Jaskra jest podstępną chorobą oczu, zwykle związaną z wiekiem i dotyczącą osób starszych, może jednak występować też u osób młodych. Niestety w jej następstwie chory może całkowicie utracić wzrok. Czy są sposoby leczenia tego schorzenia i czy można mu zapobiegać?
Co to jest jaskra?
Jaskra to grupa chorób oczu, których istotą jest zanik nerwu wzrokowego – nerwu, który odbiera sygnały z oka i umożliwia widzenie. Uszkodzenie nerwu wzrokowego w tej chorobie jest stopniowe i prowadzi początkowo do ubytków w polu widzenia, a ostatecznie – nawet do całkowitej, nieodwracalnej utraty wzroku w chorym oku.
Jaskra jest chorobą o podstępnym, nie dającym odczuwalnych objawów początku, przez co często nie jest rozpoznawana u chorego przez wiele lat. Dotyczy zwykle osób starszych (prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wzrasta z wiekiem), ale może występować także u osób młodych.
Objawy jaskry
Do objawów jaskry odczuwanych przez chorego należą:
- drobne ubytki widzenia – tzw. mroczki jaskrowe;
- powolne zmniejszanie się pola widzenia (wraz z rozwojem choroby);
- “widzenie lunetowate” (widzenie jak przez lunetę) – zmniejszenie pola widzenia tak, że chory widzi świat jak przez dziurkę od klucza; dzieje się tak w końcowym stadium choroby;
- całkowity brak widzenia w chorym oku;
- niekiedy jaskrze mogą towarzyszyć napady bólowe – charakteryzują się one silnym bólem głowy, mogą występować także nudności i wymioty.
Przyczyny jaskry
Przyczyną jaskry jest zanik nerwów, które doprowadzają wrażenia wzrokowe do ośrodkowego układu nerwowego i umożliwiają widzenie. Oko jest strukturą wypełnioną w środku cieczą (tzw. cieczą wodnistą), która musi mieć zachowane odpowiednie ciśnienie, żeby struktury oka mogły odpowiednio pracować. Ciśnienie to powinno wynosić od 10 do 21 mmHg. Ciecz ta jest nieustannie produkowana i odprowadzana z wnętrza oka w taki sposób, aby jej objętość była cały czas zbliżona. Jeśli jednak wystąpi czynnik zaburzający pracę mechanizmów, a ciśnienie we wnętrzu gałki ocznej wzrośnie, powoduje to ucisk na występujące na jej dnie nerwy, oraz idący za tym ich stopniowy zanik. Jest to przyczyną występowania choroby.
Jaskra a zaćma
Zaćma to choroba, w której soczewka – struktura oka znajdująca się za tęczówką i źrenicą, która skupia promienie i umożliwia prawidłowe widzenie, ulega zmętnieniu, a to prowadzi do spadku ostrości wzroku i może skutkować całkowitą ślepotą.
Zapamiętaj: Jaskra to podstępna choroba, która prowadzi do nieodwracalnego zaniku nerwu wzrokowego i tym samym ślepoty.
Wniosek z tego taki, że zarówno jaskra, jak i zaćma należą do chorób oczu, ale dotyczą innych struktur. Niekiedy jednak są ze sobą powiązane. Pewne rodzaje zaćmy mogą powodować wystąpienie jaskry (więcej wspomniane będzie w dalszej części artykułu), obie te choroby mogą być też skutkiem ubocznym stosowania leków – glikokortykosteroidów. Ponadto, usunięcie jaskry powoduje w większości przypadków następowe wystąpienie zaćmy w chorym oku. Dlatego podczas operacji usuwania jaskry u chorego usuwana jest jego własna soczewka i wszczepiana soczewka sztuczna – w celu uniknięcia tego powikłania i narażenia chorego na kolejny zabieg.
