progu drgawkowego oraz wystąpieniem drżeń. Także pojawiające się w przebiegu delirium tremens dysfunkcje układu krążenia są efektem dysregulacji układu współczulnego na skutek zachwianej aktywności neuroprzekaźników.
*homeostaza – utrzymywanie przez organizm względnie stałych parametrów środowiska wewnętrznego.
Osoby w podeszłym wieku, cierpiące na liczne choroby przewlekłe są bardziej narażone na wystąpienie objawów delirium tremens. Także przebyty w przeszłości epizod majaczenia alkoholowego zwiększa ryzyko jego ponownego wystąpienia.
Leczenie delirium tremens
W Polsce większość przypadków delirium tremens leczona jest na oddziałach psychiatrycznych, w tym często na oddziałach detoksykacji alkoholowej. Jeśli majaczenie nie ma charakteru abstynencyjnego, powinno być leczone na oddziałach internistycznych. Istotne jest ustalenie przez lekarza, jak długo trwało picie alkoholu oraz jaki czas upłynął od jego zakończenia, ponieważ warunkuje to ciężkość objawów, wystąpienie powikłań oraz intensywność leczenia. Właściwe leczenie można podjąć dopiero wówczas, gdy pacjent jest całkowicie trzeźwy.
Zasady leczenia majaczenia alkoholowego obejmują:
- ścisłe monitorowanie stanu klinicznego, zwłaszcza układu krążenia oraz oddechowego;
- monitorowanie i wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych;
w celu zmniejszenia objawów abstynencyjnych podaje się leki o działaniu przeciwlękowym, uspokajającym, nasennym i przeciwdrgawkowym- benzodiazepiny (diazepam); - jeśli zastosowane leczenie nie przynosi rezultatów, można zastosować lek przeciwpsychotyczny- haloperidol;
- suplementację witamin B1, B2, B6, B12, witaminy C oraz kwasu foliowego – ze względu na zaburzenia wchłaniania i niedożywienie, u alkoholików bardzo często występuje niedobór tych związków;
- w razie występowania uporczywej tachykardii i nadciśnienia tętniczego stosuje się leki antyarytmiczne i przeciwnadciśnieniowe.
Zapamiętaj: Majaczenie alkoholowe jest stanem zagrażającym życiu pacjenta.
Przy wyrównywaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych należy zachować szczególną ostrożność, ze względu na ryzyko wystąpienia bardzo groźnego powikłania – centralnej mielinolizy mostu. Jest to rzadkie powikłanie związane ze zbyt szybkim wyrównywaniem niedoboru sodu (hiponatremii). Mielinoliza polega on na demielinizacji (utracie osłonek mielinowych otaczających neurony) w obrębie środkowej części mostu- części mózgu, wchodzącej w skład tzw. pnia mózgu. W jej przebiegu pojawia się porażenie kończyn (często czterokończynowe), mięśni mimicznych twarzy, problemy z połykaniem oraz zaburzenia świadomości. Jest to bardzo poważny stan, w którym śmiertelność wynosi aż 50%.
Majaczenie alkoholowe rozwija się w ciągu kilku dni od zaprzestania picia alkoholu przez osobę uzależnioną i poprzedzone jest stanem predeliryjnym. Znacznie częściej występuje u mężczyzn, ze względu na to, że przedstawiciele tej płci statystycznie częściej przewlekle nadużywają alkoholu. Wystąpienie delirium tremens jest stanem zagrożenia życia i bezwzględnie musi być leczone w warunkach szpitalnych, nawet wbrew woli pacjenta. Leczeniem tego zaburzenia zajmują się psychiatrzy, a chorzy muszą być stale monitorowani ze względu na możliwość wystąpienia ciężkich powikłań. Delirium tremens jest stanem uleczalnym, niestety nierzadko chorzy ponownie trafiają z tym rozpoznaniem do szpitala, ponieważ większości nie udaje się wyrwać z nałogu.