Często podróżujesz? Lubisz egzotyczne zakątki świata? Niestety tropikalne regiony zazwyczaj nie idą w parze z dobrymi warunkami sanitarnymi. Oznacza to dla nas ryzyko zakażenia się różnymi patogenami, które mogą zagrażać naszemu zdrowiu. Zagrażają nam nie tylko bakterie i wirusy, ale także pasożyty. Takim przykładem jest gatunek Entamoeba histolytica. Dowiedz się o nim jak najwięcej, aby nie przywieźć takiej pamiątki z podróży.
Co to jest amebioza?
Amebioza to inna nazwa pełzakowicy albo czerwonki. Jest to choroba pasożytnicza układu pokarmowego, występująca głównie w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Zarażenie się pełzakowicą dotyczy przede wszystkim mieszkańców Azji i Afryki oraz oczywiście turystów. Wywołuje ją pierwotniak o nazwie pełzak czerwonki, łacińska oryginalna nazwa to Entamoeba histolytica. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) notuje rocznie 40-50 milionów przypadków zachorowań spowodowanych przez tego pełzaka. Jednocześnie rocznie notowanych jest ok. 100 000 zgonów spowodowanych zachorowaniem na pełzakowicę. WHO ocenia, że ok. 10% populacji świata jest zarażona albo Entamoeba histolytica albo Entamoeba dispar, czyli pokrewnym gatunkiem, który nie wywołuje żadnych objawów.
Objawy amebiozy
U zarażonych osób nie zawsze rozwijają się objawy. Jedynie u 10-20% osób po 2-4 tygodniach (czasem też po dłuższym czasie) pojawiają się objawy. Najczęściej są one łagodne i dotyczą układu pokarmowego. Mogą to być:
- okresowa biegunka;
- kurczowe bóle brzucha;
- wzdęcia;
- utrata apetytu.
Jednak amebioza może mieć bardzo różny przebieg. Wyróżniamy postać jelitową tej choroby, w sytuacji gdy zajęte jest tylko jelito grube, oraz pełzakowicę pozajelitową z tworzeniem się ropni w różnych narządach. Dodatkowo wyróżniamy kilka postaci klinicznych pełzakowego zapalenia jelita grubego:
- czerwonka pełzakowa – charakteryzuje się ostrą biegunką z dużą ilością śluzu oraz krwi, to ciężka forma tej choroby, źle znoszona przez pacjentów, którzy skarżą się na silne bóle brzucha. Towarzyszy jej też często gorączka;
- nieczerwonkowe pełzakowe zapalenie jelita grubego – manifestuje się nawracającymi epizodami biegunki, nierzadko ze śluzem, aczkolwiek bez domieszki krwi w stolcu. Obecne są bóle brzucha, oraz spadek masy ciała, ze względu na charakter przewlekły;
- guz pełzakowy, czyli ameboma – jest to zapalny guz, który może przypominać np. w badaniu fizykalnym, czy nawet obrazowym nowotwór. Lokalizuje się najczęściej w końcowym odcinku naszego jelita. Może prowadzić do niedrożności jelita, czyli do zatrzymania przemieszczania się pokarmu w przewodzie pokarmowym.
Dosyć częste jest powstawanie w przebiegu pełzakowicy owrzodzeń wokół odbytu. Natomiast ropnie narządów w postaci pozajelitowej amebiozy mogą dotyczyć:
- wątroby – jest to najczęściej atakowany narząd w tej formie choroby. Pierwotniak przedostaje się drogą krwi do krążenia wrotnego i przez żyłę wrotną do wątroby. Postać ta zawsze jest poprzedzona pełzakowicą jelit, objawową, ale też bezobjawową. Dokuczliwe są bóle brzucha, zazwyczaj po prawej stronie, nudności, brak apetytu, spadek masy ciała. Nie są więc to specyficzne objawy. Na dobry trop może skierować powiększona wątroba w badaniu palpacyjnym, czasem żółtaczka, czy podwyższona aktywność enzymów wątrobowych (ASP, ALT) w badaniach z krwi. Bardzo pomocne w tym przypadku są badania obrazowe, głównie USG, gdzie widoczne są liczne małe ropnie w początkowej fazie choroby, które następnie łączą się w jeden, bądź kilka większych. Pełzakowe ropnie są wypełnione gęstą treścią barwy czekoladowej z pełzakami przy ścianie ropnia;
- płuc;
- mózgu – choroba ma wtedy nagły przebieg, występują nudności, wymioty, bóle głowy i zaburzenia świadomości. Postępuje szybko, czasem prowadzi do zgonu w ciągu 12-72 godzin;
- układu moczowo-płciowego.
