Uczucie pieczenia za mostkiem, zwane zgagą związane jest z cofaniem się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku i podrażnieniem błony śluzowej. Nazwa ta często bywa zamiennie używana z określeniem refluks lub choroba refluksowa. W większości przypadków refluks jest fizjologiczny, występuje epizodycznie. Jaka jest różnica między zgagą, a refluksem? Jak leczyć refluks? Jak zapobiegać zgadze?
Co to jest refluks?
Refluks jest stanem, w którym dochodzi do cofania się treści żołądkowej do przełyku. Epizody refluksu mogą być fizjologiczne, czyli naturalne. Najczęściej w godzinach wieczornych i nocnych, w pozycji leżącej. W sytuacji, gdy dochodzi do zwiększenia częstości epizodów refluksu (czyli zarzucania treści z żołądka do przełyku), a także towarzyszą im objawy, mówimy o chorobie refluksowej przełyku. Choroba refluksowa jest więc stanem, gdy refluks powoduje uciążliwe objawy lub powikłania. Zgaga jest jedynie jednym z objawów refluksu! Metodą z wyboru w diagnostyce choroby refluksowej jest gastroskopia. Lekarz w trakcie badania ocenia stan śluzówki przełyku w poszukiwaniu zmian makroskopowych (owrzodzeń, zaczerwienienia) oraz pobiera materiał do badań mikroskopowych.
Objawy refluksu
Do objawów choroby refluksowej zaliczamy:
- zgagę (tj. epizody piekącego lub gniotącego bólu, zlokalizowanego zamostkowo);
- odbijania;
- nudności;
- bóle w nadbrzuszu;
- chrypkę, zwłaszcza poranną;
- suchy kaszel, świszczący oddech;
- ból w klatce piersiowej.
Z racji charakteru objawów, często związanych z uczuciem bólu lub ucisku w klatce piersiowej, nie powinny być one bagatelizowane i zawsze powinny skłaniać do wizyty lekarskiej w celu wykluczenia innych groźnych stanów mogących przypominać objawy choroby refluksowej, np. zawału.
Czy wiesz że: na zgagę najbardziej narażone są osoby otyłe i palacze, między 45 a 54 rokiem życia?
Stopień zmian w obrębie przełyku w żaden sposób nie jest połączony ze stopniem nasilenia objawów. Mogą one być bardzo nasilone u osób, u których brak owrzodzeń lub nadżerek. Równocześnie należy pamiętać też, że brak zmian widocznych gołych okiem nie świadczy o braku zmian w obrębie przełyku. Niekiedy są one widoczne pod mikroskopem w postaci tzw. metaplazji jelitowej czyli odwracalnej zmiany budowy komórek błony śluzowej w odpowiedzi na narażenie na kwaśne środowisko.
Do objawów alarmowych zaliczamy, ich wystąpienie powinno zawsze motywować do wizyty u lekarza.
- problemy z połykaniem;
- ból przy połykaniu;
- zmniejszenie masy ciała;
- krwawienie z przewodu pokarmowego.
Czynniki mogące zwiększyć ryzyko refluksu
Choroba refluksowa jest spowodowana niewydolnością fizjologicznych mechanizmów antyrefluksowych. Obecnie uważa się, że najczęściej jest to spowodowane dysfunkcją mięśnia zwieracza dolnego przełyku, który odgranicza go od żołądka. Często dochodzi do zbyt częstego, albo nadmiernego rozluźnienia mięśnia. Do innych mechanizmów antyrefluksowych zaliczamy perystaltykę przełyku (skurcze), które umożliwiają oczyszczanie, wydzielanie substancji neutralizujących kwas solny. W wyniku upośledzenia tych mechanizmów w sytuacji zjedzenia tłustego lub obfitego posiłku, pochylania się lub przebywania w pozycji leżącej dochodzi do zarzucania treści żołądkowej i występowania objawów, najczęściej zgagi.
