Słowo „sepsa” budzi wśród wielu z nas głęboki niepokój, gdyż zwykle kojarzone jest ze śmiertelną chorobą. Co więcej sporo osób boi się możliwości zarażenia sepsą -czy aby na pewno jest chorobą i to w dodatku zaraźliwą? Sprawdź, czym faktycznie jest sepsa i w jaki sposób dochodzi do jej rozwoju?
Co to jest sepsa?
Każdego dnia organizm człowieka narażony jest na kontakt z wieloma mikroorganizmami, tj. bakteriami, wirusami, czy grzybami. Choć istnieje wiele gatunków bakterii bytujących fizjologicznie w organizmie zdrowego człowieka, które są niezbędne dla jego prawidłowego funkcjonowania (np. bakterie flory jelitowej), wniknięcie pozostałej większości mikroorganizmów wiąże się z negatywnym wpływem na nasze zdrowie.
Obecność czynników zakaźnych w organizmie wyzwala szereg mechanizmów obronnych układu odpornościowego, które mają na celu zapobiec rozprzestrzenianiu się zakażenia oraz jego zwalczenie. Powszechnie znany stan zapalny stanowi jeden z głównych mechanizmów obronnych w odpowiedzi na pojawiający się czynnik uszkadzający (np. mikroorganizmy). Wyrazem walki toczonej przez organizm zwykle jest podwyższona temperatura ciała, ból, zaczerwienienie, obrzęk (w przypadku np. miejscowych ran) czy zaburzenia funkcji uszkodzonej tkanki. Objawy te wynikają m.in. z poszerzenia oraz zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych, dzięki czemu możliwa jest migracja wielu komórek, białek układu odpornościowego do miejsca, w którym zlokalizowany jest patogen w celu jego zwalczenia. Zatem można śmiało stwierdzić, że reakcja zapalna organizmu nie jest czymś negatywnym, a wręcz przeciwnie świadczy o aktywnej walce naszego organizmu z czynnikiem zaburzającym jego funkcjonowanie.
Czy wiesz że: pojęcie sepsa, a dokładniej jej łaciński odpowiednik (łac. sepsis) znane było już w starożytności, gdzie oznaczało “psującą się materię”?
Niestety, czasem mechanizmy obronne uruchamiane wobec patologicznego czynnika w organizmie mogą wymknąć się spod kontroli. Sepsa to niewłaściwa reakcja zapalna organizmu na zakażenie, prowadząca do dysfunkcji wielu narządów. Choć mechanizmy prowadzące do rozwoju sepsy są bardzo złożone, prościej ujmując wynika ona z zaburzenia równowagi między mechanizmami przeciw- jak i prozapalnymi, które prowadzą do uszkodzenia własnych tkanek oraz zaburzenia czynności wielu narządów, co stanowi zagrożenie dla życia. Zatem sepsa nie jest chorobą – stanowi nieprawidłową odpowiedź organizmu na zakażenie. Według danych zgromadzonych przez NFZ w ostatnich kilku latach liczba dorosłych pacjentów hospitalizowanych z powodu sepsy wynosiła ok. 20 tyś rocznie.
Objawy sepsy
Objawy sepsy zależą w głównej mierze od jej zaawansowania oraz narządów, w których pierwotnie zlokalizowane jest zakażenie. Zatem jeżeli nie zostanie ona zatrzymana w początkowej fazie, objawy jej towarzyszące związane są ściśle z zaburzeniem czynności konkretnych narządów (np. układu oddechowego, układu krążenia, układu krzepnięcia i fibrynolizy, nerek).
Objawy ogólne sepsy:
- temperatura ciała poniżej 36 st. lub powyżej 38 st. Celsjusza
- przyspieszone bicie serca (powyżej 90/min)
- przyspieszona częstość oddechów (powyżej 30/min)
- znaczne obrzęki.
Oczywiście rozpoznanie sepsy nie jest dokonywane wyłącznie na podstawie samych objawów. U pacjenta wykonywanych jest wiele badań (m.in. laboratoryjnych, obrazowych), które wraz z występującymi objawami pozwalają lekarzom na rozpoznanie sepsy wg. kryteriów opartych na skalach SOFA oraz qSOFA (obecnie obowiązująca skala oceny niewydolności narządowej).
Przyczyny sepsy
Bardzo często sepsa utożsamiana jest z zakażeniem bakteryjnym. Choć w większości przypadków do rozwoju niewłaściwej reakcji ustroju na zakażenie dochodzi w skutek rozsianego zakażenia bakteryjnego, przyczyną (choć rzadko) mogą być również wirusy, grzyby czy pasożyty.
Często powstawaniu sepsy sprzyjają stany zapalne dotyczące różnych narządów, np.:
- zapalenie trzustki,
- zapalenie jamy otrzewnej,
- odmiedniczkowe zapalenie nerek,
- zapalenie płuc,
- infekcje układ nerwowego,
- zapalenie wsierdzia,
- zapalenie kości, stawów,
- zakażenia układu rozrodczego.
