Choroby nowotworowe stanowią drugą co do częstości przyczynę zgonów w Polsce. Rocznie umiera na nią około 100 tys. polaków, z czego nawet 80% może wymagać opieki paliatywnej. Gwałtowny rozwój medycyny, stwarza nowe wyzwania, ale również i dylematy etyczne związane z medycyną paliatywną. Czym jest leczenie paliatywne oraz co powinniśmy o nim wiedzieć?
Co to jest leczenie paliatywne?
Niezależnie od skuteczności leczenia skierowanego na przyczynę dolegliwości, szczególnie jeżeli dotyczy to chorób przewlekłych, w tym nowotworowych, większości pacjentów nie da się uratować. Zaawansowany stan choroby przebiega często ze znacznego stopnia cierpieniem, wyniszczeniem. Podejmowane próby leczenia nie dają rezultatów, a choroba postępuje. W okresie schyłkowym, agonii nadchodzi pora umierania. Chory wie, że umiera, i chce aby ktoś z nim był – umiał pozbyć się bólu i go nie opuszczał, aż do końca. Takimi problemami zajmuje się medycyna paliatywna. Nie pozbywa się ona przyczyny, lecz jest skierowana na poprawę jakości życia pacjenta terminalnego.
Na czym polega leczenie paliatywne?
Aby utrzymać wielokierunkowo dobrą jakość życia pacjenta, wymagana jest opieka zintegrowana, wielopoziomowa. Do głównych celów leczenia paliatywnego należy:
- uśmierzenie objawów somatycznych (fizycznych);
- wsparcie psychiczne;
- wsparcie duchowe;
- wsparcie socjalne;
- opieka nad rodziną i bliskimi pacjenta podczas jego choroby i po śmierci.
Opieka paliatywna zmierza w kierunku:
- leczenia bólu;
- zwalczania dolegliwości pobocznych, wywołanych chorobą podstawową, a znacząco pogarszających komfort życia;
- pielęgnacji oraz utrzymania poprawnej higieny;
- zapewnienia odpowiednich, godnych warunków zewnętrznych, np. dostosowanie oświetlenia pomieszczenia.
Jak przebiega leczenie paliatywne?
Przywrócenie śmierci należne jej miejsce w hierarchii ważności, świadczy o poziomie cywilizacji społeczeństwa. W tym kontekście staje się niezwykle istotne umieszczenie samego chorego w centrum opieki. Leczenie paliatywne może przebiegać na prośbę, za zgodą chorego, bądź w przypadku osób nieprzytomnych, mogą być to działania nieuświadomione.
W opiece paliatywnej zastosowanie mają:
- procedury diagnostyczne – od badania lekarskiego, po testy biochemiczne (np. pobranie moczu, krwi do badania);
- procedury terapeutyczne – przygotowanie i podanie leków drogą doustną, przezskórną (np. plastry przeciwbólowe), dożylną, doodbytniczą, znieczulenia miejscowe, obsługa centralnych dostępów żylnych (tzw. porty, wkłucia centralne), tlenoterapia, założenie sondy żołądkowej, karmienie pacjenta z zaburzeniami połykania, ręczne wydobycie stolca, płukanie pęcherza, opatrywanie owrzodzeń oraz ran, nakłucia klatki piersiowej, i wiele innych;
- szczególne procedury terapeutyczne jak: przetoczenia krwi i preparatów krwiopochodnych, żywienie pozajelitowe, czy chirurgiczne opatrywanie odleżyn.
Opieka paliatywna lub hospicyjna przysługuje pacjentom dotkniętym nieuleczalną, niepoddającą się leczeniu przyczynowemu, postępującą, ograniczającą życie chorobą. Z takiej formy opieki można skorzystać bezpłatnie, po otrzymaniu skierowania od lekarza ubezpiecznia zdrowotnego (lekarz POZ lub lekarz ze szpitala).
Rodzaje leczenia paliatywnego
Leczenie paliatywne należy rozpatrywać szczególnie jako rodzaj terapii skierowanej na poprawę subiektywnych odczuć pacjenta, dotyczących wspomnianej wcześniej jakości jego życia. Wśród pacjentów spełniających kryteria włączenia do realizacji opieki paliatywnej znajdują się między innymi osoby cierpiące na choroby onkologiczne, z przewlekłą niewydolność krążenia, niewydolnością oddechową- np. zaawansowana postać astmy czy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, pacjenci ze schorzeniami neurologicznymi – jak stan poudarowy, choroby degeneracyjne (np. choroba Alzheimera).
