Istnieją osoby, które nawet po wielu latach od zakończenia szkoły z lekkim przerażeniem wspominają lekcje matematyki. Choć nie każdy czuje się mocny w tej dziedzinie, są jednak ludzie, dla których matematyka jest wyjątkowo trudna. Mowa o osobach, u których zdiagnozowano dyskalkulię. To specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych nie wynika z obniżonych zdolności intelektualnych ani zaburzeń neurologicznych czy psychologicznych. Skąd się więc bierze i jak je leczyć?
Co to jest dyskalkulia?
Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 dyskalkulia to specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych. Szacuje się, że problem ten dotyka od 3,5 do 6,5% dzieci w wieku szkolnym w zależności od kraju i kryteriów diagnostycznych. Dyskalkulia to nie tylko, potocznie mówiąc, problemy z matematyką. Uczeń ma trudność z wykonywaniem podstawowych działań na materiale liczbowym, nie umie też wyjaśnić i zrozumieć procesów matematycznych. W związku z tym boryka się z przeszkodami w życiu codziennym. Ma trudność w posługiwaniu się mapą i odczytaniem godziny z zegarka. Ma także problem z liczeniem pieniędzy czy zapamiętywaniem numerów i dat. Skutkuje to poczuciem dyskomfortu w wielu sytuacjach.
Objawy dyskalkulii
Objawy dyskalkulii mogą różnić się w zależności od wieku dziecka i jego etapu rozwoju. Inne jest także ich natężenie – zaburzenie nie musi mieć głębokiego charakteru. Najbardziej charakterystyczne symptomy to:
- nieumiejętność zrozumienia lub zapamiętania elementarnych działań matematycznych jak dodawanie, odejmowanie, dzielenie czy mnożenie,
- trudność w połączeniu słowa (np. wyraz “dwa”) z jego symbolem matematycznym (cyfra 2),
- problemy związane z dedukowaniem, analizowaniem, rozumiem i wyciąganiem wniosków z działań matematycznych,
- trudność w przedstawieniu sekwencji wydarzeń lub zapamiętaniu kroków w procesie matematycznym,
- silny stres i objawy nerwicowe związane z koniecznością wykonywania matematycznych działań,
- trudność w rozumieniu, a także stosowaniu terminów dotyczących miar i dat.
Wszystkie te trudności przekładają się na życie codzienne, w którym wielokrotnie trzeba stosować w praktyce matematyczne zdolności. Przykładowo, uczeń może mieć problem z zapamiętywaniem ważnych dat, planowaniem swoich prac do wykonania czy korzystaniem z kalendarza. W dorosłości dyskalkulia skutkuje trudnościami z zarządzaniem pieniędzmi, organizacją czasu, a nawet… parkowaniem samochodu, do czego potrzebna jest umiejętność oceny odległości.
Zapamiętaj: Dyskalkulii nie da się wyleczyć, można jednak podnosić kompetencje matematyczne dziecka, aby ułatwić mu naukę szkolną, a także funkcjonowanie w dorosłym życiu.
Przyczyny dyskalkulii
Dyskalkulia jest zaburzeniem uwarunkowanym genetycznie. Wynika ona z nieprawidłowości obszarów mózgu odpowiedzialnych za zdolności matematyczne. Za jej przyczynę nie można uznać niewłaściwe metody edukacji matematycznej. Nie jest ona także związana z obniżeniem zdolności intelektualnych czy wadą wzroku lub słuchu. Dyskalkulia nie jest również objawem zaburzeń neurologicznych czy psychicznych. Może jednak (choć nie musi) współwystępować z takimi problemami jak dysleksja czy ADHD.
Rodzaje dyskalkulii
Wyróżnia się kilka rodzajów dyskalkulii. Słowacki neuropsycholog Ladislav Košč zaproponował następującą klasyfikację:
- dyskalkulia werbalna charakteryzuje się trudnościami w zapamiętywaniu i słownym wyrażaniu matematycznych pojęć oraz zjawisk,
- dyskalkulia leksykalna to brak zdolności czytania symboli matematycznych, cyfr, liczb i znaków operacyjnych, obserwuje się też trudność w powiązaniu symboli arytmetycznych z ich nazwami,
- dyskalkulia graficzna to problem z zapisywaniem liczb i symboli matematycznych,
- dyskalkulia wykonawcza wiąże się z trudnościami w manipulacji konkretnymi lub obrazowymi przedmiotami jak patyczki czy klocki, a także z porównywaniem ich pod kątem ilości czy wielkości, problematyczne jest także szeregowanie obiektów w kolejności rosnącej lub malejącej,
- dyskalkulia pojęciowo-poznawcza to problem z rozumieniem idei matematycznych, a także trudność w dostrzeganiu zależności liczbowych i nieumiejętność liczenia w pamięci,
- dyskalkulia operacyjna oznacza trudność w rozwiązywaniu matematycznych działań i zadań.
