Do niedawna nabywanie dużej ilości dóbr materialnych było zarezerwowane dla osób naprawdę majętnych, wpływowych. Mogły sobie one pozwolić na otaczanie się luksusowymi przedmiotami i najnowszymi gadżetami. Sytuacja ta jednak znacznie się zmieniła, a kupowanie jeszcze nigdy nie było tak proste i powszechne jak teraz, w dobie zakupów internetowych i wszechobecnych reklam. Zwiększyła się dostępność towarów dla przeciętnego konsumenta, co wystawia jednostki na ciągłą pokusę zakupów. Na wyciągnięcie ręki mamy artykuły z całego świata, które za sprawą zaledwie jednego kliknięcia możemy nabyć w atrakcyjnej cenie. Sprzyja to kupowaniu rzeczy tanich, ale niskiej jakości, które często okazują się być zupełnie nieprzydatne. Łatwo jest przekroczyć cienką granicę obsesji kupowania i popaść w zakupoholizm- na czym polega to zaburzenie oraz czy jest ono uleczalne?
Co to jest zakupoholizm?
Zakupoholizm, czyli inaczej kompulsywne kupowanie, jest to schorzenie należące do zaburzeń kontroli impulsów i nawyków. Charakteryzuje się obsesyjnym kupowaniem różnych artykułów oraz niemożnością powstrzymania się od kupowania niepotrzebnych rzeczy, co prowadzi do problemów w sferze społecznej i finansowej.
Zakupoholizm wiąże się utrwalonym schematem zachowania, który pacjent bezwiednie odtwarza. Chorzy prezentują różnorodne zachowania- mogą być tzw. “łowcami okazji”, kolekcjonerami, amatorami nowinek technicznych, a niektórym do zaspokojenia potrzeby kupowania wystarcza samo oglądanie witryn sklepowych. Szacuje się, że na zakupoholizm cierpi od 2 do 8% populacji, z czego aż 90% stanowią kobiety. Początek zaburzenia ma zwykle miejsce w wieku nastoletnim lub we wczesnej dorosłości, a jego przebieg jest przewlekły.
Objawy zakupoholizmu
Jak dotąd nie ustalono ścisłych kryteriów rozpoznania zakupoholizmu. Najczęściej prezentowanymi przez pacjentów objawami są:
- nieracjonalne kupowanie, które prowadzi do problemów społecznych, zawodowych oraz finansowych;
- wydawanie pieniędzy na zakupy zamiast opłacenia rachunków domowych;
- kłamstwa na temat zakupionych przedmiotów i ilości wydanych pieniędzy;
- ukrywanie zakupów przed rodziną w obawie przed krytyką otoczenia;
- przeznaczanie większości wolnego czasu na kupowanie lub na planowanie zakupów;
- posiadanie wielu kart kredytowych i kont bankowych, często w tajemnicy przed najbliższymi;
- narastający niepokój i napięcie psychiczne, które zostaje rozładowane poprzez akt kupowania;
- uczucie euforii i przyjemności chwilę po zakupie;
- zaniedbywanie dotychczasowych zainteresowań na rzecz robienia zakupów.
Pacjenci cierpiący na zakupoholizm są przekonani, że obiekt zakupu jest unikatowy (często pomimo faktu, że mają kilkanaście podobnych w domu), a rezygnacja z zakupu prowadzi do wyrzutów sumienia z powodu utraty niepowtarzalnej okazji.
Czy wiesz że: w latach 70 XX wieku powstały w USA Grupy Anonimowych Dłużników, a w Polsce pierwsza taka organizacja została zarejestrowana w Poznaniu w 2013 roku? Członkowie tych grup wzajemnie wspierają się w wychodzeniu z nałogu kompulsywnego kupowania, a podstawą działania organizacji jest zaadaptowany do ich potrzeb Program 12 Kroków.
Zdają sobie sprawę z tego, że mają za dużo przedmiotów, ale nie są w stanie powstrzymać się przed nabywaniem nowych. Przynosi im to chwilową ulgę i poprawę nastroju, ale długofalowo ma fatalne skutki. Chorzy żyją w ciągłym poczuciu winy i dręczą ich wyrzuty sumienia. Zakupy dla chorych cierpiących na zakupoholizm są zarówno nagrodą za osiągnięte cele, jak i poprawą humoru po ciężkim dniu. Uzależnieni mają przeświadczenie, że obiekt zakupu będzie rekompensował lub wynagradzał negatywne emocje. Skupiają na kupowaniu całą swoją energię i tracą umiejętność czerpania satysfakcji z rzeczy niematerialnych. Pacjenci wydają wszystkie oszczędności na zakupy, a gdy te się skończą, bardzo często zapożyczają się u rodziny i przyjaciół. Staje się to źródłem konfliktów i frustracji, bo zazwyczaj nie mają z czego oddać długu. W skrajnych przypadkach popadają nawet w konflikty z prawem, bo zdarza się, że próbują pozyskać pieniądze na zakupy w sposób nielegalny.