Przyczyny amebiozy
Amebiozę powoduje pasożyt – pierwotniak Entamoeba histolytica, zwany w Polsce pełzakiem czerwonki. Pasożytuje on w jelicie grubym człowieka. Najczęściej występuje on w formie przetrwalnikowej czyli w postaci tzw. cysty.
Czy wiesz że: pacjent wydalający cysty jest zagrożeniem dla kontaktujących się z nim osób? W wilgotnym środowisku cysty zachowują zakaźność do kilku tygodni. Zarazić można się też podczas kontaktów seksualnych - głównie oralno-analnych.
Forma przetrwalnikowa charakteryzuje się zdolnościami do przetrwania w niekorzystnych warunkach środowiska, np. w wodzie, na warzywach, owocach, surowych produktach spożywczych. Dlatego do zakażenia dochodzi właśnie w sytuacjach gdy spożyjemy jedzenie, na którym znajdują się cysty tego pasożyta, pochodzące z kału innego człowieka. Podczas choroby bowiem, nieważne czy jest ona objawowa, czy nie, wydalamy właśnie cysty tego pasożyta. Na szczęście dzięki kilku prostym zasadom możemy uchronić się od zarażenia. Podczas egzotycznej wycieczki pamiętajmy:
- często myj ręce,
- unikaj dotykania twarzy nieumytymi rękami,
- pij tylko butelkowaną wodę! (lub przegotowaną),
- gotuj wodę do celów higienicznych, np. do mycia zębów,
- proś o drinki bez kostek lodu – lód bowiem produkowany jest zazwyczaj z nieprzegotowanej wody kranowej,
- myj dokładnie kupione warzywa i owoce,
- wystrzegaj się surowego mięsa, ryb, czy owoców morza, a także surowego nabiału.
Rozpoznanie amebiozy
Do rozpoznania konieczne jest trzykrotne badanie kału pod mikroskopem, wykonywane w odstępie 2-3 dni kilkoma metodami.
Zapamiętaj: Zarażenie się pełzakowicą dotyczy przede wszystkim mieszkańców Azji i Afryki oraz oczywiście turystów. Wywołuje ją pierwotniak o nazwie pełzak czerwonki.
Do potwierdzenia zarażenia pełzakiem czerwonki konieczne jest wykonanie badania materiału genetycznego pierwotniaka specjalną metodą PCR, ze względu na to, że oprócz patogennego Entamoeba histolytica u ludzi występują również inwazje pierwotniakiem Entamoeba dispar, który morfologicznie i mikroskopowo jest identyczny z E.histolytica, ale nie jest groźny dla człowieka. Tzw. “złotym standardem” jest kolonoskopia, podczas której można pobrać wycinki z owrzodzeń błony śluzowej jelita grubego i zbadać pobraną tkankę patomorfologicznie, pod mikroskopem. Jest to jednak metoda inwazyjna. W przypadkach sugerujących postać pozajelitową wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG) oraz badania z krwi.
Leczenie amebiozy
Leczeniem z wyboru we wszystkich postaciach pełzakowicy jest 3 dniowa kuracja tynidazolem albo 7-10 dniowa metronidazolem. Są to antybiotyki mające działanie również przeciwpierwotniakowe. Po leczeniu należy kontynuować terapię środkiem działającym wewnątrzjelitowo, np. paromomycyną przez 7 dni. Umożliwia ona eliminację form przetrwalnikowych. Niezbędne jest również wykonanie kontrolnego badania parazytologicznego kału po 4 tygodniach od zastosowanego leczenia pełzakowicy celem potwierdzenia jego skuteczności. W przypadkach dużych ropni wątrobowych może być potrzebne nakłucie i aspirowanie zawartości.
Amebioza to w większości przypadków niegroźna choroba, ale nie należy jej lekceważyć. Może poważnie wpłynąć na nasze zdrowie, z pewnością też nie będzie się wiązała z przyjemnymi wspomnieniami związanymi z wymarzonymi wakacjami. Nie pozwólmy, aby pełzak czerwonki skutecznie popsuł nam wyjazd i pamiętajmy o lepszym przestrzeganiu zasad higieny.