Żółtaczka to objaw zwiększonego stężenia żółtego barwnika – bilirubiny we krwi. U większości nowo narodzonych dzieci fizjologicznie może wystąpić wzmożona produkcja bilirubiny, które objawia się najczęściej w postaci zażółcenia skóry, czyli tzw. fizjologiczna żółtaczka noworodków – jakie są jej przyczyny i czy ta przypadłość może być niebezpieczna dla maluchów?
Co to jest żółtaczka noworodków?
Żółtaczka noworodków stanowi jedno z najczęstszych zaburzeń, jakie mogą wystąpić u zdrowych noworodków. Zażółcenie skóry noworodka stanowi objaw zbyt dużego gromadzenia się żółtego barwnika we krwi jakim (bilirubiny). Co to jest bilirubina? To żółciowy barwnik, który powstaje głównie w wyniku rozpadu zużytych czerwonych krwinek, a dokładniej zawartej w nich hemoglobiny (czerwony barwnik obecny w erytrocytach). We krwi bilirubina transportowana jest w połączeniu z albuminą (główne białko obecne w osoczu krwi) do wątroby, gdzie ulega przemianom polegającym na łączeniu jej z kwasem glukuronowym. W tej postaci bilirubina wydzielana jest do żółci skąd trafia do jelit, a następnie ulega wydaleniu wraz z kałem.
Bilirubina w połączeniu z albuminą to tzw. bilirubina pośrednia (niesprzężona), natomiast bilirubina w połączeniu z kwasem glukuronowym to tzw. bilirubina bezpośrednia (sprzężona), która jest rozpuszczalna w wodzie. Nadmierne powstawanie bilirubiny lub zaburzenie procesów jej przemiany czy wydalania skutkuje nagromadzeniem jej we krwi – hiperbilirubinemią, co objawia się m.in w postaci zażółcenia skóry czy błon śluzowych.
Żółtaczkę noworodkową możemy podzielić na:
- żółtaczkę fizjologiczną – występuje u ponad 50% zdrowo urodzonych dzieci, a w przypadku wcześniaków częstość wzrasta do 80%. Stanowi objaw niedojrzałości organizmu noworodka, w którym metabolizm bilirubiny zachodzi wolniej. Postać ta nie wymaga specjalnej diagnostyki czy leczenia,
- żółtaczkę związaną z karmieniem piersią – na jej powstawanie ma wpływ zbyt późne wprowadzenie karmienia piersią oraz rzadkie przystawianie do piersi w pierwszych dniach po narodzinach dziecka. Nie jest groźna dla organizmu, może trwać nawet do kilku tygodni życia noworodka. Zalecane jest częstsze przystawianie dziecka do piersi,
- żółtaczkę patologiczną – postać ta wymaga szerszej diagnostyki, gdyż przyczyną zwiększonego stężenia bilirubiny we krwi noworodka nie są fizjologiczne przemiany, jakie zachodzą w jego organizmie, a występujący proces chorobowy. Ustalenie przyczyny hiperbilirubinemii umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Objawy żółtaczki noworodków
Fizjologiczna żółtaczka noworodków, które urodziły się w terminie pojawia się zwykle w 2 – 3 dobie życia, trwa do kilku dni po czym ustępuje samoistnie. Wynika ona ze zwiększonego stężenia bilirubiny we krwi, którego objawem jest zażółcenie skóry noworodka. Należy jednak pamiętać, że w przypadku fizjologicznej postaci żółtaczki, stężenie bilirubiny całkowitej we krwi nie może przekraczać określonych wartości maksymalnych dla noworodków urodzonych o czasie oraz wcześniaków.
Pojawienie się zażółcenia skóry już w pierwszej dobie życia dziecka lub dopiero po dwóch tygodniach od jego narodzin, zbyt wysokie stężenie bilirubiny we krwi, długo utrzymujące zażółcenie skóry, ciemne zabarwienie wydalanego moczu czy odbarwienie wydalanego stolca świadczy o innych przyczynach hiperbilirubinemii, które nie są już fizjologiczne dla organizmu noworodka i wymagają diagnostyki. Objawy te wymagają jak najszybszej konsultacji z lekarzem pediatrą.
Przyczyny żółtaczki noworodków
Przyczyną wystąpienia fizjologicznej żółtaczki noworodków jest adaptacja organizmu do nowych warunków jakie panują poza organizmem matki. W życiu płodowym organizm dziecka posiada bardzo dużą liczbę krwinek czerwonych we krwi, które nie są aż w takiej ilości potrzebne po jego urodzeniu – stąd dochodzi do zwiększonego niszczenia krwinek czerwonych po narodzinach dziecka w jego organizmie. Niedojrzała jeszcze wątroba znacznie wolniej przetwarza powstałą wskutek rozpadu erytrocytów bilirubinę, co skutkuję wzrostem jej stężenia we krwi. Z każdym dniem ilość wytwarzanej hemoglobiny spada, a żółtaczka ustępuje.
Zapamiętaj: Fizjologiczna postać żółtaczki i żółtaczka związana z karmieniem piersią nie wymagają podjęcia leczenia.
