Dzieci, które przyswajają umiejętność mowy, nierzadko mają z tym różnego rodzaju problemy. Najczęściej spotykaną wadą wymowy jest sygmatyzm, tradycyjnie nazywany seplenieniem. Borykają się z nim nie tylko najmłodsi, ale też osoby dorosłe. Odpowiednio dobrane ćwiczenia i wytrwałość w ich wykonywaniu przynoszą jednak dobre rezultaty.
Co to jest sygmatyzm?
Sygmatyzm, zwany potocznie seplenieniem, to wada wymowy zaliczana do dyslalii, która polega na nieprawidłowej realizacji fonemów, czyli podstawowych jednostek systemu dźwiękowego języka. W przypadku sygmatyzmu oznacza to w praktyce niepoprawną wymowę głosek, które można podzielić na trzy grupy:
- głoski ciszące czyli /ś/, /ż/, /ć/, /dź/,
- głoski syczące czyli /s/, /z/ ,/c/, /dz/,
- głoski szumiące czyli /sz/, /ż/, /cz/, /dż/.
Sygmatyzm może polegać na nieprawidłowej wymowie jednej z tych głosek, kilku z nich lub wszystkich razem.
Objawy sygmatyzmu
Sygmatyzm łatwo jest zauważyć. Objawia się on tzw. seplenieniem, które często występuje u dzieci i bywa zjawiskiem rozwojowym, co oznacza, że ustępuje z czasem. Jeśli jednak dziecko zbliża się do wieku szkolnego i wciąż sepleni, trzeba udać się do logopedy. Sygmatyzm może przejawiać się na kilka sposobów. Często polega na tym, że dziecko zastępuje sobie trudne do wymówienia głoski tymi prostszymi (np. zamiast zeger mówi “degar”). Zdarza się także, że pomija ono problematyczne dźwięki, np. mówiąc “isano” zamiast siano. Bywa, że dziecko wypowiada dane głoski, ale w zdeformowany sposób.
Przyczyny sygmatyzmu
Sygmatyzm może mieć różne przyczyny. Często wynika on z nieprawidłowej budowy aparatu mowy lub wady zgryzu. Jego źródłem może być niewłaściwe napięcie mięśniowe w okolicach twarzy i jamy ustnej. Wśród innych przyczyn wymienia się także wady słuchu i zgryzu, brak pionizacji języka, oddychanie przez usta, nieprawidłowy sposób jedzenia, zaburzenia słuchu fonemowego (który pozwala na rozróżnianie od siebie głosek), choroby dróg oddechowych, a także niewłaściwe wzorce wymowy. Seplenienie czasem ma także podłoże psychiczne, a lęk może utrudniać dziecku prawidłową wymowę dźwięków.
Rodzaje sygmatyzmu
Sygmatyzm to wada wymowy, która może przejawiać się na trzy sposoby. W związku z tym podzielić można ją na grupy:
- sygmatyzm właściwy, inaczej deformacja, to zniekształcony sposób wypowiadania określonych głosek, który można podzielić na kilka podtypów, w zależności od miejsca powstawania wadliwej artykulacji (m.in. typ międzyzębowy, przyzębowy, boczny oraz wargowo-zębowy),
- parasygmatyzm inaczej substytucja, polega na zastępowaniu trudnych do wymówienia głosek tymi łatwiejszymi,
- mogisygmatyzm, zwany też elizją, to opuszczanie w wymowie problematycznych głosek.
Leczenie sygmatyzmu
Leczenie sygmatyzmu polega przede wszystkim na terapii logopedycznej. Pod okiem specjalisty wykonuje się różne ćwiczenia oddechowe oraz usprawniające pracę narządów artykulacyjnych. To jednak nie wystarcza. Ważne, aby określone ćwiczenia były także wykonywane w szkole i w domu, dlatego dużą rolę odgrywa współpraca logopedy z nauczycielami i rodzicami. Należy zadbać o komfort dziecka, motywować je do pracy i wskazywać na jego sukcesy. W niektórych przypadkach wymagana jest pomoc innego specjalisty. Przykładowo, jeśli wada wymowy jest powiązana z wadą zgryzu, może zostać włączone leczenie ortodontyczne.
Czy wiesz że: oprócz seplenienia często spotykaną wadą wymowy jest nieprawidłowa realizacja głoski /r/ czyli rotacyzm?
Ćwiczenia na seplenienie
Istnieje wiele ćwiczeń, które pozwalają zwalczyć seplenienie. Można je podzielić na cztery grupy.
- Ćwiczenia oddechowe mają na celu usprawnienie aparatu oddechowego, a także zwiększenie świadomości oddechu. W tym celu można np. zdmuchiwać płomień świecy czy wprawiać w ruch statki na wodzie poprzez dmuchanie. Atrakcyjnym ćwiczeniem dla dzieci jest puszczanie baniek mydlanych. Inne zadania do wykonania to gwizdanie, nadmuchiwanie balonów czy dmuchanie na zamarzniętą szybę.
- Ćwiczenia doskonalące pracę narządów artykulacyjnych usprawniają pracę języka, warg, mięśni policzków, podniebienia czy żuchwy. Mogą one polegać na robieniu minek, liczeniu językiem zębów czy wypuszczaniu powietrza z policzków w różnym tempie. Dziecko zachęca się do żucia, ściągania ust w dziubek, wysuwania i chowania języka, przyklejania języka do podniebienia czy wydawania dźwięków jak chrapanie, ziewanie lub kaszlnięcie.
- Ćwiczenia doskonalące artykulację ćwiczonych głosek, przykładowo powtarzanie dźwięków i słów za logopedą. Może on zachęcać dziecko do treningu poprzez wierszyki czy śmieszne zdania, w których występują problematyczne głoski.
- Ćwiczenia słuchowe mają za zadanie rozwijać wrażliwość słuchową, np. poprzez rozpoznawanie poszczególnych dźwięków lub wskazywanie na ich lokalizację. Jedno z ćwiczeń polega na tym, że dziecko musi odtworzyć rytm piosenki poprzez wystukanie go lub wyklaskanie. Logopeda można także poprosić ucznia o rozpoznanie konkretnych melodii poprzez zaprezentowanie ich fragmentów.
Sygmatyzm u dorosłych
Zdarza się, że sygmatyzm występuje u osób dorosłych, co może być dla nich źródłem dużego dyskomfortu w sytuacjach społecznych. Na szczęście terapii wady wymowy można podjąć się w każdym wieku. Trzeba mieć jednak na uwadze, że im człowiek starszy, tym więcej czasu taka terapia zajmuje. Przede wszystkim dlatego, że dorośli mają silnie utrwalone nawyki artykulacyjne. Aby doczekać się efektów, trzeba być więc cierpliwym i solidnie wykonywać zalecone ćwiczenia. Z pewnością warto udać się do logopedy i poprawić swoją wymowę.
Zapamiętaj: Sygmatyzm może polegać na nieprawidłowej wymowie jednej z tych głosek, kilku z nich lub wszystkich razem.
Sygmatyzm to jedna z najczęściej występujących wad wymowy. Odpowiednia terapia logopedyczna i indywidualnie dobrane ćwiczenia sprawiają jednak, że dziecko, a nawet dorosły, może zacząć wymawiać poszczególne głoski poprawnie.