Rodzaje jaskry
Jaskrę dzieli się ze względu na czynniki, które ją powodują. Jak wspomniano wyżej, jaskra charakteryzuje się zanikiem włókien nerwowych, który spowodowany jest przez wzrost ciśnienia wewnątrz gałki oka. Związane jest to z zaburzeniem odpływu cieczy wodnistej (ponieważ jest ona produkowana cały czas, zaburzenia odpływu powodują narastanie jej objętości i wzrost ciśnienia). Ciecz ta odpływa z gałki ocznej poprzez tzw. kąt przesączania – kąt utworzony między rogówką a tęczówką. W jego okolicy znajdują się tzw. beleczkowania – drobne struktury, które tworzą siatkę, przez którą ciecz wodnista dostaje się do układu krwionośnego. W związku z taką budową oka, wyróżnia się dwa główne rodzaje jaskry:
- jaskra otwartego kąta – kiedy kąt przesączania pozostaje drożny, ale problemy w przepływie cieczy wodnistej występuje w beleczkowaniu;
- jaskra zamkniętego kąta – kiedy kąt przesączania przestaje być drożny, więc ciecz wodnista nie jest w stanie przedostawać się do beleczkowania i następnie do krwioobiegu.
Wady te powstają w wyniku różnych mechanizmów i wymagają różnego leczenia, dlatego do leczenia jaskry wymagane jest dokładne określenie jej przyczyny. Innymi rodzajami jaskry jest jaskra wrodzona i jaskra wtórna, opisane poniżej.
Jaskra wrodzona
Jaskra wrodzona oznacza wystąpienie zbyt wysokiego ciśnienia wewnątrzgałkowego i zaniku nerwu wzrokowego u dzieci. Czynniki, które ją powodują nie są do końca poznane, ale mogą ją powodować np. wrodzone wady w budowie struktur oka, które skutkują zaburzeniami odpływu cieczy wodnistej i doprowadzają do choroby. Wyróżnia się postaci:
- niemowlęcą, występującą od urodzenia;
- o późnym początku – o początku pomiędzy 4. a 10. rokiem życia;
- młodzieńczą – o początku pomiędzy 10. a 35. rokiem życia
- wtórną – która występuje w przebiegu innych chorób wrodzonych, np.: zespołu Sturga i Webera, nerwiakowłókniakowatości typu 1, płodowego zespołu alkoholowego, małoocza i innych.
Jaskra wtórna
Jaskra wtórna spowodowana jest innymi chorobami, zarówno ogólnymi jak i dotyczących oczu. Może być także skutkiem ubocznym stosowania leków – glikokortykosteroidów. Jaskra wtórna może być zarówno otwartego kąta jak i zamkniętego kąta. Wyróżniamy następujące rodzaje jaskry wtórnej:
- jaskra torebkowa (spowodowana zespołem pseudoeksfoliacji – zespołem związanym z wiekiem, w którym w miejscu beleczkowania odkładane są produkty przemian białka, elastyny);
- jaskra neowaskularna (występująca w przebiegu cukrzycy, związana jest ze zmianami naczyń, które występują w przebiegu tej choroby);
- jaskra barwnikowa (spowodowana nieprawidłowym ukształtowaniem tęczówki; wynikiem tego jest tarcie tęczówki o soczewkę i odkładanie się startych fragmentów soczewki w miejscu beleczkowania)
- jaskra spowodowana zaćmą (w przebiegu zaćmy soczewka może ulec powiększeniu, co może skutkować zamknięciem kąta przesączania);
Przyczyną wystąpienia jaskry wtórnej może też być nowotwór, zespół śródbłonkowo-rogówkowo-tęczówkowy, a także zmiany spowodowane przebytym zapaleniem struktur oka.
Dziedziczenie jaskry
Jaskra jest wywołania w głównej mierze czynnikami związanymi z wiekiem. Czynniki dziedziczne mogą odgrywać rolę jedynie w przypadku jaskry wrodzonej. Ponieważ czynniki wywołujące jaskrę wrodzoną nie są do końca poznane, uznaje się, że może ona mieć charakter dziedziczny. Dokładne dane na ten temat nie zostały jednak jeszcze potwierdzone.