Przyczyną przedłużenia żółtaczki fizjologicznej może być karmienie piersią – tzw. “żółtaczka związana z mlekiem matki”. Do dziś nie jest poznany dokładny mechanizm powstawania tych zaburzeń. Najczęściej związany jest on ze zbyt późnym rozpoczęciem karmienia lub jego nieefektywnością. Wśród przyczyn powstawania patologicznej postaci żółtaczki noworodków należy wymienić:
- konflikt serologiczny,
- noworodkowe zapalenie wątroby,
- zakażenia bakteryjne,
- niedrożność, zarośnięcie dróg żółciowych,
- choroby metaboliczne (np, mukowiscydoza, galaktozemia),
- niedoczynność tarczycy.
Żółtaczki wywołane przez bilirubinę pośrednią
Jak wcześniej wspomniano bilirubina pośrednia to postać bilirubiny związana z albuminą. Po rozpadzie erytrocytów powstała bilirubina jest bardzo słabo rozpuszczalna w wodzie, stąd jej transport w osoczu krwi do wątroby odbywa się przy udziale albuminy.
Do zwiększonego uwalniania bilirubiny pośredniej dochodzi w skutek nadmiernego niszczenia krwinek czerwonych, co w przypadku noworodków ma miejsce po narodzinach. Efektem tego jest tzw. żółtaczka fizjologiczna, związana z przemianami zachodzącymi w organizmie noworodka. Nadmierne niszczenie krwinek czerwonych oraz związane z tym uwalnianie zbyt dużej ilości bilirubiny pośredniej ma również miejsce w przebiegu:
- konfliktu serologicznego (grupach AB0, RhD),
- zakażenia,
- wcześniactwa,
- niedoczynności tarczycy,
- hemoglobinopatii,
- niedotlenienie płodu,
- zaburzenia procesu sprzęgania bilirubiny z kwasem glukuronowym spowodowanego wcześniactwem lub w przebiegu np. zespółu Criglera-Najjara.
Zbyt wysokie stężenie bilirubiny pośredniej może być szczególnie niebezpieczne dla noworodka gdyż w tej postaci bilirubina może przenikać barierę krew-mózg (która nie jest jeszcze na tyle rozwinięta u noworodków, by temu zapobiec). Efektem tego może być uszkodzenia komórek nerwowych mózgu. Stąd często noworodki z żółtaczką fizjologiczną poddawane są naświetlaniom (fototerapii) w celu przyspieszenia metabolizmu i wydalania bilirubiny z organizmu.
Żółtaczki wywołane przez bilirubinę bezpośrednią
Bilirubina bezpośrednia to postać bilirubiny związanej z kwasem glukuronowym. Postać ta nie przenika bariery krew-mózg, wydzielana jest do żółci skąd trafia do jelit i ulega wydaleniu z organizmu. Zwiększenie stężenia bilirubiny bezpośredniej we krwi noworodka zazwyczaj świadczy o zaburzeniu wydzielania czy odpływu żółci, co ma miejsce w przebiegu:
- noworodkowego zapalenia wątroby
- niedrożności/zrośnięcia dróg żółciowych
- posocznicy
- wrodzonych chorób metabolicznych (np. galaktozemia, mukowiscydoza).
Diagnostyka żółtaczki u noworodków
Fizjologiczna żółtaczka oraz żółtaczka związana z karmieniem piersią nie wymaga szczególnej diagnostyki. Oczywiście noworodek powinien być zbadany przez lekarza. Jeżeli lekarz podejmie taką decyzje, wykonywana jest przeskórna ocena stężenia bilirubiny przy użyciu bilirubinometru i/lub oznaczenie stężenia bilirubiny we krwi u dziecka z żółtaczką. W przypadku podejrzenia wystąpienia żółtaczki patologicznej konieczne jest jak najszybsze podjęcie odpowiedniej diagnostyki w celu wykrycia przyczyny – choroby podstawowej, której efektem jest wysoki poziom bilirubiny we krwi dziecka.
Czy wiesz że: u ponad 50% zdrowych noworodków może wystąpić fizjologiczna żółtaczka noworodków, która wynika z przemian jakie zachodzą w organizmie dziecka tuż po narodzeniu?
Postępowanie przy żółtaczce u noworodków
Fizjologiczna postać żółtaczki oraz żółtaczka związana z karmieniem piersią nie wymaga zastosowania leczenia – ustępuje samoistnie. Wysokie stężenie bilirubiny we krwi dziecka często wymaga zastosowania fototerapii – naświetlania noworodka światłem o określonej długości fali, które przyspiesza przemiany bilirubiny w organizmie dziecka oraz jej wydalanie.
Jeżeli fototerapia nie przynosi efektów, a stężenie bilirubiny znajduję się na bardzo wysokim poziomie, lekarz może podjąć decyzje o wykonaniu transfuzji wymiennej (często ma to miejsce w przypadku wystąpienia konfliktu serologicznego). W przypadku rozpoznania chorób, których efektem jest zwiększone stężenie bilirubiny we krwi dziecka, stosowane jest leczenie odpowiednie dla rozpoznanej jednostki chorobowej. Leczenie choroby podstawowej z pewnością spowoduje zmniejszanie się ilości bilirubiny w organizmie noworodka.
Żółtaczka noworodkowa dotyka bardzo duży odsetek nowo narodzonych dzieci i w większości przypadków związana jest z fizjologicznymi zmianami jakie zachodzą w organizmie dziecka tuż po jego narodzeniu. Jednakże zażółcenie skóry może stanowić objaw innych chorób, stąd ważna jest dokładna obserwacja oraz diagnostyka dziecka aby móc jak najwcześniej przeciwdziałać wszelkim nieprawidłowościom w organizmie noworodka.