Każdej osobie zdarzyło się choć raz opuścić dom lub mieszkanie, aby po chwili wrócić i upewnić się, że drzwi zostały przez nią zamknięte. Są jednak ludzie, którzy potrafią tego typu czynność powtarzać kilka, a nawet kilkanaście razy. Ich funkcjonowanie na co dzień jest wówczas bardzo utrudnione. Można wtedy mówić o występowaniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Skąd się biorą i jak sobie z nimi radzić?
Co to są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne?
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (z ang. obsessive-compulsive disorder, w skrócie OCD) były kiedyś określane terminem nerwicy natręctw. Charakteryzują się tym, że dana osoba boryka się z natrętnymi myślami (zwanymi obsesjami) lub czuje przymus powtarzania pewnych czynności (kompulsje) – może także doświadczać obu tych objawów. Jak to wygląda? Przykładowo, chory przez cały dzień zamartwia się, czy wyłączył żelazko, w związku z czym czuje silny lęk, a w głowie ma obraz spalonego mieszkania. Może on także doświadczać myśli o nieprzyjemnych dla siebie treściach, (np. “Nie zapanuję nad złością i kogoś skrzywdzę”), których nie sposób się pozbyć ze swojej głowy. Osoba z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi może także spędzać mnóstwo czasu na myciu swoich rąk czy godzinami liczyć przejeżdżające ulicą samochody. Szacuje się, że OCD występuje u 2-3% populacji.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – objawy
Głównymi i charakterystycznymi objawami zaburzenia są natrętne myśli i powtarzanie określonych czynności. Obsesyjne myśli dotyczą na ogół przemocy i agresji, religii i moralności, a także seksualności. Są one nieprzyjemne i trudne dla danej osoby (np. w czasie jazdy samochodem mogą dotyczyć wypadku). Z kolei wśród najczęstszych kompulsji wymienić można liczenie (np. płyt chodnikowych), mycie (np. rąk po kontakcie z każdą klamką), sprzątanie (np. podłogi – kilka razy dziennie) oraz organizowanie przestrzeni wedle zasad symetrii (np. układanie książek od największej do najmniejszej). Na ogół osoby doświadczające obsesji i kompulsji mają świadomość, że są to objawy irracjonalne. Ich natężenie jest jednak bardzo uciążliwe, skutecznie obniżając nastrój, pochłaniając dużo czasu i enegii, a także budząc w danej osobie poczucie wstydu i niepewności.
Czy wiesz że: osobę z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi zagrał Jack Nicholson w filmie “Lepiej być nie może”?
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – przyczyny
Na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne należy patrzyć wieloaspektowo. Z pewnością pewną rolę odgrywają czynniki osobowościowe jak np. perfekcjonizm i wysoki poziom ambicji. Ważna jest także historia życia chorego i jego dzieciństwo. Przykładowo, osoba, która jako dziecko musiała sobie radzić z wieloma obowiązkami i wynikającej z nich odpowiedzialności, może w przyszłości mieć objawy OCD. Źródeł zaburzenia doszukiwać można się także w wewnętrznych konfliktach, trudnych doświadczeniach czy w odczuwanym chronicznie stresie. Badania pokazują również, że w rozwoju zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego lub niektórych obszarów mózgu. Każdy przypadek trzeba więc traktować indywidualnie.
Jak leczyć zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne?
W leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych łączy się psychoterapię z farmakoterapią. Najczęściej chorzy przyjmują leki antydepresyjne z grupy SSRI. Z kolei w terapii stosuje się głównie metody poznawcze i behawioralne, dzięki którym osoba odzyskuje kontrolę nad tym, co robi i myśli. OCD może mieć różne natężenie – jeśli objawy są bardzo intensywne, występuje wówczas potrzeba hospitalizacji danej osoby. Program leczenia zawsze jest ustalany indywidualnie po zapoznaniu się ze specyfiką objawów i ich intensywności.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne u dzieci
Osoby cierpiące na zaburzenie kompulsyjno-obsesyjne często zdradzają pierwsze ich symptomy już w dzieciństwie. Objawy mogą pojawić się nawet u dziecka uczęszczającego do szkoły podstawowej. Trzeba jednak pamiętać, że dzieci często mają swoje rytuały, zestaw powtarzalnych czynności, związanych np. z zasypianiem i jedzeniem. Jest to naturalne (maluch po prostu stara się oswoić otaczającą go rzeczywistość) i na ogół mija wraz z wiekiem. Jeśli jednak dziecko w irracjonalny sposób powtarza pewne zachowania (związane np. z czystością i brudem), powinno to skłonić rodziców do reakcji. Warto także zwrócić uwagę, czy dziecko nie doświadcza natrętnych i nieprzyjemnych dla siebie myśli, które skutkują napięciem, smutkiem, wstydem lub lękiem. Nastolatkowie często borykają się z natrętnymi myślami o treści religijnej lub seksualnej. Dobrze jest pamiętać, że w powstawaniu OCD biorą udział czynniki genetyczne. Jeśli więc w rodzinie występuje przypadek osoby borykającej się z tym zaburzeniem, trzeba mieć na uwadze ewentualność, że i u dziecka mogą rozwinąć się objawy.
Zapamiętaj: Szacuje się, że OCD występuje u 2-3% populacji.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – współwystępowanie z innymi chorobami
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne często współwystępują z innymi schorzeniami, wśród których najczęściej wymienia się:
- zaburzenia osobowości typu anankastycznego,
- zaburzenia depresyjne,
- chorobę afektywną dwubiegunową,
- zaburzenia łaknienia (m.in. anoreksja i bulimia),
- zaburzenia ze spektrum autyzmu,
- ADHD,
- zaburzenia snu.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne mogą mieć różną formę i intensywność. Każdorazowo wiążą się jednak z dyskomfortem. Powracające myśli o nieprzyjemnej treści bądź silny przymus powtarzania danej czynności, mimo świadomości, że jest to pozbawione sensu są przyczynami psychicznego cierpienia. Psychoterapia i odpowiednio dobrane leki pomagają jednak uporać się z tym zaburzeniem.