Leczenie jaskry
Leczenie jaskry i rokowanie tego leczenia (prognoza ustąpienia choroby) są uzależnione od tego, co spowodowało jej wystąpienie. Możliwe jest leczenie farmakologiczne (czyli lekami) oraz chirurgiczne. Poniżej przedstawiono sposoby leczenia jaskry w zależności od jej rodzaju.
Czy wiesz że: częstość występowania jaskry zwiększa się wraz z wiekiem - powyżej 70. roku życia choruje na nią nawet do 10% osób?
Jaskra pierwotnie otwartego kąta nie może być leczona przyczynowo. Leczy się ją poprzez stosowanie leków, które obniżają ciśnienie w gałce ocznej, oraz laserowe lub operacyjne udrażnianie kąta przesączania, aby jak najdłużej odroczyć uszkodzenia nerwu wzrokowego. Leczenie to trwa do końca życia.
Leki przeciwjaskrowe stosowane są w formie kropli do oczu i stosuje się je 1 lub 2 razy dziennie. Leki pierwszego wyboru (od których powinno zacząć się leczenie) w jaskrze pierwotnie otwartego kąta to pochodne prostaglandyn (np. latanoprost, trawoprost, bimatoprost) – leki te ułatwiają odpływ cieczy wodnistej, nie mają wpływu na zmniejszenie jego produkcji, działają 24 godziny na dobę.
Do ich skutków ubocznych należą:
- pogłębienie się zabarwienia tęczówki,
- wydłużenie i ściemnienie rzęs (ten ostatni efekt okazał się przydatny i wchodzi w skład odżywek do rzęs i brwi).
Inne grupy leków stosowane w jaskrze pierwotnie otwartego kąta to beta-blokery , inhibitory anhydrazy węglanowej i sympatykomimetyki – te grupy leków zmniejszają produkcję cieczy wodnistej, przez co obniżają ciśnienie wewnątrzgałkowe (np. beta-blokery zmniejszają tę produkcję o 30% i stosowane są na noc, 2-3 godziny przed snem).
Jaskra pierwotnie zamkniętego kąta może być leczona przez usunięcie przyczyny, czyli udrożnienie zamkniętego kąta przesączania. Możliwe jest to jedynie przez wykonanie operacji – zabiegu laserowego (irydotomii lub irydoplastyki) lub wymianę własnej soczewki na soczewkę sztuczną (gdy soczewka własna jest za duża i stanowi przyczynę zamknięcia kąta). Drugi sposób operacji jest określany jako bardziej skuteczny i zapobiegający nawrotom choroby.
Jaskra a renta?
Jaskra jest chorobą, która doprowadza do pogorszenia, a w ostateczności całkowitej utraty wzroku. Pogorszenia ostrości widzenia w stopniu utrudniającym funkcjonowanie, w jednym lub w obojgu oczu, jest określane uszczerbkiem na zdrowiu, z tytułu którego pacjentowi przysługuje renta.
Jaskra jest chorobą, która dotyczy w dużej mierze osób starszych, ale może dotykać także młodszych. Jej progoza w postaci utraty wzroku jest zastraszająca, dlatego ważne jest zwrócenie uwagi na czynniki alarmujące – występowanie choroby w rodzinie, ataki bólu głowy i oczu, a także uczęszczanie na kontrole wzroku i wykonywanie przy ich okazji badań profilaktycznych, takich jak pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, ocena nerwu wzrokowego lub (w razie potrzeby) badań obrazowych. Niestety, ponieważ do tej pory część przypadków jaskry może być leczona jedynie w sposób opóźniający uszkodzenie nerwu, bardzo ważnym jest wykrycie zaburzenia jak najwcześniej, aby uchronić się przed nieodwracalnymi skutkami tej choroby.