Ksenofobia to pojęcie, które wywodzi się z języka starogreckiego i oznacza dosłownie lęk przed obcymi (ksenós – obcy, phóbos – strach). Termin ten używany jest przez różne dziedziny, a więc jest on rozumiany na wiele sposobów. Może on opisywać konkretną jednostkę, jak i całe społeczeństwa. Niestety, postawa ksenofobiczna nie zawsze przejawia się jedynie lękiem czy niechęcią wobec obcych. Bywa, że jej skutkiem są agresywne zachowania czy dyskryminacja ludzi, którzy w jakimś sensie są inni.
Co to jest ksenofobia?
Ksenofobia jest definiowana jako lęk i niechęć wobec obcych – nie jest to jednak jednostka chorobowa. Często objawia się ona wrogością wobec ludzi, którzy są pod pewnymi względami inni. Najczęściej chodzi o obcokrajowców, przedstawicieli innych grup etnicznych i religijnych, mniejszości seksualne czy subkultury. Ksenofobia to pojęcie wielowymiarowe, które stosowane jest w najróżniejszych dziedzinach, m.in. psychologii społecznej, psychopatologii, politologii, antropologii, historii, prawie oraz ekonomii. Postawy ksenofobiczne często leżą u podłoża aktów przemocy i agresji wobec określonych grup społecznych. Mimo to osoby o tego typu poglądach często są wobec nich bezkrytyczne.
Co to jest postawa ksenofobiczna?
Postawa ksenofobiczna cechuje się niechęcią i uprzedzeniami wobec przedstawicieli innych krajów, grup etnicznych oraz zbiorowości, które w jakiś sposób są inne. Osoba z tego typu nastawieniem unika kontaktu z obcymi, jest wobec nich wrogo nastawiona i podejrzliwa. Bywa, że zachowuje się prowokacyjnie, a nawet agresywnie wobec przedstawicieli innych grup. Niestety, u osób, które mają ksenofobiczne poglądy, zauważa się również brak chęci do dyskusji czy zmiany swojego nastawienia. Tacy ludzie są silnie przekonani o swojej racji i ciężko spojrzeć im na własne zachowanie krytycznie.
Jakie są objawy ksenofobii?
Ksenofobia może przejawiać się na poziomie jednostki, jak i całego społeczeństwa. Najczęściej rozpoznać można ją po negatywnych i krzywdzących komentarzach na temat przedstawicieli innych grup społecznych. Typowym zachowaniem jest również unikanie kontaktu z tymi osobami i patologiczna wobec nich podejrzliwość. Człowiek o ksenofobicznych poglądach jest absolutnie przekonany o swojej racji. Niestety, jego opinia często karmiona jest przez przekazy medialne, stereotypy czy nawet fake newsy. Taka jednostka nie próbuje weryfikować docierających do niej informacji. Nie przyjmuje ona również do wiadomości racjonalnych argumentów. Osoba ksenofobiczna może dopuszczać się ataków słownych i fizycznych na ludzi z innych grup społecznych. Na poziomie grupowym ksenofobia przejawia się poprzez akty przemocy, dyskryminację oraz uprzedzenia.
W przypadku jednostek, które prezentują ksenofobiczną postawę, najlepiej sprawdzi się psychoterapia, która pomoże im zrozumieć własne lęki i agresywne zachowania.
Jakie są przyczyny ksenofobii?