Czy wiesz że: szczególną grupą korzystającą z opieki paliatywnej są dzieci. Chorują one przede wszystkim na nowotwory, ciężkie uszkodzenia mózgu i rdzenia kręgowego, wady genetyczne, choroby metaboliczne, czy też nieodwracalne niewydolności narządowe.
Leczeniem w tym wypadku możemy nazwać zarówno psychoterapię prowadzoną dla rodzin czy opiekunów, grupy wsparcia, jak również procedury bardzo inwazyjne, często obarczone dokuczliwymi skutkami ubocznymi, ale w ostatecznym rezultacie, poprawiające stan chorego. Mowa tutaj o paliatywnej chemioterapii, czy radioterapii. Nie mają one na celu wyleczenia, lecz ogólną poprawę stanu, jak i wydłużenie życia w swego rodzaju komforcie. Z pomocą przychodzi również chirurgia, ortopedia, neurochirurgia oraz anestezjologia. Wiele operacji/ zabiegów paliatywnych umożliwia funkcjonowanie, pomimo niezmiernie zaawansowanego, czasem terminalnego okresu. Przykładem może być cholecystostomia, czyli chirurgiczne połączenie pęcherzyka żółciowego z powłokami skórnymi celem jego odbarczenia, opróżniania treści np. w przypadku nieoperacyjnego nowotworu trzustki uciskające na przewód żółciowy wspólny, który w normalnych warunkach transportuje żółć z pęcherzyka wprost do jelit. Gdy jest on przewlekle zablokowany, zbierająca się żółć powoduje powstanie żółtaczki, związanej ze znacznego stopnia świądem. Cholecystostomia pozwala na jego złagodzenie.
Jak długo trwa leczenie paliatywne?
Obowiązująca od 2002 r. definicja zakłada włączenie opieki paliatywnej na każdym etapie ciężkiej zagrażającej życiu choroby, jeśli pacjent wymaga leczenia objawów. Forma opieki, oraz jej zakres powinny być dopasowane do stanu i potrzeb pacjenta. Wychodząc z definicji jest to jednak leczenie przewlekłe, długotrwałe, często do kresów dni pacjenta. W związku z powyższym jego czas trwania zależy od stanu chorego oraz od czasu w jakim taką opiekę zaczęto. Wielu pacjentów zgłasza chęć uśmierzenia bólu, poprawy jakości życia dość późno, nie zdając sobie sprawy z możliwości terapeutycznych. Im takie leczenie trwa dłużej, tym pośrednio o lepszym rezultacie można mówić. Jeżeli jednym z jej celów jest przedłużenie życia chorego, to oby trwała jak najdłużej!
Leczenie paliatywne w domu
Podstawową formą leczenia paliatywnego jest opieka domowa – tzw. hospicjum domowe. Zapewnia ono opiekę nad chorymi przebywającymi w domach. Wizyty zazwyczaj realizowane są przez lekarza oraz pielęgniarkę – przynajmniej jedna wizyta na dwa tygodnie. Do grona realizującego działania opieki paliatywnej zaliczyć można również psychologów, pracowników socjalnych, rehabilitantów, fizjoterapeutów.
Zapamiętaj: Leczenie paliatywne zazwyczaj obejmuje ostatnie stadium choroby.
Nie mniej zwłaszcza u kresu śmierci, codzienna obecność niektórych członków opieki medycznej może okazać się niezbędna. Celem zapewnienia optymalnego rozwiązania na jednego lekarza nie powinno przypadać więcej niż 24, max. 30 pacjentów. Hospicjum domowe w razie potrzeby powinno umożliwić wypożyczenie pacjentowi koncentratora tlenu, ssaka elektrycznego, pomp infuzyjnych, łóżka, materaca przeciwodleżynowego, czy innych drobnych sprzętów. Częścią leczenia domowego są również konsultacje z szeroką gamą specjalistów. W ciężkich przypadkach podjęcie odpowiedniej decyzji oraz toru terapeutycznego może przynieść najlepsze efekty w porozumieniu kilku lekarzy.
Podsumowując opieka paliatywna nie leczy przyczyny. Coraz częściej nazywana jest leczeniem wspierającym. Zajmuje się głównie objawami, prowadząc do polepszenia komfortu życia podopiecznego.