Przyczyny zakupoholizmu
Badania wykazały, że kompulsywne kupowanie jest zazwyczaj odpowiedzią na negatywne doświadczenia i emocje. Zakupy dają natychmiastowe, łatwo osiągalne, ale bardzo ulotne poczucie szczęścia i ulgi. Podobnie jak w przypadku innych uzależnień, na rozwój zakupoholizmu mają wpływ czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne:
a). biologiczne – niskie stężenia w mózgu takich neuroprzekaźników jak serotonina i dopamina, która jest związana z procesami motywacyjnymi. Znaczenie ma także nieprawidłowa aktywność obszarów mózgu związanych z układem nagrody;
b). społeczne:
- uzależnienia w rodzinie,
- zakupoholizm u krewnych pierwszego stopnia,
- ubóstwo w młodości i próba jego rekompensaty w dorosłym życiu,
- coraz większa ogólna dostępność dóbr materialnych do nabycia;
c). psychologiczne:
- tendencja do impulsywnych zachowań,
- obniżone poczucie własnej wartości,
- brak umiejętności radzenia sobie ze stresem,
- utrzymujący się obniżony nastrój,
- duża podatność na opinię innych, uleganie presji otoczenia.
Zakupoholizm jest powiązany z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak:
- uzależnienia od substancji psychoaktywnych;
- zaburzenia odżywiania;
- zaburzenia lękowe;
- zbieractwo.
Jak leczyć zakupoholizm?
Rozpoznanie tego zaburzenia stawiane jest na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentem, a także, w miarę możliwości, z jego rodziną. Często głównym czynnikiem motywującym chorego do poszukiwania pomocy są kłopoty finansowe, będące skutkiem kompulsywnego kupowania. Z racji tego, że zakupoholizm to dość nowe zaburzenie, “choroba naszych czasów”, wciąż trwają badania nad sposobem skutecznego leczenia farmakologicznego. Wstępne doniesienia sugerują skuteczność leków przeciwdepresyjnych, ale nie są one jeszcze rekomendowane do powszechnego stosowania. Podstawową formą leczenia zakupoholizmu jest psychoterapia, prowadzona przez specjalistę terapii uzależnień.
Terapia zakupoholizmu
Najlepsze efekty leczenia zapewnia psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym. Tematy sesji terapeutycznych obejmują przerwanie przymusu kompulsywnego kupowania oraz metody radzenia sobie ze stresem. Pacjent uczy się nowych sposobów reagowania, a kluczowym zadaniem terapii jest uświadomienie choremu, że nie może on uzależniać poczucia własnej wartości i szczęścia od nabywania przedmiotów materialnych. Bardzo ważne w procesie leczenia jest wsparcie najbliższych, którzy mogą towarzyszyć choremu podczas zakupów, aby pomóc kontrolować wydatki. Całkowite wyleczenie zakupoholizmu jest możliwe, ale wymaga ono zrozumienia problemu przez pacjenta i chęci zapanowania nad swoimi kompulsywnymi zachowaniami, a także długotrwałej psychoterapii.
Zakupoholizm jest zaburzeniem kontroli impulsów i nawyków. Charakteryzuje się obsesyjnym, kompulsywnym robieniem zakupów i najczęściej jest reakcją na negatywne emocje i wydarzenia. Aż 90% pacjentów cierpiących na to zaburzenie stanowią kobiety, które z natury, bardziej niż mężczyźni, lubią otaczać się przedmiotami. Nałóg kupowania skutkuje często problemami finansowymi chorego i jest źródłem nieustannej frustracji, wyrzutów sumienia i konfliktów z otoczeniem. W zaawansowanym stadium chory ukrywa zakupy przed rodziną, aby uniknąć krytyki. Na rozwój tego zaburzenia mają wpływ cechy charakteru pacjenta, takie jak impulsywność, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem czy skłonność do ulegania presji otoczenia. Podstawową formą leczenia zakupoholizmu jest psychoterapia w nurcie poznawczo- behawioralnym.