Co więcej, źródła drobnoustrojów atakujących nasz organizm mogą być przez długi czas utajone (np. zęby, zatoki przynosowe, ropnie narządowe).
Zapamiętaj: Sepsa (inaczej posocznica) to specyficzna reakcja organizmu na zakażenie bakteriami lub wirusami. Nieleczona może doprowadzić do zgonu.
Z sepsą najczęściej spotykają się pacjenci leczeni długotrwale w warunkach szpitalnych (w szczególności na oddziałach intensywnej terapii). Mocno osłabiony organizm często poddawany jest wielu inwazyjnym procedurom medycznym (m.in. stosowanie cewników naczyniowych, w pęcherzu moczowym, dreny, przetaczanie płynów, krwi), które zwiększają ryzyko zakażenia. Oprócz pacjentów hospitalizowanych inną grupą zagrożoną zwiększonym ryzykiem rozwoju sepsy są dzieci, osoby starsze oraz z zaburzeniami układu odporności.
Czy sepsa jest zaraźliwa?
Z uwag na częsty brak wiedzy, czym tak naprawdę jest sepsa, oraz utożsamianie jej z chorobą zakaźną, istnieje duże przekonanie o możliwości zarażenia sepsą. Wiedząc, że sepsa to rodzaj niewłaściwej, nadmiernej reakcji organizmu na zakażenie łatwo dojść do wniosku, że nie można się nią zarazić. Oczywiście, jeżeli przyczyną powstania tej reakcji jest drobnoustrój zakaźny, to jak w każdym innym przypadku (np. grypie czy w wielu zakażeniach bakteryjnych) może dojść do zarażenia, jednakże nie jest to jednoznaczne z rozwojem sepsy, gdyż każdy organizm może w zupełnie inny w sposób reagować na czynnik zakaźny.
Jak długo rozwija się sepsa?
Zwykle sepsa, czyli niewydolność wielonarządowa postępuje bardzo szybko, stąd bardzo istotne jest natychmiastowe wdrożenie leczenia przyczynowe jak i objawowego. Szybkie postępowanie znacząco zwiększa szanse na przeżycie. Zbyt późne wdrożenie leczenia wiąże się z rozwojem niewydolności wielonarządowej, która najczęściej prowadzi do zgonu pacjenta.
Leczenie sepsy
Skuteczność leczenia sepsy w dużej mierze zależy od szybkości jego wdrożenia. Równocześnie u pacjenta z podejrzeniem sepsy stosowane jest leczenie:
- przyczynowe – skierowane przeciw drobnoustrojom (natychmiastowe zastosowanie antybiotykoterapii o szerokim spektrum działania) lub polegające na usunięciu ogniska zakażenia (np. tkanek czy narządów, cewników, protez),
- objawowe – przeciwwstrząsowe (dożylne przetaczanie płynów) w celu przywrócenia prawidłowego funkcjonowania niewydolnych narządów: układu krążenia, układu oddechowego, nerek oraz innych (np. glikemii, zaburzonej równowagi kwasowo-zasadowej).
Zatem leczenie w dużej mierze zależy od rozległości niewydolności narządowej, jednakże w każdym przypadku konieczne jest jak najszybsze wdrożenie antybiotykoterapii i/lub usunięcie ogniska zakażenia.
Powikłania po sepsie
Sepsa sama w sobie stanowi niejako powikłanie ciężkiego zakażenia, gdyż jest ona wynikiem nieprawidłowej reakcja organizmu na drobnoustroje. Efektywne wyleczenie przyczyny oraz przywrócenie prawidłowej funkcji niewydolnych narządów w przebiegu sepsy daje szansę na powrót do zdrowia, jednakże w zależności od ciężkości oraz rozległości niewydolności narządowej wiążę się to również z powikłaniami.
W zależności od narządu oraz stopnia jego niewydolności, może występować mnóstwo różnych powikłań związanych z uszkodzonym po przebytej sepsie narządem, których nie sposób wymienić. Ewidentnym sukcesem jest sam powrót do zdrowia po przebytej sepsie (niestety śmiertelność pacjentów z sepsą leczonych na oddziałach intensywnej terapii w Polsce sięga nawet 50%), jednakże zwykle jest on obarczony różnymi powikłaniami.
Choć sepsa wiąże się z wysoką śmiertelnością, coraz większa wiedza lekarzy, świadomość ludzi pozwala na szybsze rozpoznanie oraz wdrożenie leczenia, którego efektem jest powrót do zdrowia. Warto jednak mieć świadomość, że czasem zwykłe zranienie, które stanie się powodem zakażenia organizmu przez drobnoustroje, może stanowić poważne zagrożenie dla naszego życia. W razie wystąpienie niepokojących, nagłych objawów zawsze warto skonsultować je z lekarzem.