Ksenofobia to złożone zjawisko, na które składa się wiele przyczyn. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na jej podłoże ewolucyjne. Odgrywała ona ważną rolę w społeczeństwach zbieracko-łowieckich, łącząc członków społeczności i mobilizując ich do walki w jej obronie. Psychologia społeczna zwraca z kolei uwagę na mechanizm MY-ONI, który sprawia, że członkowie naszej społeczności wydają się być lepsi, niż przedstawiciele drugiej grupy. U podłoża ksenofobii leżą także krzywdzące uprzedzenia i stereotypy, których ludzie często nie starają się weryfikować na własną rękę. Problemem jest również brak odpowiedniej edukacji. Dzieci i młodzież na ogół uczą się w szkole o własnej kulturze i tradycji, przez co trudno im zrozumieć i otworzyć się na kultury odmienne. Dużą rolę odgrywa kontekst polityczno-kulturowy. Osoby ksenofobiczne często powołują się na konkretne konflikty czy wydarzenia z przeszłości. Niestety, wzbudzanie niechęci wobec obcych bywa narzędziem w rękach polityków, którzy utwierdzają pewne stereotypy i krzywdzące przekonania poprzez działania propagandowe, które mogą nawet w danym społeczeństwie wywoływać strach. Wiele osób karmi się także przekazami medialnymi np. na temat zamachów terrorystycznych, konfliktów czy afer. W tym punkcie należy wspomnieć o jednej z najważniejszej przyczyn ksenofobii, czyli lęku. Ludzie często obawiają się, że cudzoziemcy mogą im odebrać miejsce pracy bądź zasiłek. Najczęściej jednak boją się, że osoby pochodzący z innych grup społecznych zmienią daną kulturę i jej wartości. Na głębszym poziomie jest to po prostu lęk o utratę własnej tożsamości, swojego „ja”.
Na czym polega leczenie ksenofobii?
Aby zmniejszyć problem ksenofobii, bardzo ważne są działania podejmowane na poziomie społecznym. Warto przede wszystkim postawić na edukację, która może mieć formę np. kampanii reklamowych czy pozytywnego przekazu w mediach. Szczególnie ważne jest budowanie otwartości na inne kultury u młodych ludzi. Bardzo istotne jest również to, aby zachowania o ksenofobicznym podłożu spotykały się z konsekwencjami prawnymi oraz negatywną oceną społeczeństwa. W przypadku jednostek, które prezentują ksenofobiczną postawę, najlepiej sprawdzi się psychoterapia, która pomoże im zrozumieć własne lęki i agresywne zachowania. Niestety, na ogół tego typu osoby nie uważają, że powinny coś w swoim myśleniu zmienić i nie mają żadnej motywacji do podjęcia terapii.
Czy wiesz że: ksenofobia w skrajnych przypadkach może prowadzić nawet do ludobójstwa? Niestety, w historii można znaleźć na to wiele przykładów, m.in. Holocaust oraz rzeź Ormian z początku XX wieku.
Ponieważ natężenie ksenofobii bywa różne, tak naprawdę każdy z nas może odkryć w sobie jej ślady. To wynik wspomnianych już uprzedzeń i stereotypów, przekazu medialnego, mechanizmu MY-ONI czy po prostu lęku. Wiele osób potrafi jednak krytycznie podchodzić do różnych informacji i weryfikować to, co zostało im przekazane. Pomaga w tym otwarcie na drugiego człowieka i empatia, podróżowanie, czytanie i dowiadywanie się o innych kulturach.
Ksenofobia a rasizm – czym się różnią?
Ksenofobia często bywa mylona z rasizmem. Oba te zjawiska wynikają z siebie i na ogół współwystępują. Ksenofobia to jednak ogólnie pojęcie określające strach przed innymi. Rasizm z kolei odnosi się do uprzedzeń, które wynikają z tego, że człowiek ma inne pochodzenie. Rasista wyraża pogląd, że jedna rasa jest od drugiej lepsza, co często ma również usprawiedliwiać agresję i przemoc wobec innej grupy.
To, że człowiek odczuwa niepokój wobec tego czego nie zna, jest normalne. Spotkanie z przedstawicielami innych krajów czy kultur nie zawsze należy do łatwych. Najważniejsze jest jednak to, aby pozostać otwartym i pamiętać o szacunku. Warto także weryfikować różne przekazy, poszerzać swoją wiedzę i mieć świadomość własnych lęków. Dzięki temu spotkanie z przedstawicielem innej społeczności może być rozwijające i wewnętrznie ubogacające.