Pseudo-dyskalkulia
Dyskalkulia to zaburzenie trudne do zdiagnozowania. A to dlatego, że dzieci przejawiają trudności matematyczne z różnych powodów. Często nie realizują one swoich potencjalnych zdolności z powodu problemów natury emocjonalnej lub psychicznej. Ich problemy wynikać mogą ze zmęczenia albo braku wiedzy spowodowanym np. długą nieobecnością w szkole. Objawy dyskalkulii są widoczne już na etapie przedszkolnym, wskazując na silne powiązanie tego zaburzenia z uwarunkowaniami genetycznymi. Nawet przy zbliżonych objawach, jeśli u ich podłoża leżą czynniki psychologiczne czy środowiskowe, nie można zdiagnozować tego zaburzenia – w zamian nazwać można je pseudo-dyskalkulią.
Czy wiesz że: w leczeniu dyskalkulii coraz częściej są wykorzystywane smartfony? Dają one dostęp do wielu aplikacji, które mają edukacyjny charakter i pomagają trenować zdolności matematyczne.
Diagnoza dyskalkulii
Aby zdiagnozować dyskalkulię, poziom umiejętności arytmetycznych dziecka musi być niższy niż oczekiwany, mając na uwadzę zarówno jego iloraz inteligencji, jak i stopień zaawansowania w edukacji. Choć pierwsze symptomy zaburzenia obserwować można już na początku nauki w szkole, diagnozę stawia się, kiedy uczeń jest w VII-VIII klasie. Wcześniej mówi się o ryzyku dyskalkulii. Opinię w tej sprawie wydaje poradnia psychologiczno-pedagogiczna. Uczeń poddawany jest w niej badaniu psychologicznemu, pedagogicznemu i logopedycznemu. Do placówki dostarczane są zeszyty ucznia i jego prace klasowe, a także opinia nauczyciela matematyki i wychowawcy. Proces diagnostyczny wymaga kilku wizyt w poradni.
Leczenie dyskalkulii
Dyskalkulii nie da się wyleczyć, można jednak podnosić kompetencje matematyczne dziecka, aby ułatwić mu naukę szkolną, a także funkcjonowanie w dorosłym życiu. Szczegółowe zalecenia za każdym razem formułuje poradnia psychologiczno-pedagogiczna, która postawiła diagnozę dyskalkulii. Terapia zaburzenia polega przede wszystkim na wzmożonej pracy z dzieckiem nad jego trudnościami, co powinno opierać się na współpracy rodziców i nauczycieli. Wymagania edukacyjne muszą zostać dostosowane do indywidualnych potrzeb ucznia. Dodatkowo szkoły organizują zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, które są pomocne w ćwiczeniu umiejętności matematycznych. Dziecko potrzebuje także wsparcia ze strony rodziców, którzy mogą mu pokazać różne sposoby na rozwiązanie konkretnego zadania i doskonalić z nim poszczególne umiejętności w warunkach domowych.
Niezwykle istotna w tym procesie jest postawa rodziców i pedagogów. Dziecko powinno być przez nich motywowane do nauki i nagradzane za postępy. Ich wypracowanie często wymaga jednak cierpliwości, zarówno od dziecka, jak i dorosłych. Bardzo ważne by uczeń, jeśli widzi taką potrzebę, mógł korzystać z dodatkowych pomocy jak np. kalkulator. Należy także postawić na ćwiczenie pamięci, przykładowo korzystając z różnych gier i zabaw jak np. rebusy, labirynty czy rozsypywanki liczbowe. Wiele umiejętności matematycznych można trenować w życiu codziennym. Warto więc, by rodzice angażowali dziecko w takie czynności jak liczenie (np. produktów spożywczych) czy kontrolowanie czasu, prosząc je o sprawdzanie i podawanie aktualnej godziny.
Dzieci mogą mieć problem z rozwiązaniem matematycznych działań z różnych powodów. Jeśli okaże się, że ich przyczyną jest dyskalkulia, należy wówczas włożyć duży wysiłek w pracę z dzieckiem. I nie chodzi tu tylko o to, by poprawić jego oceny w szkole. Najważniejsze, by umiało ono sobie radzić w życiu dorosłym, które wielokrotnie wymaga od człowieka dokonywania operacji matematycznych.