Przyczyny refluksu
Co tak naprawdę powoduje chorobę refluksową? Do najczęstszych przyczyn refluksu zaliczamy:
- otyłość;
- ciążę;
- alkohol;
- tytoń;
- zaburzenia opróżniania żołądka (niestrawność);
- zaburzenia motoryki mięśnia zwieracza dolnego przełyku np. w przebiegu twardziny układowej, cukrzycy, zaburzeń hormonalnych lub w wyniku działania leków;
Leczenie refluksu
W profilaktyce choroby refluksowej należy stosować lekkostrawną dietę, unikać gazowanych napojów, ograniczyć wielkość posiłków, unikać produktów tłustych i pikantnych, a także używek (kawa, herbata, alkohol, tytoń) i czekolady. Należy unikać kładzenia się z pełnym żołądkiem. Oprócz zmian w stylu życia mających zapobiegać cofaniu się treści żołądkowej do przełyku, lekarz może zalecić stosowanie leków. Wyróżnić można:
- Leki hamujące wydzielanie kwasu solnego np. omeprazol. Są stosowane najczęściej, zazwyczaj przez 2-4 tygodnie. Tym niemniej w przypadku niepowodzenia krótkotrwałego leczenia, pewna część chorych wymaga długotrwałego przyjmowania ich w najmniejszej skutecznej dawce, a czasami dołączenia innych grup leków. W przypadku gwałtownego odstawienia mogą pogorszyć przebieg choroby, powodują też działania niepożądane m.in. mogą prowadzić do wzrostu częstości złamań kości.
- Leki zobojętniające kwas solny i osłaniające błonę śluzową np. związki magnezu lub glinu. Są skuteczne w łagodnych formach choroby refluksowej i mogą być stosowane jedynie doraźnie w celu łagodzenia objawów czyli zgagi.
- Leki blokujące receptor H2 są skuteczne w leczeniu łagodnej choroby refluksowej.
- Leki prokinetyczne, czyli przyspieszające opróżnianie żołądka i poprawiające pracę jelit, np. cyzapryd. Są stosowane rzadko ze względu na działania niepożądane.
W rzadkich przypadkach, gdy objawy choroby nie są możliwe do opanowania przy pomocy leczenia farmakologicznego, zwłaszcza u osób w młodym wieku, można rozważyć leczenie operacyjne.
Domowe sposoby na refluks
Najlepszymi sposobami domowymi jest stosowanie się do zasad profilaktyki choroby refluksowej. W łagodnych postaciach może pomóc to wyeliminować objawy, a w cięższych częściowo je złagodzić. Najskuteczniejszym leczeniem pozostają leki.
Zapamiętaj: Refluks to nieprzyjemna dolegliwość, która polega na cofaniu się treści pokarmowej z żołądka do przełyku.
Obecnie nie zaleca się stosowania sody oczyszczonej do łagodzenia objawów zgagi. Jej czas działania jest krótki i po krótkotrwałej poprawie dochodzi do nasilenia objawów. Podobny wpływ mają migdały. Chwilowe zneutralizowanie kwaśnej treści żołądkowej prowadzi do odruchowego wydzielania większej ilości kwasu, pogorszenia objawów. Na dłuższą metę doraźne sposoby sprawdzą się w przypadku łagodnej i mało nasilonej choroby. W złagodzeniu dolegliwości powinno pomóc wypicie szklanki mleka przed snem, ułożenie głowy na wysokiej poduszce, ograniczenie sytuacji stresujących.
Jaka dieta przy refluksie?
Należy stosować dietę lekkostrawną, unikać tłustych i obfitych posiłków. Napoje gazowane, słodycze, mięta, owoce cytrusowe powodują nasilenie objawów. Należy wystrzegać się także używek (kawy, herbaty, alkoholu) gdyż prowadzą one do rozluźnienia napięcia mięśnia zwieracza dolnego przełyku i ułatwiają zarzucanie kwaśnej treści do przełyku. Do zalecanych produktów zaliczamy: mięso drobiowe, gotowane wędliny, chudy nabiał, mało kwaśne owoce, gotowane warzywa, kasze, płatki zbożowe, pieczywo jasne i razowe.
Refluks u kobiet w ciąży
Refluks może dotyczyć całego okresu ciąży, powstaje w wyniku:
- ucisku na żołądek spowodowanego przez powiększanie się macicy
- emocji, stresu, zmęczenia, zdenerwowania
- rozluźnienia zwieracza dolnego przełyku spowodowanego działaniem hormonów (progesteronu)
U ciężarnych leczeniem z wyboru jest modyfikacja stylu życia i odpowiednia dieta. W uciążliwych przypadkach wskazana jest konsultacja z lekarzem. Leki powinny być stosowane jak najkrócej i w jak najmniejszych dawkach.
Podsumowując, refluks polega na cofaniu się treści żołądkowej do przełyku, najczęściej w wyniku czasowej niewydolności mechanizmów antyrefluksowych. W sytuacji, gdy mechanizmy te zawodzą na stałe, zwiększa się częstość epizodów refluksu. W wyniku częstego zarzucania treści żołądkowej dochodzi do podrażnienia śluzówki przełyku i rozwoju objawów. Mówimy wtedy o chorobie refluksowej przełyku, jej najczęstszym objawem jest zgaga czyli uczucie pieczenia za mostkiem.