Rak jelita grubego stanowi jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce z powodu nowotworów złośliwych zarówno wśród kobiet, jak i u mężczyzn. Ze względu na ogromną skalę problemu niezbędna jest odpowiednia profilaktyka. Kto znajduje się w grupie ryzyka, jakie badania należy wykonać i jak się do nich przygotować, aby uzyskać możliwie wiarygodny wynik?
Na co narażony jest układ pokarmowy?
Układ pokarmowy narażony jest na wiele czynników zewnętrznych takich jak: niewłaściwa dieta, używki, stres czy negatywny wpływ leków, które mogą zaburzać jego prawidłowe funkcjonowanie i mechanizmy ochronne. W związku z tym, zaburzenia gastroenterologiczne są jedną z najczęstszych przyczyn, z którą coraz młodsi pacjenci zgłaszają się do specjalisty. Odcinkiem, w którym najczęściej dochodzi do powstawania stanu zapalnego, a także zmian o podłożu nowotworowym jest jelito grube [1,2,11].
Według danych statystycznych, rak jelita grubego stanowi ponad 10% wszystkich zdiagnozowanych nowotworów, a liczba nowych przypadków z roku na rok jest coraz wyższa. Na wzrost ryzyka, oprócz predyspozycji genetycznych oraz czynników środowiskowych ma również wpływ wiek i płeć pacjenta. Mężczyźni mają ponad dwukrotnie wyższe ryzyko w porównaniu z kobietami. Więcej niż 90% zachorowań ma miejsce u pacjentów powyżej 50. roku życia [3,11].
Zapamiętaj: Kolonoskopia to inwazyjne badanie diagnostyczne, umożliwiające bezpośrednią ocenę jelita grubego.
Ze względu na ogromną skalę zachorowań istotną rolę odgrywają badania kontrolne i przesiewowe. Rak jelita grubego należy do grupy nowotworów rozwijających się przez wiele lat, dlatego wczesna diagnoza oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia jest kluczowym elementem pozwalającym wygrać z chorobą [4].
Co to jest kolonoskopia?
W przypadku, gdy objawy ze strony przewodu pokarmowego nie są jednoznaczne lub pacjent znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka niezbędne jest dokładne sprawdzenie przyczyny problemu. Jedną ze standardowych metod szczegółowej oceny stanu jelita grubego jest kolonoskopia [5].
Kolonoskopia należy do grupy inwazyjnych badań diagnostycznych, umożliwiających bezpośrednią ocenę jelita grubego. Badanie polega na wprowadzeniu przez odbyt endoskopu, czyli przewodu wyposażonego w źródło światła i kamerę, dzięki której w czasie rzeczywistym na ekranie monitora lekarz dokonuje oceny stanu jelita grubego. Dzięki kolonoskopii specjalista jest w stanie nie tylko wykluczyć lub potwierdzić obecność zmian patologicznych, stanu zapalnego czy zmian nowotworowych, ale także sprawdzić perystaltykę przewodu pokarmowego [5,6]
>W przypadku, gdy podczas badania zostanie zauważona niepokojąca zmiana, kolonoskop jest wyposażony w specjalną końcówkę do wykonywania biopsji. Dzięki temu możliwe jest pobranie niewielkiego wycinka jelita i wykorzystanie go do dalszych badań patofizjologicznych, jednocześnie nie narażając pacjenta na stres związany z przeprowadzeniem kolejnego badania [5,6].
Jak przygotować się do kolonoskopii?
Dzięki intensywnemu rozwojowi medycyny i wprowadzeniu nowych środków farmaceutycznych, obecnie nie ma konieczności przestrzegania restrykcyjnej diety lub głodówki na długo przed planowanym badaniem [7].
Według najnowszych wytycznych przygotowanie do badania należy rozpocząć około 2–4 dni przed zaplanowanym terminem. Wtedy należy ograniczyć spożywanie produktów zawierających dużą ilość błonnika, ciemnego pieczywa oraz owoców pestkowych, które mogłyby zalegać w przewodzie pokarmowym i utrudniać badanie. Dalsze postępowania zależą przede wszystkim od godziny wykonania kolonoskopii [5,7].
W celu oczyszczenia jelita z resztek pokarmowych, a tym samym przygotowania do zabiegu stosuje się doustne preparaty przeczyszczające. Do najczęściej wykorzystywanych należą osmotyczne środki przeczyszczające takie jak: Moviprep, Eziclen, CitraFleet oraz Fortrans. Zasada ich działania jest bardzo podobna, jednak każdy preparat różni się szczegółami dotyczącymi prawidłowego przyjmowania, dlatego przed zastosowaniem któregokolwiek z leków niezbędne jest dokładne zapoznanie się z ulotką [4,9].
Czy wiesz że: badanie kolonoskopii trwa zwykle od 15 do 40 minut?
W skład każdego z preparatów wchodzą saszetki zawierające substancję przeczyszczającą oraz substancje pomocnicze. Każdą saszetkę należy rozpuścić w odpowiedniej ilości wody w zależności od zastosowanego preparatu (w 1 litrze dla Fortrans i Moviprep, w 0,5 l dla Eziclean oraz w filiżance wody ok. 200 ml dla Citrafleet). Następnie ważnym elementem jest odpowiednia podaż płynów: klarownych zup, herbaty, kawy bez cukru, wody mineralnej w ilości od 1–4 litrów w zależności od środka przeczyszczającego [9].
W przypadku, gdy badanie wykonywane jest w godzinach porannych, pierwszą porcję roztworu przeczyszczającego należy przyjąć wieczorem w dzień poprzedzający badanie. Jeśli kolonoskopia ma być wykonana w godzinach popołudniowych, przyjęcie preparatu przeczyszczającego rozpoczyna się tego samego dnia w godzinach porannych. W obu przypadkach drugą porcję należy podać ok. 4 godzin przed badaniem tak, aby zachować dwugodzinną przerwę pomiędzy podażą płynów a rozpoczęciem badania [4,7,8].
Kolejnym ważnym elementem przygotowującym pacjenta do kolonoskopii jest niedopuszczenie do wymiotów po podaniu środków przeczyszczających. Nie tylko spowodują one ogromny dyskomfort i podrażnienie przewodu pokarmowego, ale mogą wpłynąć na niewłaściwe oczyszczenia jelita z pokarmu, a co za tym idzie, niewiarygodne wykonanie badania i konieczność jego powtórzenia. Stąd zalecane jest, aby w sytuacji, gdy dochodzi do odruchu wymiotnego podczas przyjmowania płynu przeczyszczającego, dodać do niego soku z cytryny lub soku jabłkowego. Poprawi to smak preparatu, jednocześnie bez negatywnego wpływu na jego właściwości [7].
Co można jeść po kolonoskopii?
Jeśli zabieg przebiegnie bez żadnych komplikacji i lekarz nie zadecyduje inaczej, zazwyczaj nie ma obowiązku dalszego przestrzegania diety i pacjent może zacząć normalnie przyjmować pokarmy. Jednak ze względu na to, że przewód pokarmowy został oczyszczony, nie zaleca się spożywania ostrych przypraw, alkoholu czy pokarmów ciężkostrawnych, które mogą drażnić jelito, powodując jego wolniejszą regenerację. Dietę należy rozpocząć od posiłków lekkostrawnych stopniowo zwiększając ich złożoność i zawartość błonnika [12].
Ważnym elementem w okresie pozabiegowym jest zapewnienie pacjentowi odpoczynku. Nie zaleca się również prowadzenia pojazdów mechanicznych ze względu na zaburzenia koncentracji w wyniku zastosowania środka znieczulającego oraz stresu spowodowanego samym zabiegiem. Środki przeczyszczające mogą również prowadzić do odwodnienia, dlatego istotna jest podaż dużej ilości płynów w celu uzupełnienia elektrolitów i minerałów utraconych podczas biegunki [12].
Efektem ubocznym zabiegu mogą być również wzdęcia i ból brzucha spowodowane mechanicznym dostaniem się dużej ilości powietrza podczas wykonywania kolonoskopii. Gazy stanowią standardowe powikłanie po zabiegu, mogące utrzymywać się nawet do kilku godzin. Jeżeli wzdęcia nie ustępują, a dodatkowo pojawią się inne symptomy, takie jak gorączka, uporczywe nudności czy krew w stolcu, koniecznie należy zgłosić się do lekarza [12].
Podsumowując, w przypadku chorób jelita grubego szybka diagnoza jest kluczowym elementem terapeutycznym. W porównaniu z innymi odcinkami przewodu pokarmowego, szansa na wyleczenie może przekraczać nawet 40%. Ten fakt powinien przekonać pacjentów, znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka do regularnych wizyt u lekarza oraz wykonania badania kolonoskopowego w celu dokładnej diagnostyki i natychmiastowego podjęcia leczenia w momencie wykrycia nawet niewielkich nieprawidłowości [10].
Badanie to niestety nie należy do najprzyjemniejszych i często wiążę się z dużym stresem i dyskomfortem dla pacjenta, jednak umożliwia rozpoznanie schorzenia i ratuje życie tysiącom pacjentów, a niejednokrotnie pozwala na uniknięcie rozwoju choroby. [10,13].