Co to jest szkorbut? Objawy, przyczyny i sposoby leczenia szkorbutu

Choroba, której przyczyną jest ciężki niedobór witaminy C – witaminy obecnej w dużych ilościach między innymi w świeżych warzywach i owocach. Popularna szczególnie w dawnych czasach, wśród marynarzy spędzających długi czas na morzu, którzy podczas wypraw nie mieli dostępu do świeżych produktów. Obecnie wciąż jednak występuje, choć z pewnością w mniejszym natężeniu i wśród innych grup społecznych. Czym jest szkorbut? Na czym polega i w jaki sposób można go leczyć? 

Co to jest szkorbut?

Szkorbut to choroba spowodowana całkowitym brakiem witaminy C (czyli kwasu askorbinowego) w organizmie. Ponieważ witamina ta uczestniczy w wielu procesach zachodzących w organizmie i jest niezbędna do jego prawidłowego funkcjonowania, powoduje to szereg objawów, opisanych poniżej. Większość  organizmów zwierząt ma zdolność do samodzielnego syntetyzowania tej witaminy, w przeciwieństwie do człowieka. W związku z tym, aby utrzymać odpowiedni poziom tej kluczowej witaminy w organizmie, musimy ją dostarczać do niego sami – zwykle w postaci pożywienia.

Objawy szkorbutu

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Objawy są zróżnicowane i zależą od stopnia niedoboru witaminy. Wczesnymi objawami niedoboru kwasu askorbinowego są osłabienie, senność i uczucie zmęczenia.

W późniejszym etapie choroby dochodzi do:

• obrzmienia i krwawienia dziąseł;
• skłonności do krwawienia i tworzenia wybroczyn (skłonność do siniaczenia);
• gorszego gojenia się ran;
• anemii (niedokrwistości);
• ogólnego osłabienia organizmu;
• bólu mięśni;
• braku apetytu;
• osłabienia odporności (zwiększonej zapadalności na infekcje).

Możliwe są także objawy psychiczne szkorbutu, takie jak zmiany nastroju, a nawet depresja. Przy skrajnym niedoborze witaminy stan pacjenta jest ciężki, występują u niego liczne obrzęki, żółtaczka, krwawienia, gorączka i napady drgawek. Nieleczony szkorbut prowadzi do śmierci.

Przyczyny szkorbutu

Jak wspomniano powyżej, szkorbut spowodowany jest brakiem witaminy C, która występuje bogato w wielu warzywach, owocach i przetworach (np. papryce, brukselce, czarnej porzeczce, w owocach cytrusowych,). Człowiek nie syntetyzuje jej sam w organizmie, więc musi być ona przyjmowana z pożywieniem. 

Witamina C uczestniczy w wielu przemianach metabolicznych, m. in. w syntezie kolagenu – białka, które buduje wiele tkanek organizmu – od chrząstek stawowych poprzez, między innymi, ściany naczyń i błony śluzowe. Nieprawidłowa produkcja kolagenu jest bezpośrednią przyczyną występowania krwawień i zmian w dziąsłach. Innymi procesami, w których uczestniczy witamina C to przemiany aminokwasów (składników białek organizmu), metabolizmie tłuszczów, cholesterolu i kwasów tłuszczowych, wchłanianiu żelaza i wielu innych.

Aby doprowadzić do tak znacznego niedoboru potrzeba wielomiesięcznej diety ubogiej lub nie zawierającej witaminy C. W obecnych czasach choroba ta najczęściej występuje u osób dotkniętych przez choroby psychiczne, alkoholików, osób starszych żyjących samotnie oraz osób o specyficznych nawykach żywieniowych. Szkorbut może też wystąpić w skrajnych przypadkach u osób z zaburzeniami wchłaniania oraz chorych przyjmujących dializy.

Szkorbut u dzieci

Jak wspomniano powyżej, szkorbut jest obecnie bardzo rzadką chorobą i dotyka specyficznych grup społecznych. W przypadku wystąpienia u dziecka, jego objawy będą podobne do objawów występujących u osób dorosłych, wymienionych w poprzedniej części artykułu.

Czy wiesz że: szkorbut wciąż nie jest rzadką chorobą w krajach trzeciego świata? Osobami narażonymi na jego wystąpienie są też osoby nadużywające alkoholu lub narkotyków, cierpiące na choroby psychiczne lub z powodu ciężkich alergii pokarmowych lub chorób związanych z zaburzeniami wchłaniania.

Oprócz nich (chorób dziąseł, osłabienia i braku apetytu, łatwości do siniaczenia oraz występowania owrzodzeń i brzydko gojących się ran) u dzieci mogą się pojawić problemy związane z rozwojem i budową kości. W przemianach tych kluczowym elementem budowy jest kolagen, białko wchodzące w skład m.in. kości oraz chrząstek stawowych. Ponieważ, jak wspomniano wyżej, witamina C jest koniecznym elementem do prawidłowego syntetyzowania kolagenu, w przypadku jej niedoboru zaburzenia budowy tego białka mogą skutkować wadami postawy, nieprawidłową budową układu ruchu, kości i stawów. Zmiany te zwykle są nieodwracalne, ponieważ jeśli niedobór wystąpi u dziecka w fazie jego rozwoju, gdy organizm buduje wyżej wymienione elementy, nie jesteśmy w stanie ich zmienić.  

Leczenie szkorbutu

Leczenie szkorbutu polega na doustnym podawaniu witaminy C, oraz wprowadzenia odpowiednich zmian w diecie tak, aby jego zapotrzebowanie w organizmie było pokryte. Poprawa stanu zdrowia jest zauważalna już w pierwszych dniach leczenia, chociaż znięcie poszczególnych objawów, jak na przykład poprawa wyników krwi, zniknięcie spontanicznych krwawień czy wyleczenie zmian skórnych zajmuje zwykle nawet do kilku tygodni. Niekiedy powstałe zmiany kostne mogą wymagać leczenia chirurgicznego.

Czy szkorbut jest zaraźliwy?

Szkorbut nie jest chorobą, którą można się zarazić.  Jest on zależny od stanu witaminy w organizmie, na który ma wpływ przede wszystkim dieta oraz choroby związane z zaburzonym wchłanianiem składników odżywczych – np. chorobą Leśniowskiego-Crohna lub celiakią.

Zapamiętaj: Szkorbut to choroba wywołana brakiem witaminy C w organizmie.

W początkowych stadiach szkorbut może być ciężki do zdiagnozowania, ze względu na jego mało specyficzne objawy i mimo tego, że obecnie nie występuje już dziś tak powszechnie jak w dawnych czasach, wciąż niektóre grupy osób mogą być na niego podatne. Dlatego niekiedy należy zwrócić uwagę i nie pomijać niedoboru witaminy C w szukaniu przyczyn występowania nawet tak popularnych